کتاب واکنش ‏های ‏اضطرابی ‏در ‏موش ‏های ‏صحرایی

فهرست
عنوان صفحه
فصـل اول 15
مقدمه 15
فصـل دوم 19
اضطراب 19
انواع اضطراب 19
طبقه بندی اختلال اضطراب 20
اختلال اضطراب فراگیر 20
اختلال پانیک 20
اختلال اضطراب اجتماعی 21
اختلال وسواس فکری – عملی 21
اختلال استرس پس از آسیب 21
اختلال اضطراب جدایی 22
علل ایجاد اضطراب 22
افسردگی 23
علائم افسردگی 24
اختلالات افسردگی 24
پاتوژنز افسردگی 25
مراکز مغزی دخیل در افسردگی و اضطراب 25
آمیگدال 25
هیپوکامپ 26
هیپوتالاموس 26
هسته رافه 27
سپتوم 27
ناقلین شیمیایی موثر در اضطراب و افسردگی 28
سیستم آدرنرژیک 28
سیستم سروتونرژیک 28
سیستم گابا ارژیک 29
سیستم گلوتاماترژیک 30
سیستم دوپامینرژیک 30
نیتریک اکساید 31
عنصر روی 31
گیرنده های روی 32
فعالیت ضد افسردگی روی: داده های تجربی و بالینی 33
روی و رفتارهای اضطرابی 34
هورمون های جنسی 35
سنتز هورمون های استروئیدی 35
تستوسترون 35
استروژن 36
استرادیول 36
پروژسترون 37
هورمون های جنسی و رفتارهای اضطرابی و افسردگی 37
ارتباط هورمون های جنسی با روی بر اضطراب و افسردگی 39
فصـل سوم 41
تجهیزات 41
حیوانات 42
آمیزش و شرایط قفس 42
روش اجرا 42
گروه های مطالعه 43
آماده سازی دارو 43
دستگاه ماز بعلاوه مرتفع 44
آزمون شنای اجباری 45
نتایج شاخص های اضطرابی 46
مقایسه شاخص های اضطراب در گروه شاهد و کنترل 46
مقایسه شاخص های اضطرابی گروه شاهد و گروه گنادکتومی 49
مقایسه اثر روی کلراید بر شاخص های اضطرابی 52
مقایسه اثر روی کلراید بر فعالیت حرکتی 55
نتایج شاخص های افسردگی 61
مقایسه شاخص های افسردگی در گروه های شاهد و کنترل 61
مقایسه شاخص های افسردگی گروه شاهد با گروه گنادکتومی 65
مقایسه اثر روی کلراید بر شاخص های افسردگی 69
فصـل چهارم 74
نتیجه گیری 74
بررسی تاثیر گنادکتومی قبل از بلوغ بر رفتارهای اضطرابی و افسردگی 74
بررسی اثر روی کلراید بر رفتارهای اضطرابی و افسردگی 80
منـابع و مآخـذ 86
منابع فارسی 86
منابع غیر فارسی 89

اضطراب
اضطراب برای اولین بار در قرن پانزدهم میلادی به معنای فشار بدنی مطرح شد. در قرن هفدهم بارنبر در یک طرح جسمی – روانی آن را به عنوان علت بیماری مطرح کرد. در سال 1930 سلیه محرک های خارجی را به عنوان عوامل تنش زا معرفی و اثر ناشی از آن عوامل را بر روی بدن اضطراب نام نهاد (12). یکی از اختلالات روانی رایج در انسان اضطراب می باشد که عبارت از یک احساس منتشر، ناخوشایند، مبهم هراس و دلواپسی با منشا ناشناخته است که به فرد دست می‌دهد و شامل عدم اطمینان، درماندگی و برانگیختگی فیزیولوژیک می باشد.
اضطراب موجب می شود که فرد نسبت به آینده احساس خطر کند و احساس کند که نیروی درونی و ناخود آگاه مدام به او هشدار می‌دهد. شیوع اضطراب در زنان 5/30 درصد و در مردان 2/19 درصد گزارش شده است (84). درست است که میزان کم اضطراب توجه و هوشیاری را در انسان و سایر حیوانات افزایش می‌دهد اما فراتر از حد معین آن موجب اختلال در فعالیت های طبیعی بدن می شود (11).
انواع اضطراب
1- اضطراب حالتی: اضطرابی است که شخص در لحظه هایی معین و خاص آن ها را تجربه می کند و توسط تحریکات اضطراب زا افزایش پیدا می کند.
2- اضطراب صفتی: اضطرابی است که در طول زمان تغییر نمی کند و ویژگی های ذاتی افراد مضطرب است. فرد بیمار در این حالت بیشتر موقعیت ها را تهدید کننده می بیند و با درجات بالاتری از شدت فیزیولوژی به آن پاسخ می‌دهد.
3- اضطراب رقابتی: اضطرابی است که در موقعیت های رقابتی چون مسابقات ورزشی ایجاد می شود به همین دلیل این اضطراب شکل ویژه تری داشته که به عنوان تابعی از موقعیت های رقابتی رخ می‌دهد (5،121).
طبقه بندی اختلال اضطراب
اختلال اضطراب فراگیر
اختلال اضطراب فراگیر یک بیماری مزمن است که توسط اضطراب و نگرانی بیش از حد و طولانی مدت در مورد رویدادهای غیر اختصاصی زندگی، اشیاء و شرایط مشخص شده است. مبتلایان به این اختلال اغلب احساس ترس و نگرانی در مورد سلامت، پول، خانواده، کار و یا مدرسه دارند اما آنها هم در شناسایی ترس و هم کنترل نگرانی مشکل دارند (34).
این افراد بیشتر به منفی بافی در ذهن خود تمایل دارند و رهایی از نگرانی را غیر ممکن دانسته و نمی توانند در طول روز آرامش داشته باشند. به همین علت در برخورد با هر پدیده ای به سرعت دچار وحشت شده و به سختی می توانند تمرکز کرده و خود را کنترل کنند (11).
اختلال پانیک
اختلال هراس نوعی از اضطراب است که با حملات کوتاه و ناگهانی، وحشت شدید و دلهره مشخص شده است که منجر به تپش قلب، لرزش، سرگیجه، تهوع و اشکال در تنفس می شود (53). حملات هراس به طور ناگهانی به وجود می آیند و حداکثر ده دقیقه طول می کشد اما پس از آن ممکن است برای ساعت ها ادامه داشته باشد. اختلال هراس معمولا پس از تجربه ترسناک یا استرس طولانی مدت رخ می‌دهد (45،101).
اختلال اضطراب اجتماعی
اختلال اضطراب اجتماعی یک نوع هراس اجتماعی است که با ترس از قضاوت منفی توسط دیگران یا ترس از خجالت عمومی مشخص می گردد. در این نوع اختلال فرد کارهای اجتماعی خود را در حالت شرمندگی، خجالت و یا به حالت تحقیر آمیز انجام می‌دهد (11،101).
اختلال وسواس فکری – عملی
یک اختلال اضطرابی است که توسط وسواس فکری برانگیزنده اضطراب (افکار مزاحم تکرار شونده که بارها در طول روز به سراغ بیمار آمده و او نیز توانایی مقاومت در برابر آنها را در خود نمی بیند) و وسواس عملی تسکین دهنده اضطراب (اعمال تکراری که شخص برای آرامش بخشیدن به خود انجام می‌دهد و احساس می کند که مجبور است در پاسخ به فکر وسواسی اش آن را انجام بدهد) توصیف می شود (11،72).
اختلال استرس پس از آسیب
اختلال استرس پس از آسیب اضطرابی است که پس از مبارزه نظامی، تجاوز، شرایط گروگان و یا تشخیص یک بیماری جدی تهدید کننده زندگی به وجود می آید (57). استرس حاد به میزان زیادی شبیه اختلال استرس پس از آسیب است با این تفاوت که علائم آن زودتر پیدا می شود (11).
اختلال اضطراب جدایی
اختلال اضطراب جدایی مشخص می شود توسط سطح بالایی از اضطراب زمانی که فرد از شخص یا مکانی که احساس امنیت می کند جدا می شود. وجه مشخصه این نوع اضطراب را می توان در افزایش نگرانی کودکان به هنگام جدا شدن از افرادی (والدین) دانست که نسبت به آنها احساس امنیت می کردند (11،101).
