کتاب اکوتوریسم و توسعه

فهرست مطالب

فصل 1 9
مقدمه 9
فصل2 13
مقدمه 13
اکوتوریسم 15
تاریخچه اکوتوریسم 16
روند شکل گیری و توسعه اکوتوریسم 17
اکوتوریسم و توسعه 17
اکوتوریسم و توسعه منطقه ای 18
اکوتوریسم و توسعه اقتصادی 19
اکوتوریسم و توسعه اجتماعی 20
اکوتوریسم و جهان اسلام 20
اکوتوریسم به عنوان یک مفهوم 22
تقسیم بندی اکوتوریسم 22
اثرات مثبت و منفی اکوتوریسم 23
طبیعت گردی به عنوان تهدید 23
طبیعت گردی به عنوان یک فرصت 24
مراحل توسعه اکوتوریسم محلی 25
اکوتوریسم یا توریسم بومی 26
توسعه روستایی 29
توریسم روستایی، رویکرد بازساخت و توسعه روستایی 31
جایگاه و نقش توریسم در توسعه و توسعه روستایی 32
رویکرد کارکردی 33
توسعه منطقه ای 35
چهارچوب نظری و مدل مفهومی تحقیق 39
شاخص ها 40
مطالعات در ایران و جهان 42
مطالعات تاریخی توریسم روستایی در ایران 45
مطالعات اکوتوریسم در جهان 48
نیمرخ بازار اکوتوریسم 49
مطالعات اکوتوریسم در ایران 51
مطالعات انجام شده در سطح ملی 58
مطالعات انجام شده در سطح محلی و منطقه ای 61
نتیجه گیری 62
فصل 3 65
مقدمه 65
نوع مطالعات 65
جامعه آماري 67
حجم نمونه مصاحبه شوندگان 69
روش جمع‌آوري اطلاعات 69
مدل swot 74
تعیین استراتژی ها 77
فصل 4 83
مقدمه 83
منطقه مورد مطالعه 83
تقسیمات کشوری شهرستان طارم 88
دهستان مورد مطالعه 89
ویژگی آب و هوایی 89
نقش اقتصادی گیلوان 89
پيدايش و پويش بازار گيلوان 90
اهميت گيلوان در شبكه ي راه هاي كشور 91
مهم ترين مسيرهاي ارتباطي گيلوان با نواحي ديگر 92
جاذبه¬های توریستی و گردشگری 93
روستاهای دهستان 95
معرفی روستاهای مورد مطالعه 96
الگوي معيشت و سکونت 96
جاذبه‌هاي گردشگري 97
عوامل موثر خارجی بر توسعه اکوتوریسم در منطقه 105
تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها 106
عوامل اصلی اثرگذار بر گردشگری در منطقه مورد مطالعه 107
وضعیت سنی پاسخ دهندگان 116
ارزیابی وضعیت تحصیلات پاسخگویان 117
ارزیابی پاسخگویان به لحاظ نوع شغل 118
ارزیابی پاسخگویان به لحاظ محل زندگی 119
ارزیابی نقش اکوتوریسم و گردشگری در توسعه روستایی 120
یافته های تحلیلی تحقیق 121
تجزیه و تحلیل آماری و آزمون فرضیات تحقیق 122
فصل 5 133
نتیجه گیری 133
نتایج تئوریک 133
نتایج تحلیل swot 136
استراتژی های بازنگری(wo) 139
ارایه الگوی برنامه ریزی استراتژیک توسعه گردشگری روستایی 140
تحلیل و ارزیابی وضعیت 141
فرایند برنامه ریزی گردشگری 141
تدوین اهداف نهایی اکوتوریسم 142
تنظیم راهبردهای اساسی توسعه اکوتوریسم 142
برنامه ها، نظارت و ارزیابی 143
منابع و مآخذ 145
ضمایم 149

تنوع بخشی به اقتصاد، بالا بردن شاخص های توسعه اقتصادی، مشکلات ناشی از صنعتی شدن و آلودگی بیش از استاندارد شهرها به ویژه شهرهای بزرگ، افزایش بهره وری و کارامدی نیروی انسانی، اشتغال زایی، تعامل فرهنگ ها و گفتمان ها و حفظ محیط زیست و در مجموع توسعه پایدار از دغدغه هایی است که جهان امروز با آن روبه رو است و هر یک از کشورها در هر سطحی از توسعه در تلاش هستند که پاسخ لازم به دغدغه های مذکور را بیابند. در این میان کشورهایی که به تنوع بخشی اقتصاد روی آورده اند و میخواهند خود را از اقتصاد تک پایه ای برهانند در جستجوی شناخت مزیت ها و یا خلق مزیت ها هستند.
یکی از زمینه های حرکت از اقتصاد تک قطبی به سمت اقتصاد چند قطبی، تغیر ساختار اقتصادی است، یکی از بخش های اقتصاد کشور، گردشگری است. در هم تنیدگی فعالیت های اقتصادی به حدی است که به عنوان مثال رشد اقتصادی موجب رشد گردشگری و افول اقتصادی موجب افول گردشگری می گردد.
یکی از مولفه هایی که در باره گردشگری باید به آن توجه کرد این مساله است که گردشگری یک مسأله اقتصادی است. ساماندهی فضای جغرافیایی در امر مبادله آزاد گردشگری شکل می گیرد و تجارت مسافرت بر پایه سرمایه داری و سود آوری انجام می شود. از این رو گردشگری در فرایند عرضه و تقاضا جلوه هایی از توسعه را نشان می دهد. کارشناسان اقتصادی، با تاکید بر جنبه های مختلف گردشگری نقش آن را در پویایی اقتصادی بسیار مهم دانسته اند و می کوشند تا با شناخت ابعاد اقتصادی گردشگری راه های توسعه را در این افق بررسی کنند.
گردشگری منجر به افزایش تحرک در ماهیت و مفاهیم، تولید و توزیع، ایجاد مشاغل و خدمات گوناگون و کمک به سرعت گردش پول می شود.
لذا در محاسبات اقتصادی گردشگری به دو ضریب یا ضرایب فزاینده اشاره میشود:
ضریب افزایش درامد و ضریب افزایش اشتغال. ضریب افزایش درامد در گردشگری سبب افزایش ثروت و ضریب افزایش اشتغال موجب ایجاد مشاغل جدید از طریق گردشگری می شود.
گردشگری روستایی امروزه در اغلب کشورهای جهان به ویژه جهان سوم، کلید اقتصاد به شمار می رود، تا جایی که در این کشورها گردشگری بیش از سایر برنامه های توسعه در الویت قرار گرفته است.
صنعت گردشگری روستایی را باید همانند لبه های تیز یک تیغ بدانیم که اگر صحیح و بر اساس اصول ونظم، توسعه و گسترش نیابد، نه تنها به عمران و اصلاح مناطق روستایی کمک نخواهد کرد، بلکه آثار مخرب و جبران ناپذیری را بر بخش های اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و دیگر بخش های جوامع روستایی و نهایتا کل جامعه بر جا خواهد گذاشت. لذا برنامه ریزی و مدیریت صحیح و هماهنگ در زمینه گردشگری روستایی، مسئولیتی پیچیده است؛ چرا که تنوع در زمینه گردشگری روستایی زیاد است و از طرفی، به علت اینکه یک فعالیت غیر رسمی و در عین حال اختیاری است، مدیریت و تحت نفوذ قرار دادن آن دشوار است. یکی از انواع گردشگری روستایی اکوتوریسم یا طبیعت گردی است. اکوتوریسم کوتاه شدهecological tourism است که در ادبیات فارسی طبیعت گردی نام گرفته و گرایشی تازه در صنعت جهانگردی است. امروزه رشد جمعیت در روستاها منجر به گسترش بیش از حد فعالیت های تولیدی گاه ناپایدار متکی بر منابع طبیعی انجامیده است. توسعه ی صنعت گردشگری، به خصو ص گردشگری روستایی در ایران، ضمن ایجاد اشتغال برای گروه های متفاوت، از جمله حمل و نقل روستایی، می تواند منابع قابل توجهی برای کسب درامد های ارزی و عاملی بازدارنده مقابل خروج ارز باشد. از اواخر قرن بیستم، گردشگری به یکی از بخش های مهم فعالیت اقتصادی تبدیل شده، با رشد صنعت گردشگری، آمار تقاضا برای طبیعت گردی، به خصوص اکوتوریسم و شاخه های مرتبط به آن رو به افزایش گذاشته است.
اکوتوریسم به عنوان ابزار بااهمیت توسعه پایدار بین کلیه بخش های صنعت گردشگری در حال رشد است و با حصول میلیارد ها دلار درآمد به عنوان صنعتی واقعی و پرسود شناخته شده است. در حال حاضر کارکرد این بخش کاملا از بخش های صنعت گردشگری متمایز می باشد.
زیرا اکوتوریسم دارای نتایج چشمگیری در جهت توسعه پایدار می باشدحفاظت از مناطق طبیعی آموزش گردشگران درباره پایداری و فواید آن برای مردم محله از جمله مشخصه های این صنعت است.
