کتاب رویکرد نوگرایی در معماری

فهرست
عنوان صفحه
مقدمه 7
رویکرد نوگرایی در معماری 13
معماري معاصر ايران 13
تقسيمبندي معماري معاصر ايران 14
بررسي دورههاي معاصر ايران 15
معماري دورهي قاجاريه 15
معماري پهلوي اول 19
گرايشهاي فكري 19
شروع دوره‌ی پهلوي (دوره‌ی رضاخاني) 20
حوزهی تخصصي معماري بناهاي دوره‌ی بيستساله‌ی رضاخاني 20
دورهی پهلوي دوم 24
معماري رمانتيك 24
رمانتيسم 26
معماري رمانتيك ايراني 26
معماري تاريخي ايران 27
مقابله و تطبيق ويژگيهاي معماري رمانتيك در غرب و ايران 28
بررسي رمانتيك در دوره‌ی پهلوي اول 31
بررسي رمانتيك در دوره‌ی پهلوي دوم 32
انواع گرايشها در رمانتيسم بومگرايانه‌ی ايراني 35
گرايش به سبکهای تاريخي 38
سنتگرايان 39
گرايش به معماري بومي (محلي) 44
معماري بعد از انقلاب 47
اقتباس از معماري تاريخي 47
گرايش مدرن 48
گرايش مدرن اصولي 48
گرايش مدرن با مصالح ايراني 49
گرايش مدرن سطحي 50
گرايش پست مدرن 50
گرايش پست مدرن غربي 51
گرايش پست مدرن ايراني 52
گرايش التقاطي از پست مدرن غربي و پست مدرن ايراني 54
گرايش پست مدرن عاميانه 54
گرایش فناورانه 55
گرايش فناورانه‌ی اصولي 55
گرايش فناورانه‌ی سطحي 56
گرايش ساختارزدا 56
گرايش ساختارزداي اصولي 57
گرايش ساختارزداي سطحي 58
گرايش عوامل پسند 59
بررسي معماري دوره‌ی معاصر 63
دورهی اول 63
تزئينات داخلي و آيينهكاري 64
دوگانگي و تضاد 65
ویژگیهای كلان معماري 67
دورهی دوم 70
دورهی سوم 73
دورهی چهارم 75
بررسي اصول معماري ايران 77
مفاهيم پايه‌ی معماري ايران 77
مفهوم سير از كثرت به وحدت در معماري اسلامي 77
مفهوم سير از ظاهر به باطن در معماري اسلامي 77
مفهوم ردهبندي اهداف و تعالي انساني در معماري اسلامي 78
اصول مهم و پايدار معماري ايراني استفاده‌شده در طراحي مجموعه‌ی آكادمي معماري 78
اصل مركزگرايي 78
اصل درونگرايي و برونگرايي 79
اصل هماهنگي با طبيعت 80
شفافيت و تداوم 81
مفاهيم معماري معاصر ايران 83
نوگرايي 83
جريان‎هاي فكري هويتي معماري معاصر در ايران 85
پژواك مدرنيته 89
دستهبندي معماران و نگرشها در معماري معاصر 93
دورهی پاياني 96
معماري سنتي ايران 97
مباني مدرنيسم 99
تفكر مدرنيسم بر معماري 105
تأثير مدرنيسم بر معماري ايران 108
منـابع و مآخـذ 115

در مورد آغاز معماري معاصر ايران، هنوز هيچ اتفاق نظري وجود ندارد. بعضي سال 1300 هجري شمسي را، كه مقارن با شروع دوره پهلوي اول و همزمان با اقدامات و اصلاحات تجددگرايانه اوست، به عنوان نقطه عطف تاريخ معماري معاصر به شمار آورده اند، كه اين به طور ضمني در بين همگان پذيرفته شده است و معمولاً هم به آن استناد می شود. بعضي ديگر تاريخ انقلاب مشروطه را كه با تغييرات سياسي و اجتماعي در ايران همراه است، نقطه عطف و آغاز معماري معاصر مي دانند. آنچه كه بديهي است آغاز تحولات و جريان فراگير معماري معاصر ايران را بايد از زمان قاجار كه مقارن با جريان هاي نوظهور معماري است دنبال كرد و از طريق مشخصه هاي معماري و بناهاي شاخص و زمينه ساز تاريخي، به تعيين نقطه آغاز معماري معاصر ايران پرداخت.
از طرفي نيز شروع معماري معاصر ايران را می توان از حدود سال 1300 به بعد تصور كرد. اين زماني است كه در اثر تحولات سياسي و اجتماعي جريان زندگي اجتماعي و اقتصادي ايران تغيير كرد، سيماي شهر ايران متحول شد و بناهاي لازم براي زندگي جديد مانند ادارات، كارخانجات، بانك ها، ايستگاه هاي راه آهن، دانشگاه ها و جز اين ها و همچنين واحدها و مجموعه هاي مسكوني جديد در شهرها به وجود آمدند.

اين بناها برخلاف بناهاي قبل از تاريخ معاصر كه بدست معماران سنتي طراحي و ساخته مي شدند، به تدريج به دست معماران تحصيل كرده طراحي گرديدند. اين عده را ابتدا معماران غير ايراني تشكيل مي دادند و سپس اندك اندك معماراني كه در مدارس معماري خارج از ايران تحصيل كرده بودند و به دنبال آن با ايجاد اولين مدرسه معماري ايران در حدود سال هاي 1320، معماران تحصيل كرده ايراني نيز به آنها اضافه شدند.
به بياني ديگر می توان اين چنين ذكر كرد كه تاريخ پيدايش معماري معاصر و مدرن را می‌توان اواخر دوره قاجار دانست؛ چرا كه در اين دوره، به سرعت انتقال تفكرات و ايده ها رخ داد و از جمله خصوصيات جامعه مدرن، سرعت انتقال اطلاعات است و همين تبادل اطلاعات، در امر فرهنگ و معماري، بسيار مؤثر واقع شد. پيدايش معماري مدرن و نقطه آغازين آن، به اواخر دروران قاجار بر مي گردد اما اوج ظهور آن، به دوران پهلوي مربوط می شود. از زماني كه فرهنگ غرب وارد معماري درونگراي ايراني شد، معماري مدرن ايران شكل گرفت.
تا قبل از ورود فرهنگ غرب به ايران، معماري اورگانيك بسط يافته بود اما با ورود مدرنيته معماري ايران، به اشكال هندسي تغيير يافت. معماري ايراني سراسر تزيينات بود و امري فرهنگي محسوب مي شد اما با ورود مدرنيته و حدف تزيينات به امر اقتصادي مبدل گشت.
از جمله، شهرهايي كه نقطه اي در اتصال ايران و اروپا محسوب مي شدند، تهران را می توان نام برد. تهران، به عنوان پايتخت ايران، نقطه اتصال ايران و اروپا بود و از اين رو، تغييرات در زمينه معماري ابتدا از تهران شروع شد و به ساير نقاط ايران ادامه يافت.

تقسيم‌بندي معماري معاصر ايران
• مقطع اول: عهد ناصري 1254 ه. ش. تا پهلوي اول 1313 ه. ش. (1875 ميلادي تا 1934 ميلادي)
• مقطع دوم: دوره پهلوي اول 1314 ه. ش. تا پهلوي دوم 1332 ه. ش. (1935 ميلادي تا 1935 ميلادي)
• مقطع سوم: پهلوي دوم 1333 ه. ش. پهلوي دوم تا 1349 ه. ش. (1954 ميلادي تا 1970 ميلادي)
• مقطع چهارم: پهلوي دوم تا جمهوري اسلامي 1350 ه. ش. تا به امروز

