کتاب پساب ‏خروجی ‏تصفیه‌خانه‌ها ‏و ‏استفاده ‏مجدد ‏از ‏آن

عنوان صفحه
فصـل اول 13
فاضلاب 14
تقسیم‌‌بندی فاضلاب 15
فاضلاب خانگی 15
فاضلاب سطحی یا سیلاب 21
فاضلاب کشاورزی 21
فاضلاب صنعتی 29
انواع آلودگی‌ها و ناخالصی‌های موجود در فاضلاب های صنعتی 31
تصفیه‌ی فاضلاب 34
هدف از تصفيه ي فاضلاب 35
مراحل تصفيه فاضلاب 37
استفاده از گياهان براي تصفيه فاضلاب 38
فاضلاب، محصول زيان آور توليدات انساني 39
روش هاي تصفيه فاضلاب 41
راه‌کارهای تصفیه فاضلاب صنعتی 43
تفاوت فاضلاب ها و پساب ها 44
انتخاب روش تصفیه 49
فرآیندها 50
روش های تصفیه بیولوژیکی 56
مراحل تصفيه فاضلاب‌ 57
ترتيب‌ واحدها در تصفيه‌ اوليه 59
چالش‌های پیش روی صنعت تصفیه فاضلاب 60
نقش فناوری‌های نوین در تصفیه فاضلاب 61
روش های مختلف تصفیه فاضلاب 62
فصـل دوم 69
پارامترهای اصلی تعیین کیفیت آب و فاضلاب 70
شاخص‌های آلودگی‌های آلی آب 70
استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه‌شده 74
موارد استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه‌شده 74
آبیاری کشاورزی 74
آبیاری فضای سبز 78
تغذیه مصنوعی منابع آب زیرزمینی 79
مصارف تفریحی و زیست محیطی 79
مصارف غیر شرب شهری 80
پرورش آبزیان 80
فعالیت‌های صنعتی 81
استانداردهای کیفی فاضلاب برای استفاده مجدد 82
سازمان بهداشت جهانی (WHO) 82
سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا (EPA) 83
سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) 84
سازمان حفاظت محیط زیست ایران (IRNDOE) 85
شاخص کیفی کانادایی CCME-WQI 89
شهرک صنعتی 91
طبقه‌بندی صنایع شهرک صنعتی بر اساس میزان تأثیر آلودگی بر زیست محیطی 92
حداقل فواصل مجاز برای استقرار واحدهای صنعتی، تولیدی و معدنی 92
بارهای زیست محیطی ناشی از استقرار و فعالیت شهرک‌های صنعتی 93
آلاینده‌های موجود در فاضلاب‌های صنعتی 95
ارزیابی اثرات زیست محیطی 98
سنجش ریسک 99
نحوه تعیین شدت ریسک منابع آلاینده 103
تجزیه‌ و تحلیل رﯾﺴﮏ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب 107
انواع آلاینده‌های منابع آب 110
منابع آلودگي آب 114
راه‌های احتمالی ورود آلودگی به منابع آب 120
آلودگی با منبع غیر نقطه‌ای 121
سنجش ریسک به روش ویلیام فاین 121
حذف یا کاهش ریسک 126
فصـل سوم 129
حجم فاضلاب بهداشتی 130
حجم فاضلاب بهداشتی 131
کیفیت فاضلاب بهداشتی 133
کیفیت فاضلاب بهداشتی 136
استفاده مجدد از پساب 140
منـابع و مآخـذ 149
منابع فارسی 150
منابع غیر فارسی 154

 

 

 

انواع آلودگی‌ها و ناخالصی‌های موجود در فاضلاب های صنعتی

ناخالصی‌های موجود در فاضلاب های صنعتی را می‌توان به دو گروه کلی آلاینده‌های آلی و آلاینده‌های غیرآلی طبقه‌بندی کرد.

آلاینده‌های غیرآلی

شامل انواع نمک‌های معدنی، مواد قلیایی، کلر، آمونیاک، اسیدهای معدنی و ….

آلاینده‌های آلی

شامل انواع قندها، چربی‌ها، روغن، پروتئین‌ها، هیدروکربن‌ها، اسیدهای آلی و….

برخی از آلاینده‌های آلی نسبت به تجزیه مقاوم هستند و وجود آن‌ها برای زندگی آبزیان سمی و خطرناک است. از طرف دیگر وجود آلاینده‌های آلی در آب موجب کاهش مقدار اکسیژن محلول در آب می‌شود.  در صورتی که مقدار اکسیژن محلول در آب از حداقل مجاز آن کمتر باشد، آن آب آلوده محسوب می‌شود.

با توجه به این موضوع، حذف یا کاهش غلظت آلاینده های آلی برای حفظ سلامت محیط و موجودات از اهمیت بالایی برخوردار است.

طبقه‌بندی صنایع بر اساس میزان تولید فاضلاب

می‌توان صنایع فعال در کشور را از نظر میزان تولید فاضلاب به ۳ دسته اصلی تقسیم کرد:

صنایع بدون فاضلاب: صنایعی که فرایند تولید آن‌ها وابسته به آب نیست، در نتیجه فاضلاب هم ندارند، مانند کارخانجات تولید لوازم خانگی

صنایع با فاضلاب متوسط: دسته‌ای از صنایع هستند که قسمتی از فرایند تولید آن‌ها وابسته به آب است، مانند کارخانجات نساجی

صنایع با فاضلاب زیاد: صنایعی که تمام فرایندهای تولید محصول وابسته به آب است و در نتیجه مقدار فاضلاب صنعتی بسیار بالایی تولید می‌کنند، مانند کارخانجات تولید مواد غذایی

طبقه‌بندی فاضلاب های صنعتی براساس صنایع

کاغذ و خمیر کاغذ

تولید کاغذ جز صنایع پر مصرف از منظر انرژی و آب است. مقدار اکسیژن بیوشیمیایی (BOD) و مقدار اکسیژن شیمیایی (COD)، مواد جامد و ترکیبات آلی از جمله اصلی‌ترین آلاینده‌های موجود در فاضلاب کاغذسازی و خمیرسازی هستند. صنعت کاغذ و خمیر کاغذ از جمله صنایعی هستند که مقدار فاضلاب زیادی تولید می‌کنند.

معدن

استخراج مواد معدنی و انواع کانی‌های فلزی و غیرفلزی نیازمند مصرف آب است. فاضلاب خروجی از کارخانجات معدنی عبارتست از ذرات معدنی، فلزات، انواع اسید، نمک‌ها و روغن‌های هیدرولیک.

 

نفت و پتروشیمی

پتروشیمی‌ها به عنوان یکی از تولیدکننده‌های عمده فاضلاب‌ صنعتی در کشور محسوب می‌شوند. عمده آلاینده‌های موجود در فاضلاب پتروشیمی از نوع آلی هستند. مقدار اکسیژن بیوشیمیایی (BOD) و مقدار اکسیژن شیمیایی (COD)، مواد جامد و ترکیبات آلی از جمله اصلی‌ترین آلاینده‌های موجود در پتروشیمی‌ها و صنایع نفتی است.

آهن و فولاد

عمده آلاینده‌های موجود در فاضلاب کارخانجات فولادسازی عبارتند از مقدار اکسیژن بیوشیمیایی (BOD) و مقدار اکسیژن شیمیایی (COD)، فلزات، روغن و چربی، اسیدها، فنول و سیانید.

صنایع غذایی

صنایع غذایی از جمله صنایع تولید کننده فاضلاب زیاد به شمار می‌روند. عمده آلاینده‌های موجود در صنایع غذایی زیست تخریب پذیر بوده و غیر سمی هستند. مقدار اکسیژن بیوشیمیایی (BOD) و ذرات جامد معلق (SS) عمده آلاینده‌های موجود فاضلاب صنایع غذایی هستند.

چرم و نساجی

صنایع نساجی از جمله صنایع تولید کننده فاضلاب متوسط هستند. عمده آلاینده‌های موجود در فاضلاب صنایع نساجی ناشی از رنگدانه‌ها و انواع افزودنی‌های لازم برای رنگ رزی است. مقدار اکسیژن بیوشیمیایی (BOD) و ذرات جامد معلق (SS)، سولفات و کروم عمده آلاینده‌های موجود فاضلاب صنایع نساجی هستند.

شیمیایی

استفاده از مواد آلی با ساختار پیچیده در صنایع شیمیایی، می‌تواند باعث تولید فاضلاب حاوی مقدار اکسیژن شیمیایی (COD)، انواع ترکیبات آلی، فلزات سنگین، ذرات جامد معلق (SS) و سیانید شود.

تصفیه‌ی فاضلاب

قدیمی ترین فاضلاب مربوط به 7 هزار سال با دیواره های آجری و یا سفالی، برای هدایت فاضلاب خانگی،  مربوط به تمدن هندیان می باشد. در گذشته انسان ها به مسئله تصفیه فاضلاب اهمیت نشان می دادند از جمله نمونه بارز آن فاضلاب های شهر یونان با قطر 2 تا 3 متر یا فاضلاب همگانی 2 شهر نینوا و بابل و نیز جزیره کرت می باشد. روش های طبیعی مانند استخرهای تثبیت فاضلاب از قدیمی ترین روش های تصفیه فاضلاب در کشورهای اروپایی می باشد که از ده ها سال پیش کاربرد دارد. توجه به مسئله تصفیه فاضلاب از انجایی شروع شد که انسان ها مانع از آلوده گی آب و ورود فاضلاب به رودخانه ها شدند پس از جنگ جهانی دوم به دلیل خطر آلودگی محیط زیست و توسعه جوامع شهری و صنعتی به امر تصفیه فاضلاب بیش از بیش توجه شد. در حدود یکصد سال بیش استفاده از فاضلاب در آبیاری کشاورزی به دلیل خاصیت حاصل خیزی و باروری که داشت در کشور های اروپایی متداول روش بود همچنین در حدود یکصد سال پیش اکثر کانال ها به صورت رو باز ساخته می شدند که پس از نمایان شدن پخش بیماری ها واگیر تمام کانال ها به صورت فاضلاب در زمین ساخته شدند که این از مزایای جمع آوری فاضلاب می باشد.

تصفیه فاضلاب در کشور ایران

قدمت تصفیه فاضلاب در ایران مربوط به سده سوم هجری در شهر اصفهان می باشد که این امر نشان از فرهنگ غنی کشور ایران است.  شیخ بهایی در گذشته برای گرم کردن حمام های مجاور از فعل و انفعالات بی هوازی،  که ناشی از جمع شدن فاضلاب اصطبل در مخازن بود استفاده می کرد. کشور ایران در زمان های بسیار دور از لجن های بدست آمده به عنوان کود در مصارف کشاورزی استفاده می کردند آنها بجای تصفیه، بیشتر بر بازیابی کودی فاضلاب تاکید داشتند. تصفیه خانه ی پیشرفته در کشور ایران سابقه ی طولانی ندارند و قدیمی ترین تصفیه خانه در سال 1345 شروع بکار کرد که بزرگترین تصفیه خانه ها مربوط به تصفیه خانه اصفهان می باشد

طریقه دفع فاضلاب در گذشته به دو صورت میگرفت: تاریخچه تصفیه فاضلاب در جهان

در ایران در گذشته تصفیه فاضلاب عموما به شرایط جغرافیایی و سطح سفره های زیرزمینی بستگی داشت. بنابراین تصفیه فاضلاب به دو طریق انجام می شد که در زیر به این دو مورد اشاره شده است:

در مناطق و شهرهایی که سطح سفره های زیرزمینی بالا بوده و یا زمین نفوذ پذیری کمی داشته اگر زمین دارای شیب کافی بود و در اطراف آن رودخانه ها قرار داشت با ساختن فاضلابرو ها بدون تصفیه آن را به بیرون از شهر انتقال می دادند نمونه بارز این مورد شهر اهواز و بوشهر می باشد اما در مناطقی که از شیب مناسبی برخوردار نبودند با کمک لجن کش ها این فاضلاب ها جمع آوری می شد مثال بارز این مورد شهر زابل می باشد.

ازجمله روش های سنتی که در بیشتر شهرهای ایران کاربرد زیادی دارد استفاده از چاه های جاذب می باشد این روش در مناطقی که نفوذ پذیری و همچنین عمق سفره های زیرزمینی زیاد باشد استفاده می شود.

هدف از تصفيه ي فاضلاب

در تصفيه ي فاضلاب هدف هاي زير مدنظر ميباشند:

الف –تامين شرايط بهداشتي براي زندگي مردم – فاضلاب هاي شهري هميشه داراي ميكروب هاي گوناگوني مي باشند كه قسمتي از آنها را ميكروب هاي بيماريزا تشكيل      مي دهند. ورود فاضلاب تصفيه نشده به محيط زيست و منبع هاي طبيعي آب، چه آنهايي كه روي زمين و چه آنهايي كه در زير زمين قرار دارند، موجب آلوده شدن اين منبع ها به ميكروب هاي بيماريزا مي گردد و در اثر تماس انسان با اين منبع ها خطر گسترش بيماري- ها ميان مردم به وجود مي آيد.

ب-پاك نگهداري محيط زيست – وارد نمودن فاضلاب هاي تصفيه نشده به محيط زيست موجب آلودگي اين محيط شده كه بجز خطر هاي مستقيمي كه براي بهداشت مردم دارد، نتايجي ديگر از قبيل اين مناظر زشت، بوهاي ناخوشايند و سرانجام توليد حشرات بخصوص مگس و پشه را به همراه دارد. اين حشرات خود وسيله اي براي جابجا شدن ميكروب هاي بيماريزا و آلوده سازي محيط زيست با اين ميكروب ها ميباشند.

ج-بازيابي فاضلاب – با توجه به اينكه مقدار نمك هاي معدني محلول در فاضلاب به مراتب كمتر از آب درياهاي آزاد مي باشد و فاضلاب جزو آب هاي شيرين ولي آلوده به حساب   مي آيد، استفاده دوباره از فاضلاب تصفيه شده به جاي آب شيرين جهت آبياري كشاورزي به مراتب ارزانتر از شيرين سازي آب درياهاي شور مي باشد. اين مسئله در ايران، كه در بسياري از نقاط ان مردم با كمبود آب شيرين مواجه هستند، مي تواند در مصرف آب شيرين مورد استفاده در ابياري كشاورزي صرفه جويي نمايد. كاربرد دوباره فاضلاب تصفيه شده جهت آبياري كشاورزي بجز صرفه جويي در مصرف آب شيرين به علت وجود مواد كودي در فاضلاب تصفيه شده مي تواند منبع غذايي خوبي براي گياهان و تقويت كشتزار ها گردد.

د-توليد كود طبيعي – لجني كه از تصفيه زيستي فاضلاب بدست مي آيد داراي مقداري زياد تركيبات شیميايي نظير نيترات ها، سولفات ها و فسفات ها مي باشد كه ارزش كودي براي رشد گياهان دارند. براي افزایش قابليت جذب اين لجن آن را در يك سلسله عملياتي با كودهاي گياهي كه از باقي مانده ي برگ و ساقه ي درختان تشكيل شده اند و يا با كودهاي حيواني مانند مدفوع حيواناتي همچون گاو گوسفند بهم آميخته و مدتي آن را به حال خود مي گذارند و سپس به صورت كود طبيعي بكار مي برند.

ه-توليد انرژي – نزديك به 70درصد گازهاي توليد شده در انبارهاي هضم لجن را گاز متان تشكيل مي دهد كه ارزش سوختي آن در حدود ارزش سوختي گاز شبكه ي شهري مي باشد. در تصفيه خانه ها مي توان با سوزاندن آن و گرم كردن ديگ هاي بخار، گرماي مورد نياز يكان هاي تصفيه خانه را تامين نمود. حتي در تصفيه خانه هاي بزرگ اين گاز را جمع آوري كرده و با استفاده از توربين هاي گازي، ژنراتور برقي را به حرکت درآورده و توليد برق مي كنند.

