عوامل موثر برافت تحصیلی دانش آموزان

فهرست
مقدمه 9
فصل 1 13
افت تحصیلی 13
فصل2 17
عوامل افت تحصیلی 17
عوامل فردی 20
اخلاق فردی دانش آموز 21
سطح هوش هر فرد 21
طرز فکر دانش آموز درباره درس خواندن 22
آشفتگی های عاطفی و هیجانی 22
علاقه و انگیزه 23
وقت گذراندن با موبایل، کامپیوتر و فضای مجازی 24
مهارت های مطالعه 25
روش مطالعه غلط و معنی دار نبودن آموخته ها 26
مشکلات روحی و افت عملکرد تحصیلی 26
اختلالات یادگیری 26
سبک زندگی دانش آموزان از عوامل تأثیرگذار بر افت درسی 27
مدرسه هراسی و ترس از معلم 27
اختلات شخصیتی و مشکلات جسمانی کودک 28
اضطراب در امتحان 28
نداشتن اعتماد به نفس کافی 28
عوامل فیزیولوژیکی و جسمی مانند ضعف بینایی و شنوایی و غیره 29
نداشتن هدف واقعی و عینی و روشن از تحصیل 29
عوامل ذهنی و روانی مانند میزان هوش و قدرت حافظه و سلامت روانی 29
عدم برنامه ریزی دقیق از لحاظ زمان و میزان مطالعه روزانه 30
عدم استقلال فردی 30
غذا و بیماری 30
کشش به سوی غیرهمجنس 30
نداشتن روش مطالعه مناسب برای دروس مختلف 31
توجه 31
اضطراب و نگرانی 32
جنسیت 32
نارسائی های جسمی 33
مشکلات رفتاری 34
انتظارات فردی بالا از خود 34
وابستگی زیاد دانش آموزان به والدین 34
افت تحصیلی ناشی از تغییر مقطع 35
ضعف اراده در تصمیم گیری های تحصیلی و مطالعه و اجرای تصمیمات 36
عوامل بیرونی 36
عوامل مرتبط با خانواده 36
عوامل مؤثر از سوی مدرسه و نظام آموزشی 44
نقش معلم در افت تحصیلی 46
کارا نبودن معلم در تدریس 46
مشکلات مربوط به نظام آموزشی 46
روابط بین همسن و سالان 47
تکلیف در خانه 47
محتوای کتاب درسی 52
سطح علمی معلم 54
عوامل مربوط به اجتماع 55
عوامل مؤثر از سوی جامعه 56
سایر عوامل تأثیرگذار بر کاهش عملکرد درسی شاگردان 56
پیامدهای افت تحصیلی و مردودی 57
خلاصۀ عوامل مؤثر بر افت تحصیلی 61
فصل 3 67
راهکارهای جلوگیری از افت تحصیلی 67
نحوه جلوگیری از افت تحصیلی 68
ایجاد انگیزه در دانش آموزان و کمک به پیدا کردن هدف برای ادامه تحصیل 69
آموزش شیوه های مطالعه و برنامه ریزی درسی به دانش آموزان 69
کمک گرفتن از معلم خصوصی برای مقابله با افت درسی شاگردان 70
ارتباط با مشاور تحصیلی یکی از راه های مقابله با افت تحصیلی دانش آموزان 71
تمرکز بیشتر، افت تحصیلی کمتر 71
هدف داشتن مانع افت تحصیلی 72
تنوع در آموزش جهت جبران افت تحصیلی 73
جبران افت تحصیلی با روحیۀ خوب 73
تلاش ببشتر، پیشرفت بیشتر 73
اعتماد به نفس دانش آموز خود را تقویت کنید 73
کلاس های آموزشی غیردرسی 74
جبران افت تحصیلی با مدیریت زمان 74
تعریف و تمجید و تشویق کردن 75
هدیه دادن 76
درس خواندن مداوم را از یاد نبرید 76
حذف حواس پرتی 76
موضوعات جالب را پیدا کنید 77
درس دادن به شکل بازی 77
آموزش در بیرون از مدرسه 78
استفاده از منابع کمک آموزشی 78
پذیرفتن حقیقت 78
آموزش های متنوع 79
سایر راه های پیشگیری از افت تحصیلی شاگردان 79
چگونگی جبران افت تحصیلی 80
چگونگی جلوگیری والدین از افت تحصیلی فرزند 80
راهکارهای اصولی افت تحصیلی 82
جمع بندی 82
صحبت پایانی 83
منابع و مآخذ 85

در پاسخ به این سوال که افت تحصیلی چیست؟ به طور خلاصه می توان گفت: ” افت تحصیلی ، به معنای کاهش عملکرد درسی و تحصیلی دانش آموز در اکثر دروس و یا دروس مهم و اساسی است. افت از نظر لغوی به معنی کمبود، کمی، کم و کاست و نقصان است. منظور از افت تحصیلی کاهش عملکرد تحصیلی دانش آموز از سطح رضایت بخش به سطحی نامطلوب است. همچنین افت در لغت به معنای ضایعات، ضایع کردن که بیشتر در نظر اقتصاددانان مطرح شده است. اما در بعضی از متون فارسی کلمۀ ترک تحصیل نیز معادل افت تحصیلی در نظر گرفته شده است. بعبارتی افت تحصیلی عبارت است از نزول از یک سطح بالاتر به سطح پایین تر در تحصیل و آموزش. باز ماندن دانش آموز از روال عادی تحصیلی به هر شکل و عنوان. بدین ترتیب افت تحصیلی دارای جنبه های مختلفی چون مردودی، تکرار پایه، ترک تحصیل، تأخیر در ورود به نظام آموزشی و کیفیت نازل نتیجه ها می باشد.
