کتاب آموزش ‏مجازی

فهرست
عنوان صفحه
مقدمه 9
فصـل اول 19
آموزش از راه دور 20
ویژگی‌های آموزش از راه دور 23
مزاياي آموزش از راه دور 23
محدودیت‌های آموزش از راه دور 25
نسل‌های تكنولوژي آموزش از راه دور 27
فصـل دوم 31
آموزش مجازي 32
ضرورت و اهميت آموزش مجازي 35
پيشينه آموزش مجازي در جهان 36
پيشينه آموزش مجازي در ایران 37
منافع آموزش مجازي در ایران 39
مشكلات آموزش مجازي در ایران 39
مزاياي آموزش مجازي 41
مزاياي استفاده از آموزش مجازي براي سازمان‌ها و مؤسسات 42
مزاياي استفاده از آموزش مجازي براي يادگيرندگان 43
معايب آموزش مجازي 45
مشكلات آموزش مجازي براي سازمان‌ها و مؤسسات 45
مشكلات آموزش مجازي براي يـادگيرندگان 45
مقايسه آموزش مجازي با آموزش سنتي 46
انواع آموزش مجازي 47
آموزش مجازي به‌صورت online 47
آموزش مجازي به‌صورت offline 47
نقش تعامل در آموزش مجازي 48
تعريف و ارزش تعامل در آموزش مجازي 48
انواع تعامل در آموزش مجازي 49
فصـل سوم 53
طراحي آموزش مجازي 54
ویژگی‌های اصلي در سيستم آموزش مجازي 54
انگيزه يادگيرنده 54
رابط ياد گيرنده 55
ساختار محتوي و ترتيب آن 55
پيمايش 56
تعامل آموزشي 57
اجزاي يك سيستم آموزش مجازي 58
تعريف دانشگاه مجازي 62
اجزاي دانشگاه‌های مجازي 63
اهم ویژگی‌های دانشگاه مجازي 63
مزيت هاي دانشگاه مجازي 64
نقاط ضعف دانشگاه مجازي 65
قلمرو فعالیت‌های دانشگاه مجازي 67
اهداف آموزش مجازي در دانشگاه‌ها 67
فصـل چهارم 69
مطالعات 70
منـابع و مآخـذ 79
منابع فارسی 79
منابع غیر فارسی 84

 

 

ضرورت و اهميت آموزش مجازي

همان‌طور كه ما در هزاره جديد به‌سوی جامعه اطلاعاتي حركت می‌کنیم آموزش مجازي نقش بسيار مهمي را بر عهده داشته و همچنان انعطاف‌پذیري و تنوع خود را نشان خواهد داد. نيازهاي روزافزون مردم به آموزش، عدم دسترسي آن‌ها به مراكز آموزشي، كمبود امكانات اقتصادي، كمبود آموزشگران مجرب و هزینه‌هاي زيادي كه صرف آموزش می‌شود، متخصصان را بر آن داشت كه با كمك فناوری‌های اطلاعات، روش‌های جديدي براي آموزش ابداع نمايند كه هم اقتصادي و باکیفیت باشند و هم بتوان با استفاده از آن، به‌طور هم‌زمان جمعيت كثيري از فراگيران را تحت آموزش قرارداد.

امروزه مـفهوم سـواد، ديگر توان خواندن و نوشتن نيست. به قول “آلوين تافلر ” در قرن بيست و يكم، بی‌سوادان آن‌هایی نيستند كه نمی‌توانند بخوانند يا بنويسند، بلكه كساني هستند كه نمی‌توانند ياد بگيرند و بازآموزي كنند.

” گري بكر “برنده جايزه نوبل می‌گوید كه سرمايه انساني 70 درصد سرمايه مملكت است. او ثابت كرد كه سرمایه‌گذاری روي مردم كشور، بسيار پرسود است. مبناي اقتصاد مملكت در دانش، مهارت‌ها و قابلیت‌های بالقوه مردم است و بايد براي آن ارزش قائل شد.

كشور ایران ازنظر جمعيتي، جوان‌ترین كشور جهان محسوب می‌شود كه 70 درصد جمعيت آن زير 30 سال سن دارند. از سوي ديگر تمايل جوانان به ادامه تحصيلات دانشگاهي افزایش‌یافته است و با نظام آموزش كنوني، تمام داوطلبان، امكان ورود به دانشگاه را پيدا نمی‌کنند.

اين مسئله با توجه به تحولات اخير جهاني و ورود به عصر اطلاعات كه در آن، دانش بالاترين ارزش‌افزوده را ايجاد می‌کند، ما را با چالشي اساسي مواجه ساخته كه تنها با بهره‌گیری از آموزش مجازي می‌توان بر آن فائق آمد

ازجمله عوامل ديگري كه بر ضرورت استفاده از آموزش مجازي تأکید دارد عبارت‌اند از: افزايش جمعيت متقاضي آموزش در سطح بالا، افزايش تقاضا براي يادگيري مادام‌العمر، توجه به مسئله كيفيت در آموزش، انفجار دانش و بالا بودن هزينه آموزش.