مراحل تصفيه فاضلاب

مرحله ي يكم – اين مرحله بنام تصفيه مقدماتي ناميده مي شود و شامل است بر تصفيه ي فيزيكي از قبيل آشغالگيري، دانه گيري، ته نشيني موادمعلق، و بالاخره خشك كردن و دفع لجن.

مرحله دوم – مرحله دوم تصفيه ي فاضلاب يا تصفيه ي ثانوي شامل است بر تصفيه ي زيستي با استفاده از باكتري هاي گوناگون هوازي موجود در فاضلاب و تصفيه ي زيستي با استفاده از باكتري هاي بي هوازي براي تصفيه ي فاضلاب و لجن. راهبري تاسيسات   تصفيه ي ثانوي نسبت به مرحله يكم نياز به صرف انرژي و هزينه ي بيشتري دارد.

مرحله ي سوم – اين مرحله كه تصفيه ي پيشرفته و یا تصفيه ي نهائي نيز ناميده مي شود، شامل است بر زلال سازي و كاربرد يك يا چند روش از تصفيه هاي تكميلي زير:

-ادامه ي فرايند نيترات زدائي

-گذرانيدن فاضلاب از صافي هاي ماسه اي و یا صافي هاي بسيار ريز گذر

-استفاده از كربن فعال

-نمك زدائي با روش تعويض يون

-روش اسموزي وارونه

-در برخي موارد و بسته به نوع مصرف پساب كلر زدائي و جز آن…

در اینجا لازم به گفتن است كه گندزدائي فاضلاب هنگام بيرون آمدن از تصفيه خانه (پساب)، فرايندي است اجباري و بايد در هر حالتي كه تصفيه خانه طرح شده باشد اجرا گردد.

در صورتي كه تمام تاسيسات يك تصفيه خانه به درستي كار كنند، مي توان در مرحله ي دوم تصفيه آلودگي فاضلاب را 90تا 96درصد كاهش داد و اين كاهش آلودگي براي برقراري ضوابط لازم جهت دفع فاضلاب به منبع هاي طبيعي آب، حفظ بهداشت و پاك نگه داشتن محيط زيست كافي است. ولي در صورتي كه بخواهيم از فاضلاب تصفيه شده براي آبياري فضاهاي سبز درون شهرها استفاده كنيم، يك تصفيه پيشرفته كه مرحله ي سوم را تشكيل مي دهد، لازم مي باشد.

در موارد استثنائي كه منبع هاي طبيعي آب قدرت تصفيه ي خود بخودي فاضلاب را داشته باشند، پس از مطالعات كامل حتي ممكن است تنها به تصفيه ي مقدماتي نيز اكتفا نموده و بقيه ي فرايند تصفيه را به عهده ي طبيعت واگذار نمود.

استفاده از گياهان براي تصفيه فاضلاب

رابطه انسان عصر حاضر با محيط زيست دستخوش بحران است. اين بحران در اثر دخالت و بهره برداري نامعقول و تخريب سودجویانه، در محيط زيست ايجاد شده و اثرات زيانباري براي انسان و محيط اطراف او به همراه دارد.

در اين ميان پساب هاي ناشي از توليدات صنعتي و کارخانه ها و فاضلاب هاي شهري،  در کنار تخريب و کاهش منابع خدادادي، فشار مضاعفي را بر اکوسيستم کره زمين تحميل   مي کند.

اين مساله موجب شده تا دانشمندان از طريق روش هاي مختلف بار آلودگي پساب وارد شده به محيط را کاهش دهند. يکي از موثرترين روش ها که در چند سال اخير بشدت مورد توجه قرار گرفته است،  استفاده از گياهان در تصفيه فاضلاب به صورت گسترده است که در کشور ما به علت ناآگاهي و بي توجهي،  تنها به تحقيقات آزمايشگاهي محدود شده است.

از اين رو در اين گزارش با اشاره به اهميت تصفيه فاضلاب، انواع روش ها و جايگاه آن در کشور به بيان ويژگي ها و کاربردهاي اين فناوري فراموش شده پرداخته ايم.

در قرن اخير رشد جمعيت،  بزرگ شدن شهرها، توليدات صنعتي و کشاورزي و مصرف مواد شيميايي گوناگون باعث شده که کره زمين بيش از هر زمان ديگري در معرض آلودگي قرار بگيرد. ورود مواد آلاينده به آب ها و تجمع آنها در آبزيان به واسطه خطراتي که براي انسان و ديگر موجودات ايجاد مي کنند، بخش مهمي از آلودگي محيط زيست را شامل مي شوند. آلودگي ناشي از يون هاي فلزات سنگين که روز به روز با پيشرفت صنعت بر مقدار و انتشار آن افزوده مي شود، از مهم ترين و خطرناک ترين آلوده سازهاي زيست محيطي محسوب مي شود.

خطر اصلي اين مواد به علت خاصيت تجمع پذيري آنها در بدن موجودات زنده است که از طريق زنجيره غذايي در کل اکوسيستم به گردش درآمده و در اثر فعل و انفعالات شيميايي به مواد سمي تر و خطرناک تر که خاصيت سرطان زايي دارند، تبديل مي شود. از اين رو کنترل،  کاهش بار آلودگي و تصفيه پساب ها از ديدگاه سلامت و بهداشت عمومي،  پيشگيري از نابودي آبزيان و جلوگيري از به هم خوردن زنجيره غذايي در اکوسيستم حائز اهميت است.

فاضلاب، محصول زيان آور توليدات انساني

فاضلاب محلول رقيقي است که 99.9 درصد آن آب و فقط 0.1 درصد آن را مواد جامد تشکيل مي دهد که بخشي از آن مواد آلي و بخش ديگر مواد معدني به حالت محلول يا معلق در آب است. بوي بد فاضلاب اغلب به علت مواد آلي موجود در آن است.

اين مواد بيشتر قابل تجزيه توسط ميکروب ها هستند که در اثر آن بوي نامطبوع ايجاد مي شود. علاوه بر تشکيل بو،  فاضلاب هاي دريافت کننده مدفوع انساني و حيوانات زنده در بردارنده عوامل بيماري زا هستند که از نظر آلودگي محيط به ویژه منابع آب و خاک فوق العاده اهميت دارند.

طبق پژوهش هاي انجام شده هر گرم مدفوع حدود يک بيليون عدد اشرشياکلي (نوعي باکتري) و حدود 107*2.2 عدد استرپتوکوک و مقادير قابل ملاحظه اي از انواع ديگر موجودات زنده را در خود دارد. فاضلاب ها براساس منشاء تشکيل به فاضلاب هاي شهري،  فاضلاب هاي صنعتي و کشاورزي و هرزآب هاي سطحي تقسيم مي شوند.

مهم ترين تفاوت فاضلاب صنعتي با پساب شهري در داشتن مواد و ترکيبات سمي با خاصيت خورندگي زياد، خصلت قليايي و اسيدي در آنهاست.

اولين سيستم جديد براي دفع فاضلاب نيز در سال 1842 در هامبورگ آلمان به وسيله يک مهندس انگليسي ساخته شد که تا به امروز از قواعد آن استفاده مي شود. منظور از تصفيه پساب،  به دست آوردن آب پاکيزه از طريق جداسازي آلاينده ها از آب آلوده است که يکي از مهم ترين اهداف آن علاوه بر تامين شرايط بهداشتي انسان و حفاظت محيط زيست،  بازيابي و استفاده مجدد آن براي کشاورزي و آبزي پروري به ویژه در کشورهاي خشک و نيمه خشک است، اما در بسياري از کشورهاي در حال توسعه فاضلاب ها نه تنها بدرستي تصفيه نشده بلکه همانند گذشته غالبا به درون نزديک ترين آبراهه، رودخانه يا برکه هاي فاضلاب تخليه مي شوند.

