کتاب آمایش سرزمین

کتاب آمایش سرزمین؛ راهنمایی برای توسعه پایدار و متوازن

کتاب “آمایش سرزمین” اثری جامع است که به بررسی اصول، مفاهیم و کاربردهای آمایش سرزمین در برنامه‌ریزی و توسعه پایدار می‌پردازد. این کتاب به‌طور خاص به چگونگی استفاده از منابع طبیعی، اقتصادی و انسانی در جهت رشد متوازن و کاهش نابرابری‌های منطقه‌ای توجه دارد.

درباره کتاب

آمایش سرزمین یکی از مهم‌ترین ابزارهای برنامه‌ریزی منطقه‌ای است که به دنبال استفاده بهینه از ظرفیت‌ها و منابع هر منطقه برای دستیابی به توسعه‌ای متوازن است. این کتاب با ارائه رویکردهای نوین، تحلیل داده‌های محیطی و اقتصادی و بررسی تجارب موفق در داخل و خارج از کشور، راهکارهایی کاربردی برای توسعه متوازن ارائه می‌دهد.

موضوعات کلیدی کتاب

• مبانی آمایش سرزمین: آشنایی با مفاهیم و اصول بنیادین این حوزه.
• تحلیل منطقه‌ای: بررسی عوامل اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی مؤثر در برنامه‌ریزی سرزمینی.
• روش‌ها و ابزارها: معرفی ابزارهای نوین برای تحلیل و تدوین طرح‌های آمایش.
• کاربردهای عملی: بررسی مثال‌هایی از پروژه‌های موفق آمایش سرزمین.
• توسعه پایدار: نقش آمایش در مدیریت منابع و کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی.
• چالش‌ها و فرصت‌ها: تحلیل موانع و ارائه راهکارهای اجرایی در مسیر توسعه سرزمینی.

ویژگی‌های برجسته کتاب

1. تحلیل جامع: ارائه دیدگاه‌های علمی و کاربردی درباره آمایش سرزمین.
2. بین‌رشته‌ای: مناسب برای دانشجویان، پژوهشگران و مدیران در حوزه‌های مختلف.
3. مطالعات موردی: استفاده از مثال‌های واقعی برای تبیین بهتر مفاهیم.
4. رویکرد کاربردی: ارائه ابزارها و تکنیک‌های عملی برای پیاده‌سازی طرح‌های آمایشی.

چرا این کتاب را بخوانید؟

• اگر در حوزه برنامه‌ریزی منطقه‌ای یا مدیریت شهری فعالیت می‌کنید.
• اگر به دنبال راهکارهای علمی برای توسعه پایدار و متوازن هستید.
• اگر می‌خواهید با تجارب موفق در زمینه آمایش سرزمین آشنا شوید.

مخاطبان کتاب

• برنامه‌ریزان شهری و منطقه‌ای.
• دانشجویان و پژوهشگران حوزه‌های مدیریت، جغرافیا و اقتصاد.
• مدیران و سیاست‌گذاران در بخش‌های دولتی و خصوصی.
• علاقه‌مندان به موضوعات توسعه پایدار و محیط زیست.

سفارش کتاب

برای تهیه کتاب “آمایش سرزمین” و دسترسی به اطلاعات کاربردی در این زمینه، به بخش فروشگاه سایت مراجعه کنید یا از طریق تماس با ما سفارش خود را ثبت کنید.

این کتاب ابزاری ارزشمند برای درک بهتر اصول آمایش سرزمین و استفاده از آن در جهت توسعه‌ای پایدار، عادلانه و مبتنی بر ظرفیت‌های واقعی هر منطقه است.

در ادامه فهرست این کتاب قابل مشاهده است:

عنوان صفحه
مقدمه 7
فصـل اول 13
تعاریف و مفاهیم آمایش 14
چگونگی پیدایش آمایش سرزمین 15
تاریخچه آمایش سرزمین در جهان 16
آمایش در ایران 16
مکاتب آمایش سرزمین 21
مکتب اروپایی (فرانسوی) 21
مکتب انگلو ساکسون 22
اهداف آمایش سرزمین 23
اهداف آمایش سرزمین در ایران 23
آمایش سرزمین با مکتب اروپایی 24
آمایش سرزمین در کشور فرانسه 24
تشکیلات آمایش سرزمین فرانسه 27
جایگاه سکونتگاه ها در برنامه ریزي آمایش سرزمین کشور فرانسه 27
آینده نگري درباره فرانسه در سال 2020 32
طرحهای کالبدی / فضایی (آمایش سرزمین) در هندوستان و چین 33
چكيده اي در خصوص برنامه ريزي آمايش در دانمارک 33
آمایش سرزمین در کشورهای اسکاندیناوی 34
کشورهای با آمایش سرزمین به روش انگلو ساکسون 35
آمایش سرزمین در جمهوری فدرال آلمان 35
اهداف آمايش سرزمين در آلمان 36
نهادهاي آمایش سرزمین در آلمان 38
سرچشمه ی جهت گیری ها و هدف های کلی آمایش سرزمین در آلمان 38
اصول آمایش سرزمین در کشور آلمان 39
آمایش سرزمین در هلند 42
ابزارهای آمایش سرزمین در هلند 42
آمایش سرزمین در کانادا و ایالات متحده 43
طرحهای کالبدی / فضایی (آمایش سرزمین) در ژاپن 45
طرحهای کالبدی / فضایی (آمایش سرزمین) در کره 45
آمایش سرزمین در ایران 46
سير تكوين آمايش سرزمين از ابتدا تاکنون 46
فرایند آمایش سرزمین در ایران 52
فصـل دوم 53
مدیریت زمین 54
مدیریت زمین (Land Management) و توسعه فضاهای روستایی 54
منشأ مفهوم مدیریت زمین یا Land Management کجاست؟ 56
تعریف مدیریت زمین (Land Management) 56
مروری کوتاه بر ضرورت توسعه روستایی در مدیریت زمین 57
مديريت و برنامه ريزي زیست‌محیطی 58
تکامل مدیریت زیست محیطی 64
استقرار سیستم مدیریت زیست محیطی 69
ماهیت مدیریت زیست محیطی 72
مدیریت کیفیت جامع (TQM) و سیستم های مدیریت زیست محیطی 75
توسعه‌ انسانی‌ و آمایش‌ سرزمین‌ 80
ضرورت های یکپارچه سازی برنامه ریزی توسعه سرزمینی 82
تاریخچه آمایش سرزمین در جهان 84
ضوابط ملی آمایش سرزمین در ایران 85
مدیریت استراتژیک 95
مدل های مدیریت استراتژیک و پازل 95
مدل های مدیریت استراتژیک و فرآیند تدوین استراتژی 101
مدل های مدیریت استراتژیک و فرآیند اجرای استراتژی 103
مدل های مدیریت استراتژیک و فرایند چهارچوبی 106
مدل های مدیریت استراتژیک و اجزای استراتژیک 107
مدیریت استراتژیک آمایش سرزمین 116
برنامه‌ریزی استراتژیک 122
برنامه ریزی و آمایش سرزمین 122
وظایف پنج‌گانه مدیریت 127
پنج عملکرد مدیریت و رهبری 129
۵ اصل برای مدیریت عالی 131
ماتریس ارزیابی عوامل داخلی 135
آشنایی با مدل 135
فصـل سوم 145
تعیین اولویت کاربری‌های آمایش سرزمین 146
روش کیفی تعیین اولویت 148
روش کمی تعیین اولویت 150
آمایش سرزمین – برنامه ریزی منطقه‌ای 153
مدل‌های اکولوژیک ایران 158
مفهوم ظرفیت برد 162
تعریف انواع ظرفیت برد 164
– ظرفیت برد بوم شناختی 164
– ظرفیت برد انسانی 164
– ظرفیت برد زیست شناختی 165
– ظرفیت برد محیط زیست: (carrying capacity) 165
مفاهیم کلیدی مربوط به ظرفیت برد: 185
منـابع و مآخـذ 187
منابع فارسی 188
منابع غیر فارسی 190