از منظر دیگر می توان گفت یکی از الگوهای فضایی گردشگری شکل گرفته در عصر پسامدرن گردشگری در طبیعت یا طبیعت گردی است. این الگوی فضایی در برگیرنده رویکرد گردشگران به محیط طبیعی با انگیزه های متفاوتی است که گردشگر از سفر به محیط طبیعی مدنظر دارد. گستره فضایی این الگو، محیط طبیعی به عنوان مثال ساحل، جنگل، کوه، کویر، غار و نظیر اینهاست. این الگوی فضایی از گردشگری شامل گردشگری زیست محیطی، گردشگری دریایی، گردشگری ورزشی، صید و شکار، گردشگری و جمع اوری گیاهان و حیوانات (مثلا انواع پروانه ها) و نظایر اینهاست.
در همین راستا و با روشنتر شدن اهمیت گردشگری و باالخصوص اکوتوریسم در وضعیت اقتصادی و اجتماعی جامعه، بحث در این مورد پررنگ تر شد و نظریه های زیادی در ارتباط با گردشگری و اکوتوریسم از سوی اندیشمندان مطرح شد.
اکوتوریسم
رفتارشناسی اکوتوریست
برآوردهای جامعه اکوتوریست نشان می دهد، طبیعت گران بسته به انگیزه سفر خود، دو گروه سنی را شامل می شوند: گروهی که از طبیعت گردی به دنبال ماجراجویی، دیدار از سرزمین های بکر و نیز توریسم ورزشی هستند. اغلب در مقطع سنی کمتر از 40 سال می باشند و بیشتر آن در محدوده سنی 19 تا 35 سال قرار دارند؛ اما گروه دیگر که با هدف لذت بردن از طبیعت و دیدار از حیات وحش و…به طبیعت گردی می پردازند، در محدوده ی سنی 35 تا 54 قرار دارند. اکوتوریست ها ترکیب جنسی خاصی ندارند و اغلب نسبت آنها 50 به 50 است؛ اما قاعدتا انتظار می رود با توجه به برخی محدودیت ها که برای طبیعت گردان زن در ایران وجود دارد، این نسبت تا حدودی محرز، به نفع مردان تغییر کند.
بررسی جامعه اکوتوریست همچنین بیانگر آن است که بیش از 80 درصد طبیعت گردان بین المللی دارای تحصیلات عالیه هستند. برآوردها همچنین نشان می دهد بیشترین گروه از طبعت گردان (حدود 60 درصد) سفرهای تجملی را ترجیح می دهند،15 درصد علاقه مندی به سفرهای خانوادگی بوده و 13 درصد اغلب سفرهای خود را به تنهایی انجام می دهند متوسط زمان سفر حدود 50 درصد طبیعت گردان بین 8 تا 14 روز است و بسته به نوع سفر این رقم تغییر می کند.

اغلب تورهای شکار در مقیاس بین المللی برای مدت بیش از 20 روز برنامه ریزی می شوند و تورهای ماجراجویانه به 30 روز نزدیک می شود. با این وجود سفرهایی که در مقیاس محلی صورت می گیرد در مدت زمان بسیار کوتاه تر انجام می شوداما در مجموع سفر طبیعت گرددان طولانی تر از سفر علاقه مندان به جاذبه های تاریخی و فرهنگی و تجاری است بررسی هایی که درباره خرج سفر ا کوتوریسم در امریکای شمالی انجام شده است، نشان می دهد: طبیعت گردان در هر سفر خود هزار تا هزار و پانصد دلار خرج می کنند و سایر مخارج چون خوراک، پوشاک و سوغات محاسبه نشدند.
تاریخچه اکوتوریسم
تاریخچه اکوتوریسم به سال1965، هنگامی که هترز واژه ی اکوتوریسم را به کار برد باز میگردد. از آن زمان تاکنون تعاریف متعددی در این خصوص ارایه شده اند.
هترز در سال 1965 چهار معیار برای توصیف اکوتوریسم ارایه کرد:
1) حداقل تاثیر منفی بر محیط زیست
2) حداقل تاثیر منفی بر فرهنگ و حداکثر مسولیت پذیری نسبت به فرهنگ جامعه میزبان
3) حداکثر سود اقتصادی برای جامعه میزبان
4) حداکثر رضایت تفریحی برای مشارکت جهانگردان
همچنین یکی از مقالات مستدل طبیعت گردی ثابت می‌نماید که این واژه در اوایل سال 1980 توسط سبالوس لاسکورین ابداع شده است سبالوس در تعریف واژه طبیعت گردی بیان می‌دارد:
طبیعت گردی سفری است به مناطق طبیعی نسبتا بکر و دست نخورده با هدف مطالعه، تحسین و لذت بردن از مناظر، جانوران، گیاهان وحشی منطقه و هر گونه آثار فرهنگی (¬گذشته و معاصر) که در این مناطق یافت می‌شود.