پایین آمدن سطح درسی شاگرد، فرآیندی است که طی آن فرد به مرور زمان در مقایسه با سایر همکلاسی های خود و همچنین در قیاس با نمرات پیشین کسب شده توسط او، نتایج ضعیف تری را کسب می کند و پس از مدتی ارتباط او با مدرسه و سیستم آموزشی بسیار کمرنگ می شود. افت تحصیلی را می توان نزول از یک سطح بالاتر به یک سطح پایین تر، یا کاهش فعالیت درسی و مطالعۀ دانش آموز در یک دورۀ تحصیلی، نسبت به دورۀ تحصیلی قبلی در نظر گرفت.
به عبارت ساده تر وقتی دانش آموزی در مقابسه با چند ماه پیش خود نمرات درسی کمتری گرفته باشد، در این حالت می گوییم او نسبت به گذشته افت تحصیلی دارد و این امر موجب دلسردی و ناامیدی فرد از ادامۀ تحصیل می شود.
این تعریف می تواند همۀ کسانی را که به دنبال شکست های پی در پی تحصیل، از تحصیل عقب مانده و عمدتأ به اصطلاح تجدید یا مردود شده اند را در برگیرد. اما مفهوم افت تحصیلی صرفأ در رفوزگی و تجدیدی خلاصه نمی شود و می تواند شامل هر دانش آموزی شود که اکتساب های آموزشگاهی او کمتر از توان بالقوه و حد انتظار اوست. لذا بر اساس این تعریف دانش آموزان تیزهوش نیز ممکن است دچار افت تحصیلی و کم آموزی بشوند. لذا افت تحصیلی مسئله ای است عام و نسبی.
کاربرد دقیق اصطلاح افت یا اتلاف در آموزش و پرورش از زبان اقتصاددانان گرفته شده و آموزش را به صنعتی تشبیه می کنند که بخشی از سرمایه و مواد اولیه ای را که باید به محصول نهایی تبدیل می شد تلف نموده و نتیجه مطلوب و مورد انتظار را به بار نیاورده است. شاید این تشبیه چندان خوشایند نباشد و اصطلاح «قصور در تحصیل یا واماندگی از تحصیل» مطلوب تر باشد. با وجود این اگر از نقطه نظر منابع و مخارجی که جامعه در اختیار نهاد تعلیم و تربیت قرار می دهد به آموزش و پرورش بنگریم بدون شک آموزش و پرورش یکی از بزرگترین مشاغل اقتصادی جهان می باشد. لذا می توان اصطلاح افت یا اتلاف را در مورد این نهاد نیز به کار برد یعنی در حقیقت در فرآیند تعلیم و تربیت افت شامل اتلاف در پرورش و یادگیری انسان ها، تأسیسات ساختمانی، تجهیزات مدارس و مؤسسات آموزشی و ارزش کار معلمان و اوقاف دانش آموزان به وجود می آید. افت تحصیلی علاوه بر اینکه موجب اتلاف منابع انسانی و مالی فراوانی می شود، اثرهای بد روحی و روانی زیادی را بر دانش آموزان و خانواده های آنها وارد می سازد. بعضی از این اثرها شخصیت و رفتار آنها را تغییر داده و برخی دیگر موجب فرار از مدرسه می شوند. افت تحصیلی موجب ناامیدی، افسردگی، فساد اخلاقی، گاه سبب تحقیر و اهانت دانش آموز می شود. افت تحصیلی تصور نوجوان نسبت به خود و عقیده و رفتار دیگران را نسبت به او تغییر می دهد. این تغییرها در شخصیت در حال رشد فرد در دورۀ نوجوانی اثرهای ناخوشایندی بر جای می گذارد. اگر فرض کنیم که هدف همۀ دانش آموزانی که وارد یک مرحله از مقطع تحصیلی می شوند، گذراندن موفقیت آمیز آن دوره یا مقطع باشد بنابراین هم تکرار پایه های تحصیلی یک دوره و هم ترک تحصیل پیش از پایان دوره را نیز می توان به عنوان افت تحصیلی تلقی کرد. تکرار پایۀ تحصیلی عبارت است از تکرار یک کلاس برای دانش آموزی که در سال قبل در همان پایه مشغول به تحصیل بوده است. تکرار پایۀ تحصیلی از این جهت افت تحصیلی محاسبه می گردد که موجب کاهش ظرفیت ثبت نام در پایۀ تکرار شده می گردد و از پذیرش دیگر دانش آموزان در آن پایه جلوگیری به عمل می آورد و یا باعث به وجود آمدن تراکم