در ادامه بخشی از مطالب این کتاب قابل مشاهده است:

آمایش سرزمین به معنای بهره‌برداری بهینه از امکانات در راستای بهبود وضعیت مادی و معنوی و در قلمرو جغرافیایی خاص است. در این طرح مزیت‌های فضای طبیعی، اجتماعی و اقتصادی، ساماندهی و نظام بخشی می‌شود. این کار با هدف ایجاد رابطه منطقی بین توزیع جمعیت و انجام فعالیت‌ها در پهنه سرزمین با توجه به ویژگی‌های فضایی مناطق است.
بر اساس تعاریف و مفاهیم متفاوت از توسعه، برداشت‌های گوناگونی نیز از آمایش در ابعاد، اقتصادی، اجتماعی و جغرافیایی آن ارائه شده است.
در فرهنگ لغات لاروس، آمایش چنین تعریف شده است: بهترین نوع توزیع جغرافیایی فعالیت‌های اقتصادی با توجه به منابع طبیعی و انسانی.
فرهنگ اقتصاد و امور اقتصادی ـ اجتماعی معاصر، تعریف‌ آمایش را به شکل دیگری ارائه نموده است:
سیاستی که هر یک چارچوب جغرافیایی معین در پی بهترین توزیع ممکن جمعیت بر حسب منابع طبیعی و فعالیت‌های اقتصادی می‌باشد.
همانگونه که ملاحظه می‌شود این تعاریف به‌ طور عمده بر مفهوم مکان‌گرایی تأکید دارد و به این جهت چنانچه از تعریف ژان پل لاکاز نیز بر می‌آید: منظور از آمایش سرزمین، رسیدن مطلوب‌ترین توزیع ممکن جمعیت، توسط بهترین شکل توزیع فعالیت‌های اقتصادی ـ اجتماعی در پهنه سرزمین است.
ولی در اصطلاح به معنای:
تعیین توان بالقوه و شایستگی اراضی یا به عبارت دیگر (تعیین مطلوبترین نوع بهروری از آنهاست).
به عبارت دیگر (آمایش) فرایندی است که زیبندگی هر نوع استفاده ای را برای هر بخشی از سرزمین با توجه به قابلیتهای آن نشان می دهد.
پوتی اوژن کلودیوس یکی از متخصصان برنامه ریزی ناحیه ای فرانسه آمایش سرزمین را اینگونه تعریف می کند:
آمایش سرزمین، هدف توزیع بهتر جمعیت در ارتباط با منابع طبیعی و فعالیتهای اقتصادی را دنبال می کند. این تلاش به منظور اهداف کاملاً اقتصادی نیست و رفاه و توسعه کامل ظرفیتهای بالقوه جمعیت را در نظر دارد.
تعریف مهندسین مشاور ستیران (1355)
آمایش سرزمین عبارت است از برنامه ریزی و سازمان دادن نحوه اشغال فضا و تعیین محل سکونت انسانها و محل فعالیتها و تجهیزات و همچنین کنش های بین عوامل گوناگون نظام اجتماعی – اقتصادی.
چگونگی پیدایش آمایش سرزمین
پس از ظهور انسان بر روی زمین با توجه و تکیه بر نیروی عقل و تفکر خود به عنوان اشرف مخلوقات شروع به یاد گیری و استفاده از طبیعت کرد. کم کم کشاورزی را آموخت و پس از آن صنعت را آموخت و بدین ترتیب استفاده ی بی حدوحصرش با توجه به طمع سیری ناپذیرش از طبیعت و منابع طبیعی رو به ازدیاد نهاد تا جایی که خیلی از جنگلها نابود شدند، خاک تخریب شد، آلودگی ها افزایش یافت، گرسنگی جهانی رخ داد و…، و اینچنین انسان با مشکلات بسیاری مواجه شد.
