کتاب نقش شهرداری ها در ایجاد فضای سبز مناسب

فهرست مطالب

فصل 1 11
فضای سبز شهری 11
مفهوم فضاهای سبز شهری 13
تعاريف فضاي سبز شهري 13
فضای سبز از دیدگاه شهرسازی 18
انواع فضاهای سبز 18
فضاهای سبز عمومی 19
فضاهای سبز نیمه عمومی 19
فضاهای سبز خصوصی 19
فضاهای سبز خیابانی 20
فضاهای سبز طبیعی در شهر 20
سطوح سبز 20
مفهوم واژه پارك 21
انواع پارك ها 21
فضای سبز از دیدگاه شهرسازی 21
تاریخچه احداث فضای سبز 22
اهمیت و کارکردهای مهم فضای سبز شهری 23
اثرات زیست محیطی فضاي سبز 25
عملکرد های فضای سبز 28
عملکردهای فضای سبز در ساخت کالبدی شهر 29
عملکردهای زیست محیطی 29
نقش های عمده فضای سبز 31
فضای سبز به عنوان یک زیرساخت شهری 33
گونه شناسی کاربری فضای سبز شهری 35
فضاهای سبز خصوصی 36
فضاهای سبز نیمه خصوصی 36
الگوهای فضای سبز حاشیه شهری (برون شهری) 36
ویژگی های پارک ملی 38
الگوهای فضاهای سبز درون شهری 40
سایر الگوهای توسعه فضای سبز درون شهری 44
نکاتی در مورد انتخاب گونه 46
دسته بندی گیاهان 47
اندازه درختان و بوته ها 47
معرفی برخی از انواع درختان و کاربرد آنها 49
ضرورت فضای سبز 55
آثار فضای سبز در بیوکلیمای شهری 56
اهمیت و نقش فضای سبز از بعد شهرسازی 56
نحوه تأثیر گذاری فضای سبز بر اقلیم شهری 57
کارکردهای مهم فضای سبز شهری 58
فصل2 59
اجرای فضای سبز شهری 59
اجزای فضای سبز شهری 59
انتخاب گیاه برای فضای سبز 61
اهميت توجه به هويت و فرهنگ 65
عنصر آب در منظر و فضای سبز 70
آب و تاثير آن در كاهش درجه حرارت و افزايش رطوبت 72
اصول مهم در طراحی فضای سبز 76
ایجاد فضای سبز در قالب تجهیزات شهری 77
نقش فضاهای سبز شهری در جلب توریست 80
عوامل مؤثر بر اجرای فضای سبز 82
مراحل اجرای فضای سبز 84
بازرسی نهایی فضای سبز 86
مهم ترین المان‌ها در اجرای فضای سبز 86
فصل 3 87
خدمات فضای سبز شهرداری 87
مهم ترین اثرات فضای سبز در شهرها 89
اثرات روحی و روانی فضای سبز بر کیفیت زندگی شهری 90
کارکرد اقتصادی فضای سبز 90
کارکرد ترافیکی فضای سبز 91
اصول طراحی فضای سبز در معابر شهری 91
کارکرد بصری و زیباشناختی فضای سبز 92
کیفیت زندگی شهری 93
نقش فضای سبز در کیفیت زندگی شهری 94
اثرات روحی و روانی فضای سبز بر کیفیت زندگی شهری 95
میزان سرانه فضای سبز و تاثیر آن رفاه زندگی شهروندان 95
نقش و اهمیت فضای سبز در زندگی شهری 100
تاثیر روانی فضای سبز شهری 101
انواع فضاهای سبز تاثیرگذار 104
تاثیرات برهم کنش با فضای سبز 107
فصل 4 109
شرح وظایف واحد فضای سبز شهری 109
شرح وظایف کارشناس فضای سبز 110
دانش تخصصی و مهارت‌های فنی 112
مهارت‌های ارتباطی 112
مهارت‌ مدیریت پروژه 113
مهارت‌های حل مسئله 113
مهارت‌های کامپیوتری در شغل کارشناس فضای سبز 113
تسلط به نرم‌افزارهای طراحی منظر 113
آشنایی با نرم‌افزارهای مدیریت پروژه 114
تسلط بر نرم‌افزارهای GIS (سامانه اطلاعات جغرافیایی) 114
مهارت در استفاده از نرم‌افزارهای مدل‌سازی و شبیه‌سازی 114
تحصیلات لازم برای شغل کارشناس فضای سبز 115
مزایای شغل کارشناس فضای سبز 115
فرصت کار در فضای باز 115
فرصت‌های شغلی مناسب 115
احساس رضایت شغلی 116
معایب شغل کارشناس فضای سبز 116
فصل 5 119
مدیریت فضای سبز شهری 119
فضای سبز پایدار شهری 121
شهر پایدار 121
فضای سبز و ارتباط آن به توسعه پایدار شهری 122
راهکارهایی برای ایجاد فضای سبز پایدار 124
اصول زیبایی شناسی در طراحی کاشت 124
معماری گیاهی در طراحی منظر 125
انواع فرم ها در معماری گیاه 126
فرم و فضا در معماری گیاهی 126
ایجاد فضاهای بسته و درون گرا 127
طراحی منظر گیاهی در معابر شهری 127
نقش های فضای سبز پیاده روها 128
سایه اندازی درختان در معابر شهری 130
استانداردهای فضای سبز 131
نکاتی برای مدیریت فضاهای سبز شهری 132
سرانه قضای سبز در ایران 133
مشارکت مردم در مدیریت فضای سبز شهری 135
مدیریت هوشمند فضای سبز شهری 136
راهکارهای اساسی مدیریت هوشمند فضاهای سبز 137
برنامه ریزی فضای سبز شهری 140
ضرورت به كارگیری برنامه ریزی در فضای سبز 141
مبانی برنامه ریزی و طراحی فضای سبز 143
فرآیند برنامه ریزی در فضای سبز 144
منابع و مآخذ 147

بسیاری از ما در شهرها زندگی می کنیم، ولی هنگامی که با کمی دقت به اطراف خود نگاه می کنیم، در می یابیم شهرها تبدیل به موزه هایی شده اند که نازیبایی ها را به نمایش گذاشته اند. به هنگام طلوع آفتاب، کوچه ها و خیابان ها با دستان زحمت کش و پرکار نیروهای خدماتی شهرداری از آلودگی ها پاک می شوند و در انتهای روز، تمامی سطح کوچه و خیابان ها پر از زباله می شود.
در حال حاضر شواهد حاکی است که جهان را یک بحران زیست محیطی تهدید می کند. تغییر آب و هوا، از دست رفتن تنوع زیستی و تخریب لایه ازن همه ناشی از فعالیت های صنعتی ما در دو قرن اخیر است. کوشش های جهانی بر روی ایجاد محیط طبیعی و حفظ محیط زیست در اکوسیستم های بزرگ متمرکز شده که شهرها نیز یکی از این اکوسیستم های بزرگ هستند و باید به سمت ایجاد توسعه پایدار شهری سوق داده شوند. پایداری شهرها اساسا براجزای ساخته شده محیط شهری استوار است که توجه بیشتر به اجزای طبیعی و فضاهای سبز شهری را می طلبد.
امروزه مفهوم شهرها بدون وجود فضای سبز موثر در اشکال گوناگون آن قابل مقایسه نیست. شهر ها به عنوان کانون های تمرکز فعالیت و زندگی انسان ها برای اینکه بتوانند پایداری خود را تنظیم کنند چاره ای جز پذیرش ساختار و کارکردی متاثر از سیستم های طبیعی ندارند. در این میان فضاهای سبز شهری به عنوان جزء ضروری و لایفنک پیکره یگانه شهر ها در متابویلسم آن ها نقس اساسی را دارا می باشد که کمبود آن ها می توانند اختلالات جدی در حیات شهرها به وجود آورد. هدف از اقاله این مطالب ارزیابی کیفی و تدوین نقش فضای سبز در بهبود زندگی شهروندان و ایجاد آرامش خاطر در آن ها است.

نتایج پژوهش های شهری نشان می دهد که فضاهای سبز شهری دارای بازدهی اجتماعی و اکولوزیکی هستند که مهم ترین اثر فضای سبز در شهرها، کارکردهای محیط زیستی، یا بازدهی اکولوزیکی آن ها است که شهر ها را برای زیست مساعد می سازد و با آثار مخرب گسترش صنعت و حمل و نقل مقابله می کند و موجب ارتقای کیفی در زندگی شهروندان می شود. اهمیت فضاهای سبز شهری تا بدان حد است که امروزه وجود این کاربری به عنوان یکی از شاخص های توسعه یافتگی جوامع به حساب می اید.
در هر دوره و زمانی، با توجه به دانش و علم بشر، نیاز ها و خواسته های او، شرایط اجنماعی- اقتصادی، سیاسی- ایدئولیژیکی، سکونتگاه های مرتبطی بوجود می آیند و به نوعی در خدمت رفع نیازهای بشری قرار می گیرند. اولین سکونتگاه ها به شکل روستاهای سنتی بودند و جدیدترین آن ها یعنی ابر شهر ها با بیش از 10 میلیون نفر جمعیت در پهنه این کره خاکی ایجاد شده اند. این شهر ها با تغیراتی که در آن ها ایجاد شده با طبیعت فاصله ی زیادی پیدا کرده اند. آلودگی های ناشی از صنایع و تکنولوژی شهر ها را به جهنمی برای ساکنان آن تبدیل کرده است. همچنین توسعه بی رویه شهر ها به صورت افقی و عمودی باعث تخریب طبیعت شده است. طبیعت و فضای سبز که که سال ها به عنوان قلب تپنده ی زیست گاه های بشری ایفای نقش می کرد و بهترین محل و موقعیت ایجاد شهر های نخستین بود. با بی توجهی به ساکنان شهر رو به افول و نابودی گذاشته است. با توجه به این بحران ها که روز به روز شهر ها را تهدید می کند مانند آلودگی های صوتی، آلودگی ها ی هوایی، و فشاهای روانی که در نتیجه زندگی در میان ازدحام ساختمان های سنگی و ترافیک های شدید و تردد انواع وسایل حمل و نقل لزوم توجه به نیاز های این جمعیت عظیم شهری احساس می گردد. افزایش جمعیت و تمرکز آن در سطح منطقه ای اثرات مستقیم بر کیفیت محیط زیست دارد. بطوری که رشد جمعیت، فقر و فرسایش محیط زیست در کشور های رو به رشد دوری باطل را ایجاد کرده است. این دور باطل کیفیت زندگی مردم را به شدت تحت تاثیر قرار داده و تلاش های کشور های جهان سوم را برای دستیابی به توسعه پایدار بی تیجه گذارده است. یکی از راه های رسیدن به توسعه پایدار داشتن رفاه و آسایش در زندگی جامعه می باشد که امروزه تلاش همه مسوولین و دست اندرکاران امور جامعه تامین رفاه و آسایش مردم می باشد. آسایش و رفاه زندگی به دو قسمت مادی و معنوی یا روحی تقسیم می شود.

که آسایش روحی و معنوی مهمتر از بقیه عوامل می باشد یکی از عوامل بیرونی تامین آسایش و رفاه در فضاهای پر ازدحام شهری فضاهای سبز شهری می باشد که تا به حال پژوهش های زیادی تاثیر آن را بر آسایش شهروندان به اثبات رسانده است.
از این رو امروزه بر نقش حساس و تعیین کننده طراحی و برنامه ریزی شهری در جهت حفظ ارتباط و محیط های شهری با فضای سبز و طبیعت تاکید می شود.
مفهوم فضاهای سبز شهری
اصطلاح فضای سبز، به وسیله برخی از دست اندر کاران برای مفهوم پوشش گیاهی شهر ها به کار گرفته شده است. گاری مول اصطلاح منطقه سبز را برای بیان پوشش سبز شهر ها به کار می گیرد. سعید آشتیانی فضای سبز را به منطقه ای پوشیده از گیاهان در داخل و اطراف شهرها می گویند که بیشتر دارای دو کارکرد مهم برای شهر ها می باشند: تعدیل دما و تلطیف هوا و زیبا آفرینی. آن بخش از فضای سبز که در محدوده شهر طراحی و بنا شده، فضای سبز شهری نامیده می شود. فضای نسبتا بزرگ، متشکل از گیاهان با ساختی جنگلی و برخوردار از بازدهی زیست محیطی و اکولوژیک معین و در خور شرایط زیست محیطی حاکم بر شهر.
تعاريف فضاي سبز شهري
آن بخش از فضاي سبز كه در محدوده شهر طراحي و بنا شده، فضاي سبز شهري ناميده مي شود، یا بخشي از سيماي شهر كه از انواع گياهان تشكيل شده است.
جامع ترین تعریف: فضای سبز شهری بخشی از فضاهای باز شهری است که در عرصه های طبیعی یا مصنوعی آن تحت استقرار درختان، گل ها، چمن ها و سایر گیاهان است که بر اساس نظارت و مدیریت انسان با در نظر گرفتن ضوابط، قوانین و تخصص های مرتبط با آن برای بهبود شرایط زیستی، زیستگاهی و رفاهی شهروندان و مراکز جمعیتی غیر روستایی، حفظ، نگهداری یا بنا می شود.

که بطور کلی می تواند بصورت های زیر باشد:
1. فضاي نسبتا بزرگ، متشكل از گياهان با ساختي جنگلي و برخوردار از بازدهي زيست محيطي و اكولوژيك معين و درخور شرايط زيست محيطي حاكم بر شهر.
2. بخشي از مناطقي كه داراي گياهان يا هر گونه سبزينگي اعم از درختان، درختچه ها، گل ها و چمن هاست.
3. بخشي از استخوان بندي شهري، به بيان ديگر فضاي سبز در كنار اسكلت فيزيكي شهر.
4. اراضي اماكن مسكوني، تجاري و صنعتي، محل هاي كسب و پيشه و خدماتي، كه داراي پوشش گياهي چند ساله اعم از درخت، درختچه، نهال و گياهان پوششي است و به منظور استفاده هاي سودمندانه يا زيبايي طبيعي و تلطيف هوا در محدوده و حريم شهري احداث شده يا به طور طبيعي به وجود آمده باشد.
بر اساس تعریف مندرج در آئین نامه اجرایی اصلاح قانون حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها (مصوب ۸۸/۵/۱۳) مجمع تشخيص مصلحت نظام فضای سبز شهری عرصه های مشجر و دارای پوشش گیاهی در محدوده و حریم شهرها است که دارای مالکیت عمومی، دولتی و خصوصی باشند.
سازمان جهانی بهداشت نیز این تعریف را شامل همه زمین های شهری تحت پوشش هرگونه پوشش گیاهی تعریف کرده است. در تعریفی دیگر از WHO فضای سبز شهری جزئی از زیرساخت های سبز شهر و بخش مهمی از فضاهای باز عمومی در هر شهر به شمار می رود.
به عبارتی دیگر همه زمین های شهری تحت پوشش گیاهی به عنوان فضای سبز شهری قابل تعریف است. طبق این تعریف، پوشش گیاهی هم در مناطق خصوصی و هم عمومی بدون توجه به اندازه و کارکرد پوشش می دهد، حتى سطوح فضاهای آبی شامل سطح حوضچه ها، دریاچه ها یا جویبارها داخل شهری نیز برای آن تعمیم يابد.
بطور کلی فضاهای سبز شهری مناطقی از اکوسیستم های طبیعی یا نیمه طبیعی هستند که با نفوذ انسانی به فضاهای شهری تبدیل شده اند.
ضاهای سبز شهری فضاهای باز عمومی و خصوصی در مناطق شهری است که عمدتاً تحت پوشش گیاهی قرار دارند، که الهام بخش فعالیت های تفریحی و ورزشی است و یا تأثیر غیر مستقیمی مثبت بر محیط شهری در دسترس کاربران دارد.
فضاهای سبز شهری، نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش های گیاهی انسان ساخت است که هم واجد ” بازدهی اجتماعی” و هم واجد بازدهی اکولوژیکی هستند.
