کتاب اصول طراحی فرهنگسرای با نگرش فرهنگی

فهرست
عنوان صفحه
فصـل اول 15
مقدمه 15
فصـل دوم 19
پیشینه 19
آشنایی با فرهنگسرا 19
فرهنگسرا 19
سابقه تاريخي فرهنگسرا 20
اهمیت فرهنگسرا 21
فرهنگ 22
تعریف و تبیین فرهنگ 23
ساختار فرهنگ 24
انواع فرهنگ 25
خصوصیات فرهنگ 26
روابط فرهنگی 27
مراکز فرهنگی 27
انسان و فرهنگ 27
هویت 28
هویت ملی ایرانی اسلامی و نمود آن در معماری سنتی 29
مولفه‌های هویت بخش در معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی 29
معماری و هویت 30
معماری، فرهنگ و هویت 32
بررسی معماری ایرانی 33
تاریخچه معماری ایرانی 33
انواع مفاهیم معماری ایرانی 38
اصول معماری ایرانی 38
مفاهیم معنوی: محرمیت، اصول معماری ایرانی 40
مفاهیم فنی 40
عناصر بصری معماری ایرانی 40
مفاهیم اقلیمی: معماری پایدار ایران 40
بررسی ویژگی‌های معماری ایرانی در نما، پلان، فرم 41
مبنای هندسی در پلان ساخت و ساز سنتی 41
ریاضیات در پلان 42
نما 42
فرم 43
مصالح ایرانی 44
تكنیک جایگزینی مصالح 45
استفاده از مصالح در سبک مدرن با فنون قدیمی 46
مطالعات 49
داخلی 49
خارجی 50
نمونه‌های مطالعاتی 50
داخلی 50
خارجی 53
فصـل سوم 57
روش مطالعه 57
سطوح مطالعاتی 57
فصـل چهارم 61
تجزیه و تحلیل 61
ضوابط حريق و تاسیسات 61
تاسیسات فنی و امنیتی 61
ایمنی از حریق 61
ضوابط و استانداردها و معرفی مجموعه 70
لابی 70
گیشه فروش بلیط 70
گالری‌ها و تالارهای نمایش آثار 70
تالارهای نمایشگاهی موقت و سالن‌های سخنرانی 71
کارگاه‌های آموزشی 71
کتابخانه و مراکز نگهداری اسناد 72
رستوران و کافه تریا 73
بخش اداری 74
آمفی تئاتر 74
گالری ها 75
تهویه مطبوع 77
آکوستیک 77
معرفی فضاهای مجموعه 78
برنامه فیزیکی 92
فصـل پنجم 95
نتیجه گیری 95
اصول معماری ایرانی 95
درون گرایی و حفظ حریم 95
مردم واری 95
ایستایی و فن ساختمان 95
مفاهیم معنوی 96
عناصر بصری 97
نتیجه گیری 97
منـابع و مآخـذ 99

امروزه به دلایل متعدد از آن غنای فرهنگی وهنری فاصله گرفته ایم، برای جبران این کمبود لازم است کاربری‌های فرهنگی مانند فرهنگسرا در شهر ایجاد بشود. باتوجه به کارکرد و نقش فرهنگسراها در فضای شهری این کاربری‌ها پتانسیل خوبی برای نشان دادن هویت وفرهنگ و ارزش‌های معماری سنتی بومی هستند… فرهنگ سراها یکی از زیر ساخت‌های مهم فرهنگی محسوب می‌شود. فرهنگسراها به عنوان عنصری که می‌تواند در حفظ هویت فرهنگی هر شهر تاثیر بسزایی داشته باشد. فضای خوبی برای تبادل ایده‌ها و تقویت حس همبستگی است. (6).
این بنا می‌تواند در احیا و توجه جامعه به ارزش‌های معماری موثر باشد.
دراین تحقیق مطالعه فرهنگسرای با نگرش فرهنگ از آنجایی اهمیت دارد که خود فرهنگسرا مکانی برای رشد و بسط فرهنگ در جامعه است وازآنجایی که فرم و کالبد بر محیط رفتاری تاثیر می‌گذارد بهره مندی از فرهنگ وهویت معماری در طراحی مکان فرهنگی مانند فرهنگسرا می‌تواند موثر قلمداد شود.