خوشبختانه انسان متمدن به فکر چاره جویی افتاده است. از اواخر قرن میلادی گذشته انسان به این نکته پی برد که براي آنکه بخواهد بهره برداري با صرفه اقتصادي و مستمر از سرزمین داشته باشد، بهتر است که روند بهره برداري را در یک چارچوب برنامه ریزي شده به نام طرح مدیریت به اجرا گذارد (مالوترا 1980). از آن زمان بتدریج طرحهاي جنگلداري، مرتعداري، شهرسازي و مدیریت شهر و شهرك، مدیریت کشاورزي، دامداري، دامپروري، مدیریت شیلات و آبزي پروري، پارکداري و مدیریت توسعه در جهان پا گرفت(کوکز 1985)
تا شروع جنگ دوم جهانی، با وجود گذشت شصت سال از تهیه، تدوین و اجراي طرحهاي مدیریت سرزمین، باز هم دیده شد که آن طور که شایسته است مشکل برطرف نشده است. پس از جنگ دوم جهانی، ادامه داشتن فقر کشاورزان، هدر رفتگی منابع طبیعی و ضایع شدن محیط زیست دلیلی شد برای چاره جویی جهت رفع مشکلات. انسان پی برد براي آنکه بتواند جلوي فقر و ضایع شدن سرزمین را بگیرد باید به همراه طبیعت حرکت و از سرزمین به اندازه توان یا پتانسیل تولیدي آن بهره وري نماید. چنین فکري مقدمه اي شد براي آمایش سرزمین یا برنامه ریزي منطقه اي، استفاده از اراضی و اینگونه شد که آمایش سرزمین در جهان شکل گرفت.
تاریخچه آمایش سرزمین در جهان
در روش شناسی طرح مذکور آشکارا جای پای تجربه سالهای اواخر دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ فرانسه- طرح فراگیر آمایش فرانسه معروف به سزام به چشم می خورد. مطالعاتی هم که بعد از انقلاب در زمینه آمایش سرزمین در ایران انجام گرفته تا حدی متأثر از طرح «ستیران» است.
آمایش در ایران
به نوعی می توان گفت که توجه به برنامه ریزی منطقه ای در ایران همزمان با شروع آن در فرانسه و بعد از جنگ جهانی دوم و تقریباً با اهدافی مشابه آغاز شد. البته اندیشه لزوم تهیه برنامه عمرانی و توسعه اقتصادی و اجتماعی قبل از آغاز جنگ جهانی احساس شد. از آغاز تأسیس شورای عالی اقتصاد، یکی از وظایف اساسی این شورا، بررسی و طرح نقشه های اقتصادی و ارائه طریق در اجرای آنها بود و این شورا کمیسیون ویژه ای را به وجود آورد که پیشنهادهایی را درباره اصلاح وضع کشاورزی و مسأله مهاجرت مطرح و تنظیم کرد. این روند در برنامه های عمرانی سال های پیش از انقلاب به اشکال و انحای مختلف پی گرفته شد تا پیروزی انقلاب.
پس از انقلاب اسلامی در سالهای اول تا سال ۱۳۶۱ تحول چندانی در برنامه ریزی منطقه ای ایران پدید نیامد و بیشتر تلاش ها در جهت سازماندهی مجدد سازمان های برنامه و بودجه استان ها و معاونت امور مناطق بود. این وضعیت تحت تأثیر شرایط فوق العاده کشور در دفاع مقدس به وجود آمد. پس از پایان جنگ و در برنامه اول توسعه توجه به بازسازی مناطق اساس کار قرار گرفت. اما توجه خاصی به مبحث آمایش سرزمین صورت نگرفت. این غفلت در برنامه دوم توسعه پس از انقلاب نیز ادامه یافت. اما با آغاز برنامه سوم توسعه سازمان مدیریت و برنامه ریزی سابق به این نتیجه رسید که باید تغییر نگرشی در برنامه های توسعه صورت بگیرد.
بنابراین حوزه های فرابخشی تعریف شد و یکی از این حوزه ها بحث آمایش سرزمین بود. رسیدن به چنین غایتی محصول این فکر بود که نمی شود برنامه های توسعه را بدون دید سرزمینی پیش برد. در این راستا یک فصل از برنامه به نام توسعه و توازن منطقه ای سکه خورد. از اینجا بحث نظام درآمد – هزینه استانی باب شد و مقرر گردید یکسری از وظایفی که دولت به عهده دارد به استان ها واگذار کند تا زمینه ساز کاهش تمرکز از مرکز به سمت مناطق باشد. در این اثنا بود که «نظریه پایه توسعه ملی» یا «دیدگاه بلندمدت توسعه کشور» از منظر آمایش سرزمین تبیین شد. پیگیری این خط نهایتاً مسئولان را بر آن داشت که مرکزی را تأسیس کنند تا به طور اختصاصی مسئول بحث آمایش سرزمین باشد. این مرکز به عنوان بخشی از مجموعه سازمان مدیریت با اسم مرکز ملی آمایش سرزمین راه اندازی شد. اکنون از فعالیت های این مرکز تهیه سند ملی آمایش سرزمین برای برنامه پنجم توسعه است. همچنین در این مرکز فعالیت های منطقه ای و برنامه ریزی آمایش سرزمین انجام می شود که چگونه برای سرزمین برنامه ریزی شود تا بتوان استفاده مطلوبی از امکانات به عمل آورد. در حال حاضر برای تمامی استان ها چارچوب تهیه برنامه های آمایش فراهم شده و در عین حال روی طرح های آمایش منطقه ای نیز برنامه ریزی هایی صورت می گیرد. همچنین طرح های توسعه محورهای جنوب، شرق و غرب کشور در دست بررسی است. در حال حاضر مطالعاتی در حال انجام است تا جایگاه ایران در دنیا از نظر موقعیت اقتصادی، ژئوپلتیک و ارتباطات در این چارچوب مشخص شود. از این نظر می توان گفت: سند ملی آمایش سرزمین خود یک برنامه است و چگونگی رعایت عدالت سرزمینی و ایجاد تعادل های منطقه ای را مدنظر دارد و توجه آن صرفاً بر چهار محور کلان برنامه متمرکز نیست بلکه توزیع فعالیت ها، نیروی انسانی و جمعیت را مدنظر دارد.
تا اواسط دهه پنجاه شمسي، تهيه طرح هاي كالبدي برای هدايت روند توسعه مراكز جمعيتي، در قالب طرح هاي جامع شهري، تنها جريان شناخته شده و سازمان يافته اي بود كه در عرصه مقولات برنامه ريزي و مديريت سرزميني فعاليت داشت. در آن هنگام يعني حدود سي سال پيش در كنار اين جريان، تجربه جديدي در محيط برنامه ريزي كشور، تحت عنوان آمايش سرزمين آغاز شد. اين تجربه با تعيين اهداف بلند مدت كشور، خطوط كلي توزيع جمعيت و فعاليت، يا به عبارت ديگر، الگوي كلان اسكان جمعيت و ساختار فضايي كلي اقتصاد را در تعامل با يكديگر طراحي و از تعمیم آن به تصوير مرحله سازمان يافتگي توسعه فضايي يا چشم انداز بلند مدت آمايش سرزمين دست يافت. بعد از آن در چارچوب اين چشم انداز، نقش و وظايف اصلي و جهت گيري هاي راهبردي توسعه شهرهاي عمده را پيشنهاد كرد. اين تجربه بالقوه مي توانست تبديل به جريان جديدي در عرصه مديريت سرزمين شود و اميد مي رفت در تعامل و پيوند با تجربه قبلي، چارچوب ها و بسترهاي مناسب تري را براي توسعه شهري و منطقه اي فراهم سازد.