در این میان باغ های میوه در شهر می توانند هم واجد بازدهی اکولوژیکی ” باشند و هم واجد بازدهی اقتصادی”. اما به علت عدم امکان بهره برداری عمومی، فضای خصوصی تلقی شده و نمی توانند واجد بازدهی اجتماعی باشند.
منظور از بازدهی اکولوژیکی عبارت است از زیباسازی بخش های شهری کاهش دمای محیط تولید اکسیژن افزایش نفوذپذیری خاک در مقابل انواع بارش و مانند این ها و از دیدگاه حفاظت محیط زیست، فضای سبز شهری، بخش جاندار ساخت کالبدی شهر را تشکیل می دهد.
بطور کلی فضای سبز و هرنوع پوشش گیاهی در شهر و محدوده های سکونت گاهی موجب خدمات اکوسیستمی می شوند. خدمات اکوسیستمی از نگاه بوم شناختی عبارت از شرایط و فرایندهایی هستند که از طریق آن ها اکوسیستم ها و گونه ها موجب پایداری و رفع نیازهای زندگی بشر می شوند.

منافعی که مردم از اکوسیستم های طبیعی نظیر فضاهای سبز و پوشش های گیاهی داخل شهر و اطراف آن کسب می کنند، ابعاد مختلفی دارد. بعد تنظیمی، بعد فرهنگی و منافع خدمات تولیدی از این دست بشمار می روند علاوه بر این ها خدمات پشتیبان حیات که برای پایداری سایر ابعاد منافع و خدمات اکوسیستمی ضروری و نیز بسیار مهم تلقی می شود. از آنجا که شهرنشینی، زندگی شهری را در دسترسی به طبیعت محدود می کند، می تواند خطرات زیست محیطی مانند آلودگی هوا و صدا را افزایش دهد. بسیاری از مناطق شهری با افزایش فزاینده از گسترش جمعيت، منابع محدود و تأثیرات فزاینده در تغییرات آب و هوا روبرو هستند. بنابراین باید این گونه چالش ها با توجه به خدمات اکوسیستمی موردتوجه جدى قرار گیرند تا شهرها بتوانند محیط های سالم و پایدار زندگی را فراهم کنند. فضاهای سبز و سایر راه حل های مبتنی بر طبیعت رویکردهای خلاقانه ای را برای افزایش کیفیت و پایداری خدمات اکوسیستمی در شهر ارائه می دهند. تقویت تاب آوری محلی و ترویج سبکهای زندگی پایدار بهبود سلامت و بهزیستی ساکنان شهری از جمله آثار فضاهای سبز شهریست و پارک ها، زمین های بازی یا پوشش گیاهی در اماکن عمومی و خصوصی یک مؤلفه اصلی این رویکردها هستند و می توانند به ساکنان شهری فرصت های کافی برای مواجهه با طبیعت را بدهند و تنوع زیستی شهری را حفظ و محافظت نمایند. خطرات محیطی مانند آلودگی هوا یا صدا را کاهش دهند، تأثیر حوادث شدید آب و هوایی امواج گرمایی (بارندگی شدید یا سیل) را تعدیل نمایند و در نهایت با افزایش کیفیت زندگی شهری بهداشت و رفاه ساکنان را بهبود بخشند.
فضای سبز شهری از دیدگاه شهرسازی در برگیرنده بخشی از سیمای شهر است که از انواع پوشش های گیاهی تشکیل شده است و به عنوان یک عامل زنده و حیاتی در کنار کالبد بیجان، شهر، تعیین کننده ساخت مرفولوژیک شهر است. فضاهای باز شهری از یک سو، در برگیرنده فضاهای سبز موجود و از سوی دیگر به صورت فضاهایی بالقوه جهت توسعه فضاهای سبز شهری مطرح می شوند.
بنابراین، باید بر این موضوع تأکید کرد که دارایی سبز یک شهر، صرف نظر از فضاهای سبزی که توسط شهرداری اداره می شوند، از مجموع فضاهای سبز، خصوصی فضاهای کوچک دارای گیاهان خودروی و زمین های متعلق به دولت تشکیل می شود.