در اين صورت غلظت اکسيژن موجود در آب رودخانه يا تالاب به دليل فعاليت باکتريايي ميکروارگانيسم هاي داخل فاضلاب براي تجزيه مواد آلي محيط کم شده و به جاي آن مواد معدني پايدار ايجاد مي شود.

چنانچه اين کاهش زياد نباشد، با جذب اکسيژن اتمسفري جبران مي شود؛ اما اگر غلظت اکسيژن به پايين تر از 115ميلي گرم در ليتر برسد، اکسيداسيون هوازي کم شده،  باکتري هاي بي هوازي بدون اکسيژن، مولکول هاي آلي را اکسيد (تجزيه) مي کنند که نتيجه آن ايجاد ترکيباتي مانند سولفيد هيدروژن،  آمونياک و متان است که براي بسياري از موجودات زنده سمي است.

در کشور ما نيز در حال حاضر با وجود بيش از 550 شهرک صنعتي،  فقط 50 شهرک صنعتي داراي تصفيه خانه فعال است و اگر تخليه بي رويه فاضلاب هاي صنعتي و شهري به صورت کنوني ادامه يابد، حتي سفره هاي آب زيرزميني نيز که در حال حاضر مهم ترين منابع تامين آب آشاميدني مردم در اغلب نقاط هستند آلوده شده و به دليل صرف هزينه هاي زياد براي تصفيه آنها، استفاده مجدد از آب هاي زيرزميني ديگر مقرون به صرفه نخواهد بود.

دکتر رضا مرندي،  کارشناس و متخصص محيط زيست در اين باره معتقد است: «تصفيه فاضلاب مقوله اي است که امروزه در کل دنيا پيشرفت هاي زيادي در خصوص آن به وجود آمده و بر اين اساس استانداردهاي جديدي استخراج شده است که فاضلاب ها را تا حد استاندارد آب آشاميدني تصفيه مي کند؛ اما در ايران به علت نبود اطلاع رساني کافي و برنامه ريزي صحيح،  روند بروزسازي و رسيدن به سطح استانداردهاي جهاني،  بسيار کند است.

صاحبان صنايع و کارخانه داران روش تصفيه فاضلاب را روشي هزينه بر و نه درآمدزا تلقي کرده و از آن سرباز مي زنند در حالي که نتايج ساير کشورها نشان داده است در صورت تبليغ و آموزش صحيح در اين زمينه،  ارائه آگاهي هاي لازم و تشريح فوايد اين امر در سوددهي و درآمدزايي براي کارخانه،  مي توان علاوه بر تشويق سرمايه داران به ايجاد تصفيه خانه بدون توسل به اعمال قانوني و جرايم سنگين،  روش هاي نويني را در اين باره به کار بست.

روش هاي تصفيه فاضلاب

فاضلاب را بسته به ميزان و نوع بار آلودگي با روش هاي مختلف فيزيکي، شيميايي و بيولوژيکي تصفيه مي کنند که هر کدام از زيرمجموعه ها و روش هاي مختلفي تشکيل شده است.

شيوه معمول و رايج تصفيه فاضلاب با نام لجن فعال است که در آن ترکيبي از سه روش فوق مورد استفاده قرار مي گيرد. به اين ترتيب که در مرحله اول يا تصفيه اوليه،  به وسيله تصفيه فيزيکي و شيميايي،  ذرات جامد موجود در پساب به صورت دستي يا مکانيکي به وسيله آشغال گيري هايي با شبکه بندي هاي ريز و درشت جدا شده و سپس ذرات شناور باقي مانده در مرحله بعد بر اثر اختلاف چگالي (وزن) ته نشين و براي ورود به مرحله تصفيه ثانويه يا مرحله بيولوژيکي،  بوسيله هوادهي و تزريق ميکروارگانيسم ها به محيط، آماده مي شود.

در بخش دوم،  فاضلاب به استخرهاي بزرگ ريخته مي شود و سپس ميکروارگانيسم هاي مختلف از جمله باکتري ها، قارچ ها، مخمرها و پروتوزوئرها در زمان هاي مختلف به سيستم تصفيه تزريق مي شود.