ماهيت دو گانه آمايش از نخستين مراحل پيدايش، جايگاه تشكيلاتي آن را با ابهام و ترديد روبه رو كرد. همچنانکه از نظر امكان برقراري ارتباط متقابل با سياست هاي اقتصادي كشور، به حوزه وظایف دستگاه مسئول تهيه برنامه هاي اقتصادي، يعني سازمان برنامه و بودجه نزديك مي شد، به ویژه آن كه تلقي اصلي از فلسفه وجودي آن، بهره وري بهينه از امكانات و منابع سرزمين در فرآيند توسعه اقتصادي و اجتماعي بود. در مقابل از آنجا كه نتايج بررسي ها و جهت گيريهای آن می بایست بر روند تهيه طرح هاي كالبدي تاثير ميگذاشت، در حوزه وظايف دستگاه مسئول تهيه طرح هاي جامع، يعني وزارت مسكن و شهرسازي قرار مي گرفت.
كمي بعد از پيدايش اين جريان جديد، برنامه ريزي كالبدي – فيزيكي نيز تلاش كرد تا حوزه عمل خود را از محدوده شهرها به تمامي سرزمين وسعت بخشد، چون همان طوري كه برنامه ريزان اقتصادي ناگزير از انتخاب هاي جغرافيايي، فيزيكي و مكاني براي هدايت سرمايه گذاري ها بودند، مرجع مسئول مديريت توسعه شهري نيز نمي توانست بدون برخورداري از يك نگرش كلان در سر تا سر سرزمين، به رتق و فتق فرآيند توسعه شهر ها بپردازد. از اين مرحله چالش بين دو تفكر و دو ديدگاه براي مديريت توسعه در سرزمين آغاز شد. جريان اول با استناد به مصوبه قانوني، بررسي قابليت توسعه پذيري مراكز جمعيتي، از نقطه نظر برخورداري از امكانات فيزيكي – كالبدي مورد نياز اسكان جمعيت، تعيين نحوه كاربري اراضي و تدوين مقررات ساخت و ساز براي كاربري زمين را هدف قرار داد. جریان دوم یعنی آمايشگران نيز با اتكا بر منطق تكيه بر سياست هاي توزيع جمعيت و فعاليت در سرزمين، راهبردهاي اساسي توسعه اقتصادي و اجتماعي، نحوه بهره برداري از قابليت ها و امكانات سرزمين، نقش و جايگاه هر منطقه در توسعه ملي و عملكرد مراكز اصلي جمعيتي را به عنوان پايگاه هاي محرك رشد و توسعه، موضوع كار خود قرار دادند. در آن دوران، آمايش نه فقط از پشتوانه قانوني مطمئني برخوردار نبود، بلكه درون دستگاه برنامه ريزي با برنامه ريزان اقتصادي نیز دچار چالش بود.
تقابل بعد از ۱۵ سال سرانجام در سال ۱۳۷۱ با حكميت شوراي عالي اداري تا حدي حل و فصل شد. آمايش به معناي تعيين استراتژي توزيع فضايي جمعيت و فعاليت در سرزمين، وظيفه سازمان مديريت و برنامه ريزي کشور (سازمان برنامه و بودجه وقت) تعيين شد تا با همكاري دستگاه هاي ذيربط آن را تهيه و به تصويب هيئت وزيران برساند. در اين مصوبه بر تداوم تهيه طرح هاي كالبدي ملي و منطقه اي كه از وظايف و فعاليت هاي قانوني وزارت مسكن و شهر سازي بود، تاكيد گرديد. مصوبه آمايش سرزمين در آبان ماه ۱۳۸۳ تصويب شد. در این مصوبه آمايش به منزلت و جایگاه برتري در نظام تصمیم گيري دست يافت. به عبارت ديگر سي سال بعد از پيدايش آمايش در دستگاه برنامه ريزي، قانون برنامه چهارم، زمينه همزيستي و همكاري برنامه ريزان اقتصادي و آمايش را فراهم آورد. اين در شرايطي است كه هنوز ابهامات مربوط به حوزه هاي نظري و مقولات روش شناسي تداوم تقابل هاي دو گانه ذكر شده را محتمل نشان مي دهد.

بررسی سیر تحولات و تغییرات در آمایش سرزمین
ستیران در دهه ۵۰: “بهره وری از سرزمین”
مفهوم عملیاتی این تعریف شناسایی قابلیت ها و امکانات سرزمین بوده است و گزینه های استفاده از آنها را طرح و بررسی می کند. به عبارتی با ادبیات مرسوم آمایش، “فعالیت یابی” محور اصلی در این تلقی برای بهره وری از سرزمین می باشد و همچنین مقولات مربوط به جمعیت جنبه حاشیه ای داشته و کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
وظائف آمایش
در این تلقی وظائف آمایش سرزمین عمدتا شناسایی قابلیت ها و امکانات و طراحی گزینه های امکان پذیر، برای بهره برداری از آنها و انتخاب گزینه مناسب می باشد.
دلایل استفاده از مکاتب مختلف آمایش سرزمین در جهان
برنامه ریزی فضایی، یعنی برنامه ریزی که سروکار آنها با سرزمین – فضا یا جغرافیا است، در سراسر جهان عمومیت دارد. اما این عمومیت به معنای شکل و محتوای یکسان نیست.
ویژگی مشترک برنامه های فضایی در جهان فضایی بودن آن است.
تفاوتهای برنامه ریزی فضایی در جهان
1 – تجربه های تاریخی متفاوت
2 – نوع حکومت
3 – میزان توسعه یافتگی
4 – دیدگاههای سیاسی
5 – تفاوتهای جغرافیایی
دلایل فوق باعث شده اند که آمایش سرزمین به شکلهای مختلفی در کشورها انجام شود.
مکاتب آمایش سرزمین
آمایش سرزمین در جهان بر اساس دو مکتب یا زوش صورت می گیرد:
1 – مکتب اروپایی (فرانسوی)
2 – مکتب انگلو ساکسون
مکتب اروپایی (فرانسوی)
پیدایش مکتب اروپایی
اصطلاح آمایش سرزمین برای اولین بار در سال 1949 میلادی بوسیله فرانسوی ها برای حل مشکلات اقتصادی مانند تعدیل تمرکز(تمرکز زدایی از پاریس) و توزیع بهینه فعالیتها متناسب با قابلیت نواحی بکار رفت.
اساس مکتب اروپایی بر حسب اطلاعات اقتصادی و اجتماعی استوار است.
برنامه ریزی(plani fication) در مکتب اروپایی به معنای برنامه ریزی توسعه اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی است. به عبارت دیگر برنامه چهارچوب سیاستهای اقتصادی و بودجه ای آن کشور را برای چند سال آینده رقم می زند. در این مکتب آمایش سرزمین نوعی سیاست برای اصلاح نا هم ترازی های اقتصادی سرزمین است، که از طریق دخالت در توزیع جغرافیایی بنگاه ها و تجهیزات تحقق می یابد.
آمایش سرزمین مجموعه ای از اقدام های مقامات دولتی و عمومی است که برای ایجاد تحول در سامان اقتصادی سرزمین، در جهتی که مطلوب شناخته شده، به موقع اجرا گذاشته شوند. در مکتب اروپایی قالب اصلی آمایش سرزمین منطقه است که البته بیشتر در جهت حمایت از توسعه اقتصادی آنها است و برنامه های کالبدی اساسا محدود به طرحهای شهرسازی محلی است.
مکتب انگلو ساکسون