یکی از مهمترین و اساسی ترین جنبه‌های پیشرفت در یک جامعه سطح آگاهی مردم آن جامعه می‌باشد. در این راستا یکی از دلایل اهمیت ایجاد فضاهای فرهنگی اطلاع رسانی همگانی و آشنا نمودن عموم با مقوله‌ی فرهنگ در جامعه می‌باشد و بدیهی است این آگاهی در مورد فرهنگ می‌تواند در تحول جامعه و تطابق فرهنگ جامعه با نیازهای امروزی نقش به سزایی ایفا نماید. این مجموعه‌ها نه تنها از لحاظ اقتصادی بلکه به دلیل معرفی وشناساندن فرهنگ، هنر و تاریخ شهرهای مختلف مطرح هستند. در ضمن فضاهای فرهنگی به دلیل دارا بودن پتانسیل‌های بسیار و انواع مختلف می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای توسعه و طراحی شهرهای انسان گرا و افزایش مطلوبیت زندگی شهری باشد. مجموعه‌های فرهنگی در هر شهر به عنوان نماد و شاخصه‌ی فرهنگی ان شهر می‌باشد و نیز وجود فرهنگسرا به تقویت برنامه‌های فرهنگی ضمانت اجرایی می‌بخشد. حال با توجه به اینکه در شهرسازی مکان مناسبی برای این نوع فعالیت‌ها در نظر گرفته نشده است ما در صدد بر آمدیم برای جبران این کمبود، کاربری‌های فرهنگی مانند فرهنگسرا در شهر ایجاد بشود چراکه حس هویت و ویژگی‌های فرهنگی هر ملت راز بقا آن محسوب می‌شود وفرهنگسرا در ترویج و ارتقا این حس می‌تواند کمک بکند. البته توجه به این نکته قابل اهمیت است که باتوجه به کارکرد فرهنگسرا وفعالیت‌هایی که درآن صورت می‌پذیرد فرم ونمای معماری آن باید در راستای اهداف فرهنگسراها ومنطبق با بافت فرهنگی جامعه تعریف بشود.

سابقه تاريخي فرهنگسرا
گشایش «فرهنگستان ایران» در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی سرگذشت تازه‌ای برای فرهنگ ایران رقم زد. واژه فرهنگستان در این کاربرد تازه، برابر با «آکادمی» در زبان فرانسه قرار گرفت، یعنی انجمنی رسمی از أهل علم و ادب و هنر برای پذیرش واژه‌ها و آرایش و پیرایش زبان.
فرهنگستان با تبدیل نام «وزارت معارف» به «وزارت فرهنگ» واژه «فرهنگ» و «فرهنگی» را به معنای اصلی آن در زبان پهلوی و فارسی دری زنده کرد و این واژه کهن به عنوان برابر واژه (education) در زبان فرانسه درباره رواج عام یافت؛ اما واژه دیگری که نیز در زبانهای اروپایی بود که به فرانسه و آلمانی کولتور و به انگلیسی کالچر گفته می‌شود. این واژه که در دوران تمدن جدید اهمیت و کاربرد فراوانی یافته، برابری در زبان فارسی می‌طلبید و با توجه به پیشینه و معنای عمومی واژه «کولتور» بهترین و نزدیکترین برابر برای آن همین واژه «فرهنگ» بود. به همین دلیل رفته رفته واژه فرهنگ از معنای اصلی خود یعنی علم و ادب و اخلاق و آموزش آن، دور شد و بار معنایی واژه کولتور را به خود گرفت. آن گاه «وزارت فرهنگ» به «وزارت آموزش و پرورش»، تبدیل شد و وزارتخانه ایبه نام «وزارت فرهنگ و هنر» پدید آمد که کارکرد دیگری داشت (9). گشایش اولین فرهنگستان زبان ایران پیامد دگرگونی‌هایی بود که از دو گونه نگرانی و ناخشنودی بر آمده بود و هر دو این واکنش‌ها از دگرگونیهای آغاز سده سیزدهم ه. ش ریشه گرفته بود:
الف) گرایش به پیراستن و پالودن زبان فارسی از واژه گان بیگانه. (به ویژه تازی)
ب) نیاز به واژگان نوین برای اندیشه‌ها، پندارها و دستاوردهای نوین در همه زمینه ها.
او از سال ۱۳۲۱ ه.ش فرهنگستان راه نوینی در پیش گرفت. فرهنگستان ایران در این زمان به گشایش دو انجمن یکی به نام انجمن ادبی فرهنگستان ایران و دیگری به نام انجمن علمی فرهنگستان دست یازید. از سال ۱۳۲۱ ه.ش فرهنگستان سوم در بخش‌ای انجمن روابط فرهنگی ایران، انجمن ادبی فرهنگستان، انجمن علمی فرهنگستان، دبیر خانه فرهنگستان، گروههای فرهنگستان (گروه‌های اصطلاحات اداری، دادگستری، علمی، دستور زبان پارسی، جغرافیایی، پزشکی) به کار پرداخت. در پنجم مردادماه ۱۳۶۷ ه.ش زمان بنیاد گذاری بنیاد شاهنشاهی فرهنگستانهای ایران داده شد و فرهنگستان چهارم از آبان ۱۳۶۹ ه.ش شروع به کار کرد. در سال ۱۳۷۲ ه.ش با روندی نو با برنام ریزی و پژوهش برای چگونگی کالبد فرهنگستان کار آغاز شد و در گام بعد مسابقه طراحی آن برگزار شد (برنامه ریزی فرهنگستانهای ایران، گزارش ۱).
اهمیت فرهنگسرا
در ایران با چنین پیشینه دیرین و غنی از فرهنگ و تمدن لزوم ایجاد اماکن بزرگ و ملی وفرهنگی برای حفظ و صیانت انکار ناپذیر است. کشوری که وارث تمدن‌هایی که از تمام قدرتهای برتر دنیا در طول تاریخ بوده و این میراث گرانبها مجالی برای عرضه و نمایش به مردم ایران و جهان نیافته و فرهنگسرا وسیله‌ای است برای انجام این رسالت بزرگ تا بدین وسیله تاریخ غنی، پرشکوه و پر افتخار ایران را به ایرانی و جهانیان بنمایاند و مامنی باشد برای فرهیختگان.
منظور از طراحی فرهنگسرا، ایجاد فضایی شهری است برای تجمع گروههای مختلف فرهنگی و برگزاری نشست‌ها، همایش‌ها و نمایشگاههای فرهنگی با هدف ارائه آثار مختلف و بحث و تبادل نظر و آشنایی با شیوه‌های هنری در جهت حفظ و اعتلا فرهنگ می‌باشد. پروژه‌های فرهنگی متعددی در قالب طرح‌های عمرانی و یا تحقیقات دانشگاهی به انجام رسیده است و این موضوع از جهات مختلفی اعم از اهداف، کار کرد و همچنین تاثیرات آن بر جامعه مورد بررسی قرار گرفته است؛ اما آنچه که در انتخاب موضوع این مطالعه بیش از هر مورد دیگری نقش داشته و در طول روند طرح به عنوان هدف اصلی معرفی شده است ایجاد یک فضای شهری مطلوب در جهت ایجاد، حفظ و گسترش فرهنگ و هویت ایرانی می‌باشد.
فرهنگ
واژه فرهنگ در زبان فارسی از دو جزء «فر» و «هنگ» تشکیل شده که «فر» به معنای «بالا جلوو بره می‌باشد و هنگ» به معنای «کشیدن و پرکشیدن» است. در زبان پهلوی و فارسی دری از دیرباز با این واژه برخورد می‌کنیم و معنی آن ادب و علم و هر آنچه است که در دایره شایستگی‌های اخلاقی و هنرورزی جای می‌گیرد. لفظ فرهنگ در زبان فارسی کامل ترین و زیباترین ریشه و ترکیب لغوی را در مقایسه با زبان‌های اروپایی) داراست و عناصر «فر» و «هنگ» را در دل خود جای داده که نمایاننده پویایی و تعالی است و در زبان ما دست یازیدن به هرچه والاست دانسته شده و این معنی با سکون و رخوت بیگانه است. (9)
2-2-1-5- مفهوم فرهنگ
به معنی ادب، تربیت، دانش، علم و معرفت، بیرون کشیدن و بالا کشیدن استعدادهای خاص درونی فرد و اجتماع رسوم، مجموعه علوم و معارف و هنرهای یک قوم به کار رفته است. «فر» یک کلمه است که در این صورت به معنی و نیروی معنوی، شکوه، درخشندگی، جلال و… است و همچنین «فر» یک پیشوند است، در این صورت ادای معنی «جلو» بالا» پیش را می‌دهد. «هنگ» از ریشه اوستایی (سنگ) است به معنی کشیدن و نیز به معنی سنگینی، وزن، گروه وقارو آمده است. روی هم رفته معنی واژه فرهنگ بالا کشیدن و بیرون کشیدن است؛ به عبارت دیگر فرهنگ یعنی: از ژرفای وجود افراد ملتی یا از درونی و ویژه فردی را بیرون کشیدن و آشکار ساختن و در نتیجه افزودن و پربار کردن پدیده‌ها و خلاقیت‌های شناخته و ناشناخته آدمی در ادبیات فارسی، اصطلاح فرهنگ، بر حسب زبان و مورد قبل و بعد از اسلام با مفاهیم مختلف به کار رفته است که برای آشنایی با مفاهیم و روشن شدن تعاریف آن، چند نمونه ذکر می‌شود:
الف. به معنی دانش، حرفه و علم
در متن پندنامه آتورپات اسپانتان آمده است: به خواستاری فرهنگ کوشا باشید. چه فرهنگ تخم دانش است و بر آن خرد است؛ و خرد آرایش دو جهان است؛ و درباره آن گفته‌اند که فرهنگ اندر فراخی، پیرایه و اندر شگفتی (سختی)، پانه (نگهبان) و اندر آستانه (مصیبت) دستگیر و اندر تنگی، پیشه است.
ب. اصطلاح فرهنگ اسلامی که در سال‌های اخیر و به خصوص بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در آثار علمای دین و روحانیون رواج یافته و نیز در کتب درسی که تحت این عنوان منتشر شده، اغلب به معنی بینش و اصول و فروع دین و مسایل فکری و نظری در معتقدات اسلامی است و معادل اصطلاح «معارف اسلامی» به کار می‌رود و در بیان «فرهنگ اسلامی» بیشتر بر جهان بینی تکیه می‌شود. (16)
تعریف و تبیین فرهنگ
دیدگاه مختلف فلسفی، دینی، اجتماعی، روانشناسی در متمایز ساختن انسان از سایر حیوانات هریک توصیفی را چون انسان حیوانی است ناطق» انسان حیوانی است دین دار»، انسان حیوانی است اجتماعی»، «انسان حیوانی است که می‌تواند بخندد» و عرضه نموده‌اند و بالطبع انسانی را که در حقش «فتبارک الله احسن الخالقین» آمده از زوایای متعدد می‌توان متمایز نمود؛ و بالاخره انسان شناسی و به ویژه مردم شناسی او را با انسان حیوانی است با فرهنگ توصیف نموده‌اند.
بشر برای این که محیط طبیعی را برای زیستن آماده کند و از منابع و نعمت‌هایی که ابر و باد و خورشید و فلک) در پیرامون او گسترده‌اند استفاده کند. قرنها و قرن‌ها تلاش کرده اندیشه نمود. ابزار ساخت، به اکتشاف و اختراع دست زد تا به وسایل آسایش خود را فراهم کند و عوامل ناراحتی خود را از میان بردارد و حاصل این تجربه‌ها و دستاوردها و اکتشافها و مهارت‌ها را به فرزندان خود سپرد و آنان نیز به سهم خود این میراث را با تغییر دادن و کاستن و افزودن به نسل بعد سپرد و بدین روال (هر که آمد بر آن مزيد کرد تا بدین غایت رسید).
این میراث را دانشمندان علوم اجتماعی فرهنگ یا کولتور یا ثقافه می‌نامند و تعاریف مختلف و متنوعی را برای آن بیان داشته‌اند.
تعاریف فرهنگ به ظاهر به دویست، سیصد و حتی بیشتر می‌رسد که در اینجا تنها نمونه‌هایی از این تعریف برای روشن شدن وسعت قلمرو موضوعی فرهنگ عرضه می‌گردد.
تعریف تایلر که در سال ۱۸۷۱ در کتاب فرهنگ ابتدایی آمده است به عنوان تعریفی جامع و مانع معروف است: فرهنگ مجموعه پیچیده ایست که شامل معارف، اعتقادات، هنرها، صنایع، فنون، اخلاق، قوانین، سنن و بالاخره تمام عادت‌ها و رفتار و ضوابطی که فرد به عنوان عضو جامعه از جامعه خود فرا گرفته باشد و در برابر آن جامعه وظایف و تعهداتی را بر عهده دارد. (17)