 

پيشينه آموزش مجازي در جهان

آموزش غیرحضوری در دهه اول سال 1700 ميلادي آغاز شد و هنوز هم در نقاط مختلف دنيا از اين شيوه آموزش براي تحصيل استفاده می‌شود. بهره‌گیری از فناوري در امر آموزش از اوايل دهـه 1900 مـيلادي و آموزش مـجازي از سال 1995 شروع‌شده است.

الف) موج اول آموزش مجازي (1999-1994)

با ظـهور پـست الكترونيكي، مرورگرهای وب، ” اچ تي ام ال “، ” مديا پلاير ” و… چهره آموزش مبتني بر چندرسانه‌ای ها تغييرات زيادي پيدا كرد. اساساً اين نوع آموزش با كمك ابزارهايي چون پست الكترونيكي و اينترنت و به‌صورت آموزش مبتني بر رايانه و آموزش مبتني بر وب، باکیفیت پايين و به‌صورت متناوب انجام گرفت.

ب) موج دوم آموزش مجازي (2005-2000)

فناوری‌هایي چون جاوا، كاربردهاي وسيع انواع شبکه‌ها، خطوط مخابراتي با پهناي باند وسيع، طراحي وب‌سایت‌های پيشرفته و… انقلابي در صنعت آموزش به وجود آورد و آموزش تحت وب را به آموزش واقعي بسيار نزديك ساخت ارائه محتواي دوره در محیط‌های آموزشي چندبعدی و ارائه خدمات پيشرفته و باکیفیت به فراگيران و همچنين تعريف و ارائه استانداردهاي آموزش مجازي از ویژگی‌های اين دوران به شمار می‌آیند.

يكي از دانشگاه‌هاي پيشگام در آموزش مجازي دانشگاه ” ام آي تي ” است كه در سال 2001 اعلام كرد قصد دارد محتواي دروس بعضي کلاس‌های خود را به‌صورت آزمايشي روي اينترنت قرار دهد. جامعه علمي جهاني از اين تصميم بهت زده شد. مجريان اين طرح، باهدف افزايش مهارت دانش‌آموختگان و براي تبادل اطلاعات و بهبود روش‌های تدريس در دانشگاه‌هاي سراسر جهان، طرح را اجرا كردند؛ اما براي اكثر مراكز آموزشي تعجب‌آور بود كه دانشگاهي با چنين موقعيتي كه معمولاً تمام فرصت‌های تحصيلي در آن، از سال قبل رزرو شده و بابت هر دانشجو سالانه 41 هزار دلار شهريه دريافت می‌کند، چه احتياجي به انتشار مطالب کلاس‌های درسي خود بر روي اينترنت دارد.

آن مارگويس يكي از مديران ارشد دوره‌های آموزش مجازي دانشگاه ” ام آي تي ” می‌گوید: هدف اصلي ما مبارزه با انحصار علم در سراسر جهان بوده است. در حال حاضر تنها كساني كه بتوانند مبالغ هنگفتي را هزينه كنند، به منابع علمي دسترسي كامل دارند و اين وضعيت بايد روزي اصلاح شود.

پيشينه آموزش مجازي در ایران

آموزش مجازي در ایران به زمان بهره‌گیری از رایانه‌های شخصي در ميان اقشار مختلف فرهنگي- اجتماعي برمی‌گردد با ايجاد و توسعه شبکه‌های ارتباطي، تحولات شگرفي در آموزش مجازي به وجود آمده است.

دانشگاه بین‌المللی ایران که تركيبي از امكانات موجود و بالقوه دانشگاهيان و فناوران ايراني در خارج از كشور است، با همكاري مراكز دانشگاهي ایران، تركيبي را به وجود آوردند كه پیش‌نیاز آموزش مجازي در ایران در سطح دانشگاه فراهم گردد. در سال 2002 ميلادي اين دانشگاه نيروهاي خود را ساماندهي كرد و در پي همايش آموزش مجازي اين دانشگاه در اوت 2002، به‌عنوان اولين دانشگاه مجازي ایران ظاهر شد.

پس‌ازآن دانشگاه‌هاي مختلف مانند صنعتي شريف، اصفهان، شيراز، دانشگاه آزاد واحد جنوب تهران، دانشگاه علوم حديث و دانشگاه اينترنتي ایران نيز طرح آموزش مجازي را اجرا كردند. هم‌اکنون وزارت علوم، تحقيقات و فناوري ” طرح ملي توسعه دانشگاه‌هاي مجازي در كشور ” را به اميد تحقق نتايج زير دنبال می‌کند:

– همