کتاب خستگی مزمن عوامل زمینه‌ساز و پیامدها

مقدمه 7
فصـل اول 15
کلیات 15
اهداف کتاب 19
اهمیت و ضرورت انجام مطالعه 19
تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها 22
تعریف مفهومی سندرم خستگی مزمن 22
تعریف عملیاتی سندرم خستگی مزمن 22
تعریف مفهومی کمال‌گرایی 22
تعریف عملیاتی کمال‌گرایی 22
تعریف مفهومی رویدادهای استرس‌زا 22
تعریف عملیاتی رویدادهای استرس‌زا 23
تعریف مفهومی کیفیت خواب 23
تعریف عملیاتی کیفیت خواب 23
تعریف مفهومی خشنودی شغلی 23
تعریف عملیاتی خشنودی شغلی 24
تعریف مفهومی افسردگی 24
تعریف عملیاتی افسردگی 24
تعریف مفهومی کیفیت زندگی 24
تعریف عملیاتی کیفیت زندگی 25
فصـل دوم 27
سندرم خستگی مزمن 27
همهگیرشناسی سندرم خستگی مزمن 27
سبب‌شناسی سندرم خستگی مزمن 28
درمان سندرم خستگی مزمن 28
اطلاعات عمومی در مورد بیماری سندرم خستگی مزمن 29
دیگر علائم همراه خستگی مزمن 30
علل خستگی مزمن 31
تشخیص خستگی مزمن 32
مدیریت سندرم خستگی مزمن 33
مشکلات زندگی با سندرم خستگی مزمن 34
عوامل و درمان 34
کمال‌گرایی 36
اهمیت کمال‌گرایی 37
انواع کمال‌گرایی 39
ابعاد کمال گرایی 40
ویژگی‌های افراد کمال‌گرا 42
نحوه‌ی غلبه بر تفکر کمال‌گرا 42
شناختن و غلبه کردن بر سبک‌های تفکر کمال‌گرا 43
نظریه‌های کمال‌گرایی 44
کمال‌گرایی از دیدگاه اسلام 54
اثر خانواده بر کمال‌گرایی 54
کمال‌گرایی و ابراز وجود 55
رویدادهای استرس‌زا 56
تاریخچه بررسی علمی استرس 58
تعاریف استرس 62
شکلهای متنوع استرس 63
نظریههای استرس 65
عوامل مؤثر در استرس 68
استرس و عملکرد 68
کیفیت خواب 70
ماهیت خواب 70
نقش و کارکردهای خواب 71
توزیع مراحل خواب در شب 72
الگوهای خواب در سنین مختلف 75
عوامل تغییر ساختار خواب 76
عواقب محرومیت از خواب 80
بهداشت خواب 82
رضایت شغلی 89
انواع ارزش 90
نگرشها 90
انگيزش 91
نظريههاي انگيزش 93
تئوريهاي محتوايي 94
تئوريهاي فرآيندي 97
انواع نگرش 101
رابطه‌ی انگيزش با رضايت شغلي 102
تاريخچه‌ی مطالعات در مورد رضايت شغلي 103
تعريف رضايت شغلي 104
تعيين رضايت شغلي 106
عوامل تعيينكننده‌ی رضايت شغلي 107
عوامل مؤثر بر رضايت شغلي 109
پيامدهاي رضايت شغلي و عدم رضايت شغلي 109
نظريههاي رضايت شغلي 110
افسردگی 112
علت‌های افسردگی 113
انواع افسردگی و علائم آن 115
بررسی علتهای افسردگی 116
مفهوم کیفیت زندگی 118
تاریخچه کیفیت زندگی 122
عوامل موثر بر کیفیت زندگی 124
ویژگیهای کیفیت زندگی 126
ابعاد کیفیت زندگی 127
مطالعات روان شناختی در مورد کیفیت زندگی 128
شیوههای بهبود کیفیت زندگی 128
خانواده و کیفیت زندگی 130
پیشینه مطالعات انجامشده 131
فصـل سوم 137
روش‌شناسی 137
جامعه آماري 137
نمونه آماري و روش نمونهگيري 137
ابزار اندازه‌گيري 139
روش اجرا 145
طرح (روش) مطالعه 145
روش تحليل دادهها 146
فصـل چهارم 149
یافته‌های مطالعه 149