دانش آموزان در آن پایه می گردد. این موضوع هم باعث تحمیل هزینه های بیشتری به نظام آموزش و پرورش می شود و هم به عنوان یک عامل شدید افت تحصیلی مضاعف می شود که باعث ترک تحصیل می گردد. ترک تحصیل عبارت از وضعیتی است که دانش آموز پیش از پایان سال دورۀ آموزشی که در آن ثبت نام کرده است آن دوره را ترک کرده و در حقیقت به هدف های آن دوره دست پیدا نمی کند. اما در اهداف تعلیم و تربیت اینگونه عنوان شده است که هدف تعلیم و ترببت، اجباری کردن آموزش تا پایان دورۀ راهنمایی است. اگر چنانچه فردی تا پایان دورۀ راهنمایی ترک تحصیل نماید آن را جزء افت تحصیلی محسوب می کنند، اما بعد از دورۀ راهنمایی چون این احتمال پیش بینی شده است که فقط بخشی از قبول شدگان دورۀ راهنمایی وارد مقطع دبیرستان شوند، بنابراین ترک تحصیل قبول شدگان دورۀ دبیرستان افت محسوب نمی گردد، بلکه به عنوان فارغ التحصیل تلقی می شوند. بنابراین با توجه به مسائل مطرح شده در فوق افت تحصیلی عبارت است از وقوع ترک تحصیل زودرس و تکرار پایۀ تحصیلی در نظام آموزش و پرورش یک کشور. البته قابل ذکر است که این تعریف تا حدودی محدود است زیرا انواع افت را نادیده گرفته و نتایج آموزش و پرورشی ترک تحصیل زودرس یا مزیت هایی را که ممکن است تکرار پایۀ تحصیلی در برداشته باشد در نظر نمی گیرد. به هرحال حدود ترک تحصیل و تکرار پایۀ تحصیلی به ساخت نظام آموزشی و هدف های این نظام بستگی دارد.
والدین باید دقت کنند که تنها با مقایسۀ دو نمره از یک درس سریعأ آن را افت تحصیلی تلقی نکنند، و موجب نگرانی بیجای خود و فرزندشان نشوند. زمانی که نمرات فرزند شما به مدت چندین ماه متوالی در یک درس و یا تمامی دروس سیر نزولی به خود گرفته باشد و سطح نمرات او پایین آمده باشد در این حالت افت تحصیلی اتفاق می افتد و والدین و معلمان باید به دنبال یافتن علل آن باشند.
افت تحصیلی در برخی دانش آموزان به صورت مقطعی رخ می دهد. برای مثال: زمانی که مدرسه محل تحصیل دانش آموز در طی سال تحصیلی تغییر می کند و یا از یک مقطع وارد مقطع بالاتر می شود، معمولأ شاهد افت درسی و کاهش عملکرد دانش آموز خواهیم بود. در برخی موارد نیز این موضوع به یک مشکل دائمی تبدیل می شود و می تواند تا جایی پیش برود که منجر به ترک تحصیل دانش آموز شود.

 این نکته را در نظر داشته باشید که نتیجه گیری برای افت تحصیلی شاگرد، باید در مقایسه با نتایج پیشین او در دروس مورد نظر و با توجه به دستاوردهای او در ترم های قبل صورت بگیرد. ضمن اینکه لزومأ هر نمرۀ پایین نشان دهندۀ کاهش عملکرد درسی شاگرد نیست. چرا که ممکن است شاگردی در برخی دروس عملکرد خوبی داشته باشد اما به دلیل بی علاقگی به یک یا چند درس خاص، نتایج خوبی از آن درس ها نمی گیرد.
معلمان چه در جایگاه معلم مدرسه و چه در جایگاه معلم خصوصی، در خط مقدم تشخیص افت تحصیلی دانش آموزان هستند و در صورت شناسایی به موقع مشکل، می توانند دانش آموزان را به یک مشاور درسی ارجاع دهند و برای جبران افت تحصیلی به او کمک کنند.
پدیدۀ افت تحصیلی یک پدیدۀ کلی و افت در بعضی از درس ها جزئی از این پدیده است. بنابراین بعضی از درس ها خود سهم بیشتری در افت تحصیلی کلی دانش آموزان دارند. بعبارتی شکست در بعضی از درس ها پیامدهای روحی و روانی برای فرد دارد و باعث دلزدگی، بی انگیزگی و ناامیدی می شود، به گونه ای که پیشرفت تحصیلی ضعیف شده و به تبع آن ترک تحصیل می شود.