به دلیل ناکارآمدی مکتب اروپایی در اجرای برنامه های همه جانبه آمایش در جهان و اینکه همه پارامترها را در نظر نمی گرفت در اواخر دهه 1950و اوایل دهه 1960 مکتب جدیدی بنام مکتب انگلو ساکسون بوجود آمد که به ارزیابی همه جانبه سرزمین با هماهنگی چهار پارامتر توان اکولوژیکی، تکنولوژی، نیروی انسانی و منابع مالی می پردازد. در این مکتب از اسناد ترسیمی و نقشه های فراوان استفاده می شود. این روش به مساله چگونگی کاربری زمین ها و منابع طبیعی و حفاظت محیط زیست می پردازد.
در مکتب انگلو ساکسون برنامه ریزی در معنای عام، نظم دادن به اقدام هایی است که قرار است در آینده انجام گیرد.
برنامه ریزی همان برنامه ریزی کالبدی یا فیزیکی برای استفاده از فضا یا در نقشه جای دادن کاربری های گوناگون است. در ان مکتب آمایش سرزمین سلسله مراتبی از برنامه های کالبدی با هدف دستیابی سازماندهی مطلوب فضا است و این برنامه ها چهارچوب اقدام های مقامات عمومی سطوح گوناگون را تشکیل می دهد.
پیشگامان آمایش سرزمین در جهان با مکتب انگلو ساکسون
پیشگامان اجراي برنامه همه جانبه و تمرکز یافته آمایش سرزمین در جهان، (با هماهنگی چهار پارامتر توان اکولوژیکی، تکنولوژی، نیروي انسانی و منابع مالی) استرالیا و کانادا و در رده بعدي هلند هستند که در اواخر دهه 1950 و اوایل دهه 1960 اقدام به تأسیس دفتر آمایش سرزمین کرده و اینک تمامی مراحل آن را گذرانده اند. یعنی به طور دقیق میدانند که توان سرزمین هاي آنها براي استفاده مختلف انسان و توسعه چگونه است. جمع آوري اطلاعات موجود از سرزمین و برنامه ریزي براي اجراي پروژه هاي بهره وري سرزمین در این کشورها تا حد کامپیوتري کردن جمع آوري، جمع بندي و تجزیه و تحلیل و اندوختن اطلاعات و نقشه ها به پیش رفته است، یعنی هر گونه اطلاعات در مورد اجراي پروژه هاي بهره وري را در هر نقطه کشور سریعا میتوانند در اختیار استفاده کنندگان قرار دهند.
اهداف آمایش سرزمین
آمایش سرزمین در شکلهای مختلف به منظور تامین اهداف معینی انجام می شود که مهمترین آنها به شرح زیر است.
1. توزیع بهتر و هماهنگ فعالیتها در فضاها، تناسب ویژگیها و داده های محیطی
2. استقرار مستمر جمعیت در حد تناسب خود بر روی فضا
3. جلوگیری از حرکت مکانی نابجای جمعیت ها
4. کاربرد تدابیر لازم در تثبیت جغرافیایی جمعیتهای مهاجر
5. کاهش تباین و اختلافات محیطی و اصلاح و بهسازی و بازسازی مکانهای نامطلوب و به اصطلاح ناپذیرای جغرافیایی
اهداف آمایش سرزمین در ایران
آمایش سرزمین در ایران برای تنظیم رابطه بین انسان، فضا و فعالیتهای انسان در فضا انجام می شود.
هدف از تنظیم این رابطه:
1- بهره برداری منطقی ار کلیه امکانات به منظور بهبود وضعیت مادی و معنوی اجتماع بر اساس ارزشهای اعتقادی و توجه به سوابق فرهنگی، ابزار علم و تجربه در طول زمان است.
2- تاکید بر دیدگاه فضایی (مکانی، جغرافیایی) در برنامه ریزی توسعه که آرمان این دیدگاه
الف) توزیع و تقسیم جمعیت و فعالیتهای عمرانی در پهنه ی سرزمین
ب) اجرای راهبرد بهزیستی برای فرد و جامعه
ج) استفاده مطلوب از منابع طبیعی و نیروی انسانی در جهت کفایت اقتصادی و اجتماعی است.