یافته‌های توصیفی 149
يافتههاي مربوط به فرضيههاي مطالعه 151
يافته‌های مربوط به فرضيه‌های الگوی اصلی 156
يافتههاي جانبي 165
فصـل پنجم 179
بحث و نتیجهگیری 179
محدودیتها 194
پیشنهادها 195
منـابع و مآخـذ 197
منابع فارسی 197
منابع انگلیسی 200

امروزه آموزش و پرورش به عنوان يكي از اركان توسعه پايدار شناخته شده است و هر كشوري در جهان بخش بزرگي از درآمد ملي خود را براي گسترش، بهبود و كارآيي آن اختصاص مي‌دهد. در واقع آموزش و پرورش ركن اساسي جامعه انساني است و يكي از اهداف عمده آن پرورش و آموزش كودكان و نوجوانان توسط معلمان و مديران است. اغلب صاحب‌نظران و متفكران مسايل تربيتي بر اين نظرند كه معلمان، بزرگترين و مهم‌ترين عامل مؤثر در جريان تعليم و تربيت هستند. بنابراين بي‌راه نيست اگر گفته شود شالوده و اساس يك سيستم آموزشي موفق را معلمان تشكيل مي‌دهند. اولين قدم در جهت رسيدن به كادر آموزشي موفق درك عواملي است كه بر كيفيت فعاليت معلمان مؤثر است. يكي از اين عوامل، خستگی مزمن می باشد، خستگی را می توان به عنوان کاهش انرژی جسمی، ذهنی و شناختی که باعث کاهش فعالیت های فرد می شود، تعریف کرد. نمود این کاهش عملکرد، در ابعاد مختلف اجتماعی، عاطفی یا هیجانی و فرایندهای شناختی دیده می شود (سعیدی،1392). از این روی به دلیل چندبعدی بودن خستگی به ویژه در ابعاد روانی و ذهنی، رابطه خستگی مزمن و اختلالات متنوع، فرایندهای شناختی و شخصیت به طور معناداری در سال های اخیر تبدیل به موضوع مورد علاقه محققان حوزه سلامت شده است (تایلور و جیسون ،2012). در طول سالهای متمادی، اطلاعات زیادی از طریق تحقیقات در مورد سندرم خستگی مزمن و عوامل شناختی بدست آمده است که حاصل جمع نتایج بصورت الگوی شناختی-رفتاری سندرم خستگی مزمن بوده است (ورکولن ، 1998). در این الگو آنچه درخور توجه است، اینست که فرایندهای شناختی نقش مرکزی را در خستگی مزمن بازی می کنند (کنوپ ، 2010). از طرفی پژوهش های مختلف نشان مي دهد كه استرس نقش محوري در سبب شناسي خستگي مزمن دارد. گزارش شده است كه افراد با خستگي مزمن نسبت به افراد سالم به طور قابل توجهي رويدادهاي استرس زاي زندگي را قبل از شروع خستگي مزمن تجربه كرده اند و بسياري از شواهد پيشنهاد مي كنند كه استرس ممكن است خطر رشد خستگي مزمن را افزايش دهد (تايلور،2002). در پژوهشي كه هاتچر و هوس و جاسون (2003) در مورد ارتباط بين شروع سندرم خستگي مزمن با رويدادهاي استرس زای زندگي و مشكلات، انجام دادند گزارش مي كنند كه افراد با سندرم خستگي مزمن چندين رويداد استرس زا و مشكل را در سه ماه و يك سال قبل از شروع بيماريشان نسبت به جمعيت سالم داشتند. بنابراين ميتوان چنين نتيجه گرفت كه سندرم خستگي مزمن با رويدادهاي استرس زا قبل از شروع اين بيماري ارتباط داشته است كه به طور ويژه اي مهم مي باشد (رضایی،1389).
