کتاب توسعه پایدار گردشگری:چارچوب،نظریه و مدل‌ها

عنوان صفحه

فصل 1 9
گردشگری 9
تاریخچه گردشگری در جهان و ایران 14
اثرات و پیامدهای انقلاب صنعتی در توسعه جهانگردی 17
گردشگری در ایران 21
انواع گردشگری 23
مدیریت گردشگری 24
گردشگری پایدار 26
ابعاد گردشگری پایدار 30
اصول گردشگری پایدار 31
پیامدهای گردشگری 32
پیامدهای مثبت گردشگری 32
پیامدهای منفی گردشگری 36
فصل 2 43
روستا 43
اقتصاد روستایی 44
گردشگری روستایی 45
اهمیت مطالعه گردشگری روستایی 53
جاذبه‌های گردشگری در نواحی روستایی 57
انواع فعالیت‌های هدف گردشگری در نواحی روستایی 58
اشکال عمده گردشگری روستایی 59
گردشگری شهری 67
اهمیت مطالعه گردشگری شهری 70
جاذبه‌های گردشگری در نواحی شهری 73
فصل 3 75
رشد پیشرفت و توسعه 75
تفاوت رشد و توسعه 76
ابعاد توسعه پایدار 84
شاخص‌های توسعه پایدار 86
اصول توسعه پایدار 88
اهداف توسعه پایدار سازمان ملل 89
فصل4 89
دیدگاه‌های غالب در گردشگری 101
نظریه مکانی و گردشگری 118
هرم مازلو و کاربرد آن در گردشگری 127
گردشگري به مثابه یک سیستم 133
مدل سيستمي گردشگري مقصد 136
مدل كارآفريني و توسعه مقصد گردشگري 138
مدل عوامل کنترل درگردشگری 138
منابع و مآخذ 143

ابعاد گردشگری پایدار

گردشگری پایدار دارای ابعاد مختلف اقتصادی ، بوم شناختی، اجتماعی و فرهنگی است.

پایداری اقتصادی

در ادبیات توسعه پایدار گردشگری،موضوعات اصلی پایداری اقتصادی شامل منافع اقتصادی، متنوع‌سازی اقتصاد محلی، رشد اقتصادی کنترل شده، بهبود روابط محلی و منطقه ای و توزیع عادلانه منافع اقتصادی در اقتصاد محلی است  پایداری اقتصادی از یک سو به سودآوری عرضه خدمات از طرف جامعه محلی به گردشگران و رضایت آن‌ها اشاره دارد و از طرفی دیگر، به هزینه‌های اقتصادی پرداخت شده از سوی گردشگران که باید از نظر اقتصادی نسبت به عرضه کالا مقرون به صرفه باشد و بتواند رضایت آن‌ها را فراهم آورده و جذابیت‌های لازم را تأمین نماید اشاره دارد. همچنین بعد اقتصادی گردشگری پایدار بر درآمد مناسب،ثبات قیمت کالاها و خدمات و برابری فرصت های شغلی معطوف است.

پایداری بوم شناختی

توجه به پایداری بوم شناختی باعث می‌شود که گسترش صنعت گردشگری منجر به ایجاد تغییرات نامطلوب در اکوسیستم نشود. پایداری بوم شناختی توسعه تنوع زیستی و منابع زیستی را به همراه دارد.

پایداری اجتماعی

پایداری اجتماعی اشاره به توانایی یک اجتماع، اعم از محلی یا ملی برای پذیرش بازدیدکنندگان دارد. به طوری‌که هیچ گونه ناهماهنگی یا تضادی درساخت اجتماعی جامعه به وجود نیاید و یا به حداقل ممکن برسد.

پایداری فرهنگی

در این خصوص می توان به دیدگاه «پرات»^[1] (1992) اشاره کرد که درخصوص انتقال فرهنگ می‌باشد. وی اشاره به روشی دارد که گروه‌های حاشیه‌ای یا طبقه پایین،‌ مواد فرهنگی انتقال یافته به آن‌ها از راه فرهنگ‌های مسلط را انتخاب و یا تقلید می‌کنند.

پایداری فرهنگی به این مورد اشاره می‌کند که باید ثبات یا سازگاری در چارچوب شاخص‌های فرهنگی یک جامعه در مقابل فشار حاصل از آنچه که فرهنگ گردشگر نامیده می‌شود، وجود داشته باشد. پایداری فرهنگی سبب می‌شود تا کنترل مردم بر زندگی خویش ارتقاء یابد.

اصول گردشگری پایدار

اهداف و اصول متعددی توسط محققان برای گردشگری پایدار مطرح شده است. آن‌ها بر مدیریت منابع جامعه محلی به منظور تأمین بهزیستی اقتصادی، حفظ منابع، برابری در توزیع هزینه‌ها و تأمین نیازهای بازدیدکنندگان تأکید دارند.

برخی از این اصول گردشگری پایدار عبارتند از:

• منابع طبیعی،‌ تاریخی و فرهنگی باید جامعه فعلی را بهره‌مند کنند، ضمن اینکه برای نسل‌های آینده نیز حفظ شوند
• توسعه باید به گونه‌ای باشد که اثرات منفی آن بر محیط‌زیست، اجتماع محلی و گردشگران به حداقل برسد؛
• توسعه پایدار باید کیفیت زیست‌محیطی مناطق را حفظ و بهبود بخشد
• باید برابری در توزیع منافع حاصل از توسعه در جامعه وجود داشته باشد؛
• رضایت گردشگران باید تأمین شده و افزایش یابد؛
• در توسعه ابداعات در یک جامعه، باید علایق و منافع همه گروه‌های ذینفع در نظر گرفته شود؛
• بهره‌وری پایدار در طول زمان و برای نسل‌های آینده تأمین شود؛
• بهبود کیفیت زندگی جامعه میزبان؛
• کاهش مصرف و ضایعات منابع در مقاصد

پیامدهای گردشگری

توسعه گردشگری، آثار و تبعاتی را بر ساختار هر کشوری برجای می‌گذارد که در عین اثربخشی مطلوب، پیامدهای نامطلوبی را نیز به دنبال دارد که شناخت و بررسی این آثار جهت ارائه راهکارها و سیاست‌ها ضروری و لازم است.

یکی از حوزه‌های اصلی موردعلاقه برای محققان گردشگری و جغرافیدانان، بررسی اثرات گردشگری و تفریحات بر جامعه مقصد است. پیامدهای گردشگری شامل اثرات اقتصادی، اجتماعی فرهنگی و زیست‌محیطی می‌شوند که این اثرات از یکدیگر جدایی‌ناپذیرند.

پیامدهای مثبت گردشگری

پیامدهای (مثبت) اقتصادی

در اکثر ارزیابی‌های به عمل آمده از توسعة گردشگری در جهان سوم، تأثیرات اقتصادی مهم‌تر از ملاحظات دیگر است (لی، 1378). در حقیقت گردشگری به عنوان یک عامل اقتصادی و عمده و بسیار مؤثر در سال‌های اخیر مورد توجه فراوان قرار گرفته است یکی از توجیه‌های اولیه دولت‌ها در ترغیب و تشویق توسعه گردشگری تاکید بر سود اقتصادی و اشتغال بالقوه حاصل از گردشگری است.

هدف از توسعه گردشگری، چه در سطح بین‌المللی و چه در سطح ملی، امکان توسعه اقتصادی و اجتماعی نواحی است. به همین دلیل اکثر کشورهای جهان به اهمیت گردشگری در اقتصاد جهانی از نظر نقش آن در درآمد و اشتغال توجه کرده‌اند. آمارها نشان می‌دهد گردشگری به عنوان بزرگترین صنعت جهان، ارزش افزوده‌ای در حدود 4/3 تریبلیون دلار و یا 10 درصد تولید ناخالص داخلی^[2] را دارد و 6/10 درصد اشتغال جهان را به خود اختصاص می‌دهد.

با توجه به پیامدهای اقتصادی توسعه گردشگری، مطالعات اولیه در دهه 1960، بیشتر بر آثار مثبت اقتصادی این پدیده متمرکز بود، اما در دهه 1970 پیامدهای اقتصادی توسعه گردشگری با نگرش وسیع‌تری به وسیله محققان ارزیابی شد.

در کشورهای صنعتی توسعة صنعت گردشگری موجب تنوع درآمدها و کاهش ناهماهنگی در اقتصاد می‌گردد و در کشورهای در حال توسعه، فرصتی برای صادرات ایجاد می‌کند که نرخ رشد آن از اشکال صنعتی صادرات بیشتر است. بنابراین گردشگری منبعی قابل اتکا در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه است که می‌تواند تأثیر فزاینده‌ای بر روی افزایش درآمد چه در سطح ملی و چه در سطح محلی و نیز افزایش فرصت‌های شغلی، افزایش سطح دستمزدها و تحول و گسترش تولیدات داشته باشد. طبق آمار سازمان‌ جهانی جهانگردی^[3] تعداد گردشگران خارجی در سال 1994 بیشتر از 531 میلیون نفر بوده است که از این طریق 321 میلیون دلار نصیب صنعت گردشگری شده است. اصولا اشتغال در صنعت توریسم دارای اشکال مختلفی است که عبارتند از:

اشتغال مستقیم

گردشگری یك پدیده كاربر است و اشتغال نیروی انسانی در آن فراوان است. از این رو توسعه گردشگری در مكان‌های مختلف زمینه‌های ایجاد اشتغال دائم، فصلی و نیمه‌وقت را برای نیروی انسانی با تخصص و آموزش متوسط را فراهم می‌آورد؛ علاوه بر اشتغال‌های مستقیم در گردشگری زمینه فعالیت‌های دیگر همچون كارهای ساختمانی، تعمیرات، كرایه اتومبیل، دست‌فروشی و… برای افراد بومی فراهم می‌گردد. البته مدیران گردشگری باید از تخصص لازم در سطح بالا برخوردار و آموزش‌های لازم را دیده باشند. در حقیقت اشتغال مستقیم شامل ایجاد فرصت های شغلی جدید، ارزآوری، ارتقاء سطح زندگی مردم، فروش خدمات و کسب درآمد از جمله مزایای مستقیم حاصل از گردشگری است.در مناطقی که رکود و بیکاری وجود دارد،توسعه گردشگری سبب تحرک اقتصادی،ایجاد شغل و استخدام نیروهای جوان و جلوگیری از مهاجرت می‌شود.

اشتغال غیرمستقیم

كه در بخش‌های عرضه كننده كالا مانند ‌تولیدات كشاورزی، شیلات، خدمات و کالاهای مصرفی، فعالیت‌های ساختمانی و صنایع دستی می‌باشد. توسعه گردشگری سبب بالا رفتن اشتغال در بخش كشاورزی به طور غیرمستقیم می‌شود زیرا با بالا رفتن تقاضا به سبب ورود گردشگران، تولیدات و قیمت محصولات كشاورزی تحت تاثیر آن افزایش می‌یابد. از دیگر مزایای غیر مستقیم اقتصاد گردشگری، توسعه و بهبود تجهیزات زیربنایی مانند جاده ها،خطوط ارتباطی و سیستم های حمل و نقل است.