بررسي دوره‌هاي معاصر ايران
معماري دوره‌ي قاجاريه
• دوره ي اول) از آغاز سلطنت آقا محمدخان تا پايان سلطنت محمدشاه: در اين دوره نگاه حاكم بر معماري همچنان نگاهي درون زا و بر مبناي سبك اصفهان و به كمال رساندن آن مي باشد كه نمونه هايي همچون حرم حضرت معصومه در قم و مسجد سلطاني مي باشند.
• دوره ي دوم) از آغاز سلطنت ناصرالدين شاه تا پايان حكومت سلسله قاجار: در اين دوره بر اثر مسافرت هاي ناصرالدين شاه و اخلاف او و همچنين اعزام عده اي از محصلين ايراني به اروپا و تحت تأثير قرار گرفتن هيأت حاكمه و نخبگان جامعه، سبكي در معماري آغاز مي گردد كه التقاطي از معماري بومي و معماري غربي مي باشد.
هنر معماري اين زمان با مقايسه با دوره ي صفويه [به خصوص در مورد ساختمان و توده] بسيار ضعيف شمرده مي شود. تنها در زمان حكومت طولاني ناصرالدين شاه قاجار به دليل نفوذ هنر باختري، هنر معماري هم چنين صنايع ظريف مانند گچ بري، آيينه كاري و كاشي كاري رونق يافت. ارتباط بيش تر ايران با غرب، معماران ايراني را بر آن داشت تا عوامل مشخص معماري ايران را با روش بيني و توجه خاصي با عوامل معماري غرب درآميزند و آثاري به وجود آورند كه از نظر هنري دل پسند باشد.
اما معماري قاجار اصول، مباني و الگوهاي قديم معماري ايران را ارتقا بخشيده و نوآوري هايي از نظر فضا به وجود آورد. ليكن، به نظر مي رسد، قوت لازم خلق يك معماري نوين را نداشته است. جايگاه و مرتبه معماري قاجار در تاريخ معماري گذشته ايران (قبل از دوره جديد) می تواند محل بحث و تأمل باشد. اگر آثار معماري را از زاويه فضايي ارزيابي كنيم و به خلاقيت هاي فضايي در معماري توجه كنيم معماري دوره قاجار ارزش پيدا مي كند و در جايگاه برتر و تكامل يافته تري نسبت به معماري هاي دوره هاي قبل از خود چون زنديه و صفويه قرار مي گيرد، چرا كه در معماري اين دوره خلاقيت هايي فضايي افزايش مي يابد.
تنوع فضاها بيشتر می شود و فضاهاي نويني خلق مي شوند. فضاها به گشايش و سبكي بيشتري مي رسند و الگوهاي قديمي معماري ايران در جهت گسترش فضا تكامل مي يابند. به طور خلاصه اگر تكامل معماري را گشايش، شفافيت و سبكي فضاها بدانيم، معماري اين دوره به عنوان مرحله تكامل معماري قديم ايران مطرح می شود؛ اما وقتي به معماري از زواياي ديگري مانند اندازه ها، تناسبات، شكل ها و تزئينات نگاه كنيم، معماري دوره قاجار وضع نازل تري را نسبت به دوره هاي گذشته خود و به خصوص دوره صفوي نشان مي دهد.
شكل ها استواري و صلابت قبلي را ندارند و شكل هاي جديدي وارد معماري مي شوند كه سطحي و تفنني اند. اندازه ها دقت لازم را ندارند. تناسبات در مرتبه پايين تري نسبت به تناسبات موزون و انديشيده شده دوره هاي قبلي قرار مي گيرند. تزئينات معماري گاه تا حد ابتذال سقوط مي كند و بي بند و باري، غلو ناشيانه و هرج و مرج، جايگزين تزئينات محدود و با وسواس دوره هاي درخشان سلجوقي و صفوي می شود.
سبك هاي آذري و اصفهاني كه به ويژه در دوران صفويه و با استفاده از كاشي هاي هفت رنگ و لعاب هاي رنگارنگ معمول بود، به دوران قاجار نيز راه يافت و به ويژه بهره گيري از سبك اصفهاني در بناهاي عام المنفعه و مذهبي كاملاً مشهود بود. در دوره هاي مياني قاجار، تحولات جهاني و گسترش صنعت در جهان بر بخش هايي از معماري ايران تاثير گذاشت به طوري كه با آغاز قرن 19 نوعي آميختگي معماري اصيل ايراني با معماري مدرن، به چشم مي خورد.