امروزه از بین رفتن مرز بین کار و زندگی بسیاری از کارکنان باعث بروز برخی ناهنجاریها در زندگی و کار آنان شده است. معلمان به دلیل اینکه بسیاری از کارها مانند تصحیح اوراق امتحانات و موارد مطالعه ای مربوط به درس جلسات آینده را در خارج از محیط کار انجام می دهند در خصوص ابتلا به اختلالات مختلف جزء گروه های در معرض خطر می باشند و لذا همیشه ناهنجاری های روانشناختی و خانوادگی برای فرد روی می دهد (حقانی،1395). همچنین از طرف دیگر، برخی پژوهش‌ها نشان می دهند که خستگی مزمن به کمال‌گرایی نیز ربط دارد. کمال‌گرایی حالتی است که در آن شخص تلاش می‌کند بی‌نقص باشد، به سمت هدف‌های غیرقابل دستیابی می‌رود، از اینکه توسط دیگر سرزنش یا انتقاد شود می‌ترسد (فلت و هویت ، 2002). در تحقیق شیخی نسب و همکاران (1392) که با عنوان رابطه استرس، کیفیت خواب و کمال گرایی با خستگی مزمن در معلمان مدارس شهر اهواز انجام گرفت، نتایج نشان داد که سطوح بالای استرس، وضعیت نامطلوب کیفیت خواب و کمال گرایی نقش مهمی در بروز خستگی مزمن معلمان ایفا می کنند. همچنین پژوهش های زیادی نشان داده اند که کیفیت زندگی می تواند تاثیر قابل توجهی در واکنش های رفتاری کارمند از قبیل هویت سازمانی، خشنودی شغلی و بازدهی سازمانی داشته باشد (فیلیپس، 2003؛ گالی، 2003؛ افراتی و سرجی ، 1990). همچنین در ارتباط با سبب شناسي خستگي مزمن مطالعات نشان مي دهند كه آشفتگي خواب ارتباط مستقيمي با خستگي مزمن دارد (گيلمينوت و همكاران ، 2006) از سوي ديگر، پژوهش هاي بسياري در مورد سبب شناسي خستگي، مطرح مي كنند كه كيفيت خواب ضعيف در جمعيت هاي مختلف به ويژه محيط هاي كاري موجب پيدايش خستگي مي شود (تروجن و همكاران، 2007). در مطالعه اي كه اكرستد و همكاران (2004) در مورد ارتباط خستگي رواني با كار و خواب انجام دادند، به اين نتيجه رسيدند كه مختل شدن خواب مهمترين پيش بيني كننده خستگي مزمن در جمعيت كاري مي باشد. لذا با توجه به مطالب ارائه شده، این مطالعه به دنبال پاسخ این پرسش است که متغیرهای کمال گرایی، رویدادهای استرس زا و کیفیت خواب به عنوان پیشایندهای خستگی مزمن و خشنودی شغلی، افسردگی و کیفیت زندگی به عنوان پیامدهای آن چگونه قابل تشریح و تبیین می باشند؟
سؤال مطالعه
• متغیرهای پیشایند (کمال گرایی، رویدادهای استرس زا و کیفیت خواب) چه اثری بر سندرم خستگی مزمن دارند؟
• سندرم خستگی مزمن چه اثری بر متغیرهای پیامد (خشنودی شغلی، افسردگی و کیفیت زندگی) دارد؟

فرضیه‌های مسیر مستقیم الگوی ساختاری مطالعه
1) کمال گرایی بر سندرم خستگی مزمن اثر مستقیم مثبت دارد.
2) رویدادهای استرس زا بر سندرم خستگی مزمن اثر مستقیم مثبت دارد.
3) کیفیت خواب بر سندرم خستگی مزمن اثر مستقیم مثبت دارد.
4) سندرم خستگی مزمن بر خشنودی شغلی اثر مستقیم منفی دارد.
5) سندرم خستگی مزمن بر افسردگی اثر مستقیم مثبت دارد.
6) سندرم خستگی مزمن بر کیفیت زندگی اثر مستقیم منفی دارد.
فرضیه‌های مسیر واسطه‌ای الگوی ساختاری مطالعه
7) کمال گرایی (از طريق سندرم خستگی مزمن) بر خشنودی شغلی اثر منفی غيرمستقيم دارد.
8) کمال گرایی (از طريق سندرم خستگی مزمن) بر افسردگی اثر مثبت غيرمستقيم دارد.
9) کمال گرایی (از طريق سندرم خستگی مزمن) بر کیفیت زندگی اثر مثبت غيرمستقيم دارد.
10) رویدادهای استرس زا (از طريق سندرم خستگی مزمن) بر خشنودی شغلی اثر منفی غيرمستقيم دارد.
11) رویدادهای استرس زا (از طريق سندرم خستگی مزمن) بر افسردگی اثر مثبت غيرمستقيم دارد.
12) رویدادهای استرس زا (از طريق سندرم خستگی مزمن) بر کیفیت زندگی اثر منفی غيرمستقيم دارد.
13) اختلال در کیفیت خواب (از طريق سندرم خستگی مزمن) بر خشنودی شغلی اثر منفی غيرمستقيم دارد.
14) اختلال در کیفیت خواب (از طريق سندرم خستگی مزمن) بر افسردگی اثر مثبت غيرمستقيم دارد.
15) اختلال در کیفیت خواب (از طريق سندرم خستگی مزمن) بر کیفیت زندگی اثر منفی غيرمستقيم دارد.

اهداف کتاب
هدف کلی مطالعه‌ی پیشایندها و پیامدهاي سندرم خستگی مزمن می باشد، متغیرها در این الگو شامل پیشایندها (کمال گرایی، رویدادهای استرس زا و کیفیت خواب) و پیامدها (خشنودی شغلی، افسردگی و کیفیت زندگی) می باشد.
اهداف جزئی (اختصاصی)
• تعیین رابطه متغیرهای پیشایندی کمال گرایی، رویدادهای استرس زا و کیفیت خواب با سندرم خستگی مزمن
• تعیین رابطه سندرم خستگی مزمن با پیامدهای خشنودی شغلی، افسردگی و کیفیت زندگی

اهمیت و ضرورت انجام مطالعه
در جوامع امروزی نقش و اهمیت آموزش و پرورش بعنوان یکی از نهادهای اصلی و اساسی هر جامعه ای، بر همگان واضح و آشکار است و این موضوع هم بسیار بدیهی است که یکی از ارکان اصلی آموزش و پرورش هر جامعه ای معلمان هستند. آموزش و پرورش بدون وجود معلم نمی تواند معنا و مفهومی داشته باشد. پس رسالت تعلیم و تربیت با وجود معلمان خسته، مضطرب، افسرده، ناتوان و ناراضی زیر سؤال خواهد رفت، چرا که فشار عصبی ناخوشایند معلم باعث می گردد تا روحیه یأس و ناامیدی بر آن مستولی گردد و اعتماد به نفس و عزّت آن خدشه دار گردد (محمدی خواه، ۱۳۷۸). مطالعاتی که در زمینه شغل معلمی و استرس ناشی از آن انجام شده اند، این حرفه را پراسترس گزارش کرده اند (چن ، 2005). تحقیقات زیادی شیوع عوامل استرس زا را بین صاحبان مشاغل گوناگون نشان داده‌اند. نتایج تحقیق گروسی و همکاران، همچنین خسروجهان و رضایی (1368) نشان داد که میانگین استرس شغلی معلمان در حد بالاتر از متوسط است. تراووس و کویر (1996) نشان دادند که فشار کار، کمبود تجهیزات، روابط ضعیف کاری، دستمزد ناکافی و رفتار ناشایست شاگردان از عوامل اصلی استرس زا در میان معلمان است. همچنین، ویسنیوسک و گرگیوال (1997) بیان می کنند، استرس بدترین مشکل سلامتی معلمان است، از طرفی نیز خستگي از شكايت شايع در بيماران مراجعه كننده به مراكز بهداشتي-درماني است. سندروم خستگي مـزمن بـه طـور متوسط داراي شيوعي به ميزان 15% در جمعيت هاي باليني ست كه علاوه بر ايجاد آشفتگي هاي روانشناختي و جسماني، كيفيت زندگي بيماران را كاهش مي دهد (جیسون ، 2011). در مطالعات ديگري گزارش شده است كه سندروم خستگي بین 3% و 7/10% جمعيت را بسـته بـه مـلاكهـاي تعریف اختلال، مبتلا سـاخته اسـت. شـيوع ايـن سـندرم در زنـان نسـبت بـه مردان شايعتر است. همچنین وجود مشکلات سلامتی طولانی مدت، اضطراب و افسردگی و کیفیت زندگی پایین به طور معناداری با افزایش خطر خستگی مزمن همراه است (وونگ ، 2010). بر اساس مدل هاي نظري، برنامه غذايي، شـيوه زنـدگي، شخصـيت، عفونتهـاي ويروسـي، وضعیت جسـمي، آشـفتگي هـاي روانشناختي، رخـدادهاي زنـدگي و اسـترس هـاي روانـي- اجتماعی به شيوهاي پيچيده و منحصر بفرد در بروز و پيامد سندرم خستگي مـزمن تعامـل دارنـد (گودوین ،2011). طبـق مطالعـات انجـام گرفتـه، سندروم خستگي مزمن بـا خودبيمارانگـاري، شـكايت هـاي بـدني، اضـطراب و مشـكلات خـواب، اخـتلال در كـاركرد جتماعي و افسردگی رابطه معناداری دارد (استوارت ، 2008). اخـتلال در كيفيت زندگي بيماران مبتلا به سندروم خستگي مـزمن از پيامدهاي تجارب هيجاني منفي آنان نظيـر افسردگي، اضطراب و نيز مشكلات اجتماعي – اقتصادي همراه آن است (نانز و همکاران، 2011؛ لووری و همکاران، 2008؛ لوپز و همکاران، 2011). نکته دیگر اینکه اغلب كساني كه از خستگي مزمن رنج مي برند هيچ نشانه اي دال بر بيماري جسمي ندارند و اغلب ناشي از عامل هاي روانشناختي مي باشد. نشانگان خستگي مزمن بر اساس پژوهش هاي مختلف در زنان شايعتر است. با اين اوصاف ميتوان چنين نتيجه گرفت كه زنان حداقل 2 بار بيشتر از مردان تحت تأثير خستگي مزمن قرار مي گيرند و طبق گزارش هاي موجود در مورد شيوع سندرم خستگي مزمن، زنها 52/0 درصد و مردها 29/0 درصد خستگي مزمن را گزارش كرده اند (كاپلان و سادوك ، 2003) و نکته نهایی اینکه معلمان با توجه به ماهیت شغل خود رسالت ویژه ای بر دوش دارند، تعلیم و تربیت رسمی قشر وسیعی از جامعه بر عهده آنها گذاشته شده است و با توجه به تعامل معلم با دانش آموزان و نقش الگو پذیری دانش آموزان از معلم خود، پیامدهای مثبت و منفی ناشی از استرس معلمان علاوه بر تحت تأثیر قرار دادن معلمان، بصورت مستقیم و غیر مستقیم بر روحیه و عملکرد درسی دانش آموزان نیز تأثیر فراوانی خواهد گذاشت. همچنین نتایج مطالعه‌ی ذیل جهت روانشناسان در تلاش برای ارتقای کیفیت زندگی و کاری، افزایش خشنودی شغلی معلمان، کاهش اختلالات روانشناختی از جمله افسردگی و ایجاد تعادل بین کار و زندگی آنان همواره باید مورد توجه قرار خواهد گرفت؛ با این وجود بخوبی اهمیت و ضرورت بررسی پیشایندها و پیامدهای روانشناختی خستگی مزمن در مطالعه‌ی ذیل قابل شهود می باشد و مطالعه‌ی حاضر در همین راستا و به لحاظ اهمیت و ارزش کاربردی که این مفاهیم ارائه شده می توانند برای محققان و روانشناسان داشته باشند طرح ریزی و اجرا شده است. به عبارتی پیشایندهای خستگی مزمن به کار از یک سو و پیامدهای ناشی از آن، از سوی دیگر مورد مطالعه قرار می گیرند تا یک نظریه ساختاری و جامع در این مسیر تهیه گردد.

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها
تعریف مفهومی سندرم خستگی مزمن
خستگی مزمن به خستگی عمومی بدن اطلاق می‌شود که به مدت طولانی ادامه داشته باشد. این خستگی در تمام بدن گسترش پیدا کرده و باعث کاهش فعالیت بدنی و توان فرد می‌شود. خستگی مزمن می‌تواند یک یا چند نمونه از نشانه‌های مختلف را داشته باشد از جمله؛ درد و خستگی مداوم عضلات، نداشتن تمرکز در مطالعه یا تکلم، ضعف حافظه، سردرد بسیار شدید، حساس شدن گره‌های لنفاوی گردن و زیربغل و سرفه (رضایی، 1389).
تعریف عملیاتی سندرم خستگی مزمن
در مطالعه‌ی حاضر منظور از سندرم خستگی مزمن میزان نمره یا کمیتی است که آزمودنی از پرسشنامه سندرم خستگی مزمن (CFSQ) کسب می کند.
تعریف مفهومی کمال‌گرایی
بُعدی از کمال گرایی که به عنوان کمال گرایی بهنجار، انطباقی یا کمال گرایی استانداردهای فردی شناخته می شود. با ویژگی هایی همچون استانداردهای فردی سطح بالا شناخته می شود و با ویژگی های سبک های مقابله ای فعال و موثر، اعتماد به نفس بالا و پیشرفت رابطه مثبت دارد (رایس و لاپسلی، 2001). همچنین کمال گرایی مثبت با احساس پیشرفت و کمال، رضایت مندی و سلامت روانی و عاطفه مثبت رابطه دارد (رایس و دلو، 2002).
تعریف عملیاتی کمال‌گرایی
در مطالعه‌ی حاضر منظور از کمال گرایی میزان نمره یا کمیتی است که آزمودنی از پرسشنامه کمال گرایی اهواز (APS) کسب می کند.
تعریف مفهومی رویدادهای استرس‌زا
عوامل بوجودآورنده استرس، وضعیت ها و حوادث بسیار زیاد و متنوعی از قبیل؛ ناکامی در زندگی، بیماری، کثرت وظابف، تعارضات بین فردی و غیره که باعث ایجاد فشار عصبی در افراد می شوند را رویدادهای استرس زا می نامند (اکبری، 1392).
تعریف عملیاتی رویدادهای استرس‌زا
در مطالعه‌ی حاضر منظور از رویدادهای استرس زا میزان نمره یا کمیتی است که آزمودنی از پرسشنامه رویدادهای استرس زا اورلی و گیرادتو (1980) کسب می کند.
تعریف مفهومی کیفیت خواب
کیفیت خواب شامل کیفیت ذهنی خواب، مدت زمان خواب و میزان بازدهی خواب می باشد. خواب باكيفيت، نقش اساسي در سلامتي و بهزيستي زندگي افراد دارد، همچنین خواب یکی ازنیازهاي اساسی انسان است که براي حفظ و نگهداري انرژي، وضعیت ظاهري و رفاه جسمی لازم است. بدون خواب مناسب، بدن توانایی و قدرت زندگی را از دست می دهد؛ ذهن ضعیف می شود و خلق فرد دچار تغییر میشود. نظر به اهميت سلامت خواب، مطالعات گسترده اي در بررسي جنبه هاي گوناگون اختلالات خواب صورت پذيرفته است. بسياري ازاين مطالعات به بررسي کيفيت خواب به عنوان يک شاخص مطرح از سلامت عمومي فرد پرداخته اند (حسین آبادای،1389).
تعریف عملیاتی کیفیت خواب
در مطالعه‌ی حاضر منظور از کیفیت خواب میزان نمره یا کمیتی است که آزمودنی از پرسشنامه کیفیت خواب پیترزبورگ (1989) کسب می کند.
تعریف مفهومی خشنودی شغلی
خشنودی شغلي ناشي از جنبه هاي مختلف شغلي همچون پرداخت، فرصت هاي ترفيع، سرپرست، همكاران و عوامل محيط كاري همچون سبك سرپرستان، خط مشي ها و رويه ها تعلق گروه كاري، شرايط كاري و مزاياي شغلي است. در مدل خشنودی شغلی پنج عامل عمده به عنوان ابعاد رضايت شغلي مطرح شده اند که شامل؛ ميزان حقوق دريافتي و انصاف وبرابري در پرداخت، حدي كه وظايف شغلي فرصت را براي آموزش و پذيرش مسئوليت فراهم مي‌آورد، قابليت دسترسي به فرصتها براي پيشرفت، توانائي هاي سرپرست براي نشان دادن علاقه و توجه به كاركنان، حدي كه همكاران دوستانه، شايسته و حمايتي هستند (چلداوی، 1396).