علل ایجاد اضطراب
تقریبا در طول یکسال 18 درصد افراد و در طول تمام عمر 25 درصد افراد تحت تاثیر اختلالات اضطرابی قرار می گیرند که عموما نیز شروع این بیماری از دوران کودکی است (11). در گذشته اضطراب در کودکان به عنوان اختلالی آرام و زود گذر انگاشته می شد و فرض بر این بود که با تجربیات طبیعی زندگی به آهستگی از بین می رود.
با این حال امروزه می دانیم بسیاری از کودکانی که اضطراب را تجربه می کنند در طول نوجوانی و بزرگسالی نیز اضطراب و مشکلات دیگر را نیز از خود نشان می دهند. در واقع حدود نیمی از افرادی که تحت تاثیر اضطراب قرار می گیرند دوره بیماری هشت سال به بالا و طولانی تر دارند و هزینه های اقتصادی کلینیکی آنها 20 برابر بیشتر از جمعیت معلول است (12).
مطالعات نشان می‌دهد که حدود 9 درصد از کودکان پیش دبستانی از اضطراب رنج می برند و همچنین وجود نگرانی ها در میان کودکان دبستانی نیز بیشتر منجر به وقوع آسیب ها و فجایع طبیعی می شود. اضطراب ایجاد شده در کودکان و نوجوانان وراثتی بوده و یا اکتسابی است.
در واقع وجود این اختلال در کودکان می تواند ناشی از تداخل عملکردی بین خصوصیات ذاتی مانند (فاکتورهای مختلف زیستی، روانشناسی و ژنتیک) و یا محیط پیرامون او مانند نحوه یادگیری، روابط خانوادگی و به ویژه ارتباط دو طرفه بین کودک و خانواده و … می باشد. علاوه بر عوامل محیطی سایر فاکتورهای بیرون از خانواده مانند فقر و محدودیت های ارتباطی چون تبعیض نژادی و جنسیتی نیز می توانند به صورت مستقیم و غیر مستقیم اضطراب را دو چندان کنند.
اگر چه نقش فاکتورهای وراثتی در این مسئله کمرنگ است اما مطالعات بر روی عوامل بیولوژیکی اضطراب نشان داده اند که فاکتورهای ژنتیکی نیز می توانند در ایجاد اضطراب نقش داشته باشند (11).
افسردگی
بقراط در 450 سال قبل از میلاد اصطلاح مانی و ماکونی را برای توصیف اختلالات روانی به کار برد. افسردگی حالتی است که بر کیفیت خلق شخص اثر عمیق گذاشته و نحوه ادراک او را از خویش و از محیطش دگرگون می سازد. در حقیقت افسردگی ناشی از تنش در امیال شخص و واقعیت می باشد (4). افسردگی یک اختلال شایع و مزمن و مکرر با برخی خصوصیاتی نظیر شناخت پایین است و واکنش های عاطفی را با وسعت بالا به بیماران و سیستم های درمانی تحمیل می کند (79،110). ماهیت مزمن و مکرر افسردگی آن را به یک اختلال مقاوم در برابر درمان تغییر داده است (37).
افسردگی یک اختلال شایع با شیوع حدود 15 درصد در طول چرخه عمر است و امروزه آن را به عنوان دلیل اصلی ناتوانی در اطراف جهان در نظر گرفته اند و در میان ده دلایل اصلی بیماری در جهان در رتبه چهارم قرار دارد. پیش بینی می شود که پس از بیماری های قلبی – عروقی شیوع افسردگی به دومین خطر ابتلا افزایش خواهد یافت و باعث یک بار اجتماعی و اقتصادی قابل توجهی می شود (110).
در ایران در مطالعه ای که طی سال 90-1389 انجام گرفت شیوع هرگونه اختلال افسردگی 6/13 درصد و به تفکیک جنس 7/10 درصد و 5/16 درصد به ترتیب در مرد و زن به دست می آید (1). هر انسانی در مقاطع متفاوتی از سن خود ممکن است افسردگی را تجربه کنند. این بیماری می تواند سلامت جسمانی، احساسات، رفتار و سلامت روحی انسان ها را تحت الشعاع قرار دهد.
در ارتباط با دلایل بروز افسردگی باید گفت که دلیل خاص شناخته شده ای برای افسردگی وجود ندارد. احتمال بر این است که افسردگی نتیجه ترکیب فاکتورها و عواملی از قبیل ژنتیکی، زیستی، شیمیایی، محیطی و روان شناختی می باشد.
علائم افسردگی
افراد دارای بیماری افسردگی همگی یک نوع علائم را تجربه نمی کنند. شدت، کم یا زیاد بودن و مدت زمان این علائم با توجه به نوع بیماری یا خود شخص تغییر می کند. این علائم شامل ناراحتی مزمن، اضطراب یا احساس پوچی کردن، احساس ناامیدی یا احساس بدبینی، احساس گناه کردن، بی ارزشی و درماندگی، احساس بی قراری و تحریک پذیری، کاهش انرژی، به سختی تمرکز کردن، یاد آوری جزئیات و تصمیم گیری، بی خوابی، کم خوابی در صبح، خواب زیاد در صبح، پرخوری یا کم اشتها شدن، افکار خودکشی، تلاش برای خودکشی، دردهای مزمن، سردرد، یا مشکلات گوارشی که به راحتی قابل درمان نیست (2).
اختلالات افسردگی
افسردگی اساسی با ترکیبی از علائم مشخص می شود که باعث اختلال در توانایی های فرد از قبیل کار کردن، خوابیدن، مطالعه کردن، غذا خوردن و یا فعالیت های لذت بخش می شود. افسردگی اساسی ناتوان کننده است و فرد را از کار کردن و فعالیت عادی باز می دارد.
این نوع افسردگی ممکن است فقط یک بار در طول زندگی فرد رخ دهد اما اغلب ادامه دار است و در زندگی فرد تکرار می شود. افسردگی دیستاسمی که افسردگی خویی نیز نامیده می شود در طولانی مدت (2 سال یا بیشتر) مشخص می شود؛ اما علائم شدید کمتری دارد که ممکن است فرد را ناتوان سازد اما باعث این می شود که فرد به صورت عادی فعالیت نکند یا احساس خوبی نداشته باشد.
افراد دارای افسردگی دیستاسمی ممکن است در طول زندگی خود یک یا چند بار افسردگی عمده را تجربه کنند. اختلالات دو قطبی که بیماری افسردگی دیوانه کننده هم نامیده می شود به اندازه افسردگی اساسی و دیستاسمی رایج و عادی نیست. افسردگی بعد از زایمان که یک مادر در خلال یک ماه پس از فارغ شدن آن را تجربه می کند.
بر آورده شده است که 10 تا 15 درصد از زنان این افسردگی را پس از زایمان تجربه می کنند. اختلالات خلقی فصلی که این بیماری افسردگی در طول ماه های زمستان زمانی که نور طبیعی خورشید کمتر است ظاهر می گردد (2).
پاتوژنز افسردگی
در دهه های اخیر پاتوژنز افسردگی بر روی اختلال و کاهش تولید منو آمین یا اختلال در پیامبرهای ثانویه تمرکز دارند (65). همچنین بر روی نقش اختلالات عصبی – هورمونی مانند کورتیزول بیش از حد، سیتوکین یا تغییرات استرادیول، تغییرات در انتقال گابا ارژیک یا گلوتاماترژیک، اختلال در عملکرد اپیوئیدی درون زا و ریتم های سیر کادین غیر طبیعی توجهات بیشتری متمرکز شده است (20،65).
مراکز مغزی دخیل در افسردگی و اضطراب
مطالعات قبلی نشان داده است قسمت های مختلف مغز در واسطه گری اضطراب و افسردگی نقش دارند که از مهم ترین آنها آمیگدال، هیپوتالاموس، هیپوکامپ، سپتوم، هسته رافه، لوکوس سرولئوس و ماده خاکستری دور قنات سیلویوس را می توان نام برد (7،15).
آمیگدال
پژوهشگران معتقدند که یک مرکز ارتباطی بین قسمت هایی از مغز که پیام های ورودی را پردازش می کند و قسمت های دیگری که این پیام ها را تفسیر می کند وجود دارد. این ناحیه در هنگام وقوع حادثه به قسمت های دیگر مغز هشدار داده که به زودی با تهدیدی مواجه می شوند و در نتیجه ترس و اضطراب را به راه می اندازند که به احتمال زیاد این مرکز ارتباطی آمیگدال می باشد.
به نظر می رسد که آمیگدال یک ناحیه آگاهی رفتاری است که در یک سطح نیمه خود آگاه عمل کرده و وضع و مکان کنونی شخص را هم در رابطه با محیط اطراف و هم در رابطه با افکارش به سیستم لیمبیک ارسال می کند. در واقع آمیگدال پاسخ رفتاری شخص را برای هر موقعیتی مناسب می سازد.
معمولا خاطرات احساسی در مرکز آمیگدال ذخیره شده و هم چنین در اختلالات اضطرابی نقش دارند (11). کمپلکس آمیگدال بخشی از دستگاه لیمبیک می باشد که در واسطه گری ترس و اضطراب دخالت دارد. مطالعات نشان داده اند که هسته های قاعده ای – جانبی آمیگدال نقش مهمی در ایجاد ترس و اضطراب نشان دهنده وجود چرخه های عصبی مرتبط با رفتارهای اضطرابی در آمیگدال می باشد.
تحقیقات نقش دیگر هسته های آمیگدال از جمله هسته های مرکزی را در کنترل اختلالات اضطراب آشکار ساخته است (7). آمیگدال نقش اختصاصی در یادگیری ناشی از ترس بازی می کند. فعالیت مدارهای نورونی درون آمیگدال برای پیش بینی و درک کیفیت محرک آزار دهنده مهم است (3).
هیپوکامپ
بخش های شکمی و پشتی هیپوکامپ نقش های متفاوتی در بروز ترس دارند به گونه ای که آسیب هیپوکامپ پشتی باعث افزایش ورود به بازوی باز در تست ماز به علاوه مرتفع و کاهش ترس در موش های صحرایی می گردد. تزریق فیزوستیگمین (مهار کننده آنزیم کولین استراز) در هیپوکامپ پشتی باعث افزایش استیل کولین و کاهش اضطراب در مدل رفتاری ماز به علاوه مرتفع می شود (11).
ناصحی و همکاران (1389) نشان دادند که تزریق آنتاگونیست گیرنده NMDA (MK801) به هیپوکامپ پشتی، درصد زمان حضور در بازوی باز و درصد ورود به بازوی باز را افزایش می‌دهد بدون اینکه بر روی فعالیت حرکتی اثر معنی داری داشته باشد، این یافته ها نشان دهنده اثرات ضد اضطرابی MK801 در هیپوکامپ پشتی است (14).
هیپوتالاموس
هیپوتالاموس جایگاه درک احساساتی چون درد و لذت است که قمست اعظم اعمال نباتی و هورمون های درون ریز بدن و نیز جنبه های متعددی از رفتار هیجانی را کنترل می کند. هیپوتالاموس از نظر مورفولوژیکی و عملکردی دارای چهار ناحیه است:
1- ناحیه جانبی
2- ناحیه دور بطنی
3- ناحیه خلفی
4- ناحیه میانی
قسمت جانبی شامل منطقه جانبی هیپوتالاموس و پیش بینایی جانبی است. تحریک منطقه جانبی سبب ایجاد رفتار خشم شده که در اثر فعالیت سمپاتیکی به وجود می آید و علائم آن نیز افزایش فشار خون، تعریق و اتساع مردمک می باشد. نورون های خاصی در هیپوتالاموس جانبی وجود دارند که به طور مجزا؛ به محرک های پاداش و تنفر پاسخ می دهند. همچنین ناحیه پیش بینایی جانبی نیز در ایجاد ترس و اضطراب نقش دارد.
قسمت دور بطنی پیام را از هیپوتالاموس میانی دریافت کرده و به هیپوفیز می فرستد که این مسئله هورمون های مختلفی را برای سازگاری حیوان با محیط ترشح می کند. هیپوتالاموس میانی بین نواحی جانبی و دور بطنی قرار گرفته و در تنظیم حرارت، تمایز جنسی و تثبیت میزان مواد خون دخیل است.
همچنین تحریک این بخش از هیپوتالاموس در پدیده فرار از محرک های ترسناک نقش داشته که در پی آن موجب ایجاد پاسخ های ترس می شود (11).
هسته رافه
هسته رافه در مجاورت لوکوس سرولئوس قرار گرفته و با آن ارتباط عصبی فراوانی دارد. این هسته در کنترل واکنش های احساسی نقش دارد. چنانچه در تعدادی از مطالعات صورت گرفته نقش هسته رافه پشتی در در اضطراب و افسردگی به اثبات رسیده است که تصور می شود در این زمینه سیستم نیتریک اکساید نیز موثر می باشد (61).