با انجام هوادهي و ايجاد شرايط رشد ميکرو ارگانيسم ها، فاضلاب به عنوان ماده غذايي اين موجودات مورد تخريب و تجزيه قرار گرفته،  آب،  آمونياک و دي اکسيد کربن (CO2) حاصل از اين واکنش به محيط وارد مي شود.

توده باقي مانده نيز وارد مرحله تصفيه نهايي شده و پس از گندزدايي به عنوان کود براي مصارف کشاورزي مورد استفاده قرار مي گيرد.کلرزني،  تابش پرتو فرابنفش به پساب و سيستم کربن فعال،  3 طريق عمده براي گندزدايي فاضلاب در مرحله نهايي است.

کلر به دليل ظرفيت بالاي اکسيدکنندگي،  رشد باکتري ها و جلبک ها را متوقف کرده و رنگ و بوي پساب را کاهش مي دهد. تشعشع فرابنفش قابليت کشتن ويروس ها باکتري هاي موجود در فاضلاب را بدون توليد مواد خطرناک ديگر دارد و کربن فعال نيز در تماس با مواد ارگانيک عامل ايجاد رنگ و بوي آن را به خود جذب مي کند.

البته در کشورهاي پيشرفته مراحل تصفيه فاضلاب و بخش لجن فعال با روش هاي تخصصي تري صورت مي گيرد اما در کارخانه هاي ما اين روش معمولا به شکل ناقص انجام شده و تنها تعداد انگشت شماري از صاحبان صنايع اين شيوه را به طور کامل انجام مي دهند.

گياهان نجات بخش

يکي از ابعاد تصفيه بيولوژيکي،  استفاده از گياهان در تصفيه فاضلاب ها بخصوص فاضلاب هاي صنعتي حاوي فلزات سنگين از جمله جيوه،  کروم،  سيانيد و… است که در چند دهه اخير بشدت مورد توجه قرار گرفته است.

غلظت فلزات سنگين حاصل از پساب کارخانه ها و کارگاه ها گاهي به 200 تا سيصد P.P.M (قسمت در ميليون) مي رسد. در حالي است که استاندارد آن از نظر محيط زيستي از P.P.M است.

اين فلزات براحتي در محيط زيست تجزيه نشده و اثرات زيان باري را حتي در غلظت هاي کم براي انسان و ساير موجودات به همراه دارند. اين فلزات با روش هاي بسيار پيشرفته تصفيه نيز بسختي تخريب مي شوند اما با استفاده از گياهان و کاشت آنها در استخرهاي تصفيه و به کارگيري تکنيک هاي جديد اين شيوه، درصد قابل ملاحظه اي از فلزات سنگين جذب گياهان شده و از محيط حذف مي شوند.

در حال حاضر کشورهاي بيشماري از جمله آلمان،  کانادا، چين،  کشورهاي آسياي جنوب شرقي و… به طور گسترده از فناوري در کنترل مواد سمي توليدات صنعتي خود بهره مي برند. گياهاني از خانواده ني،  پرطوطي،  صنوبر و… داراي آنزيم هايي هستند که توانايي سم زدايي علف کش ها و ساير مواد آلاينده را دارند، آنها اين مواد را در بافت هاي خود ذخيره کرده و پس از تمام شدن ظرفيتشان به رنگ زرد در مي آيند.

البته اين روش تاکنون در کشور ما تنها در آزمايشگاه ها و به صورت آزمايشي انجام شده و به علت ناآگاهي و بي توجهي مسئولان هيچ گاه به عنوان روشي موثر در تصفيه فلزات سنگين و پساب هاي صنعتي مورد استفاده قرار نگرفته است.

در حالي که براساس نظر کارشناسان،  کشور ايران داراي گونه هاي گياهي بسيار متنوعي است که تا امروز ناشناخته مانده و چه بسا مي تواند از گياهان شناسايي شده در اين روش نيز موثرتر و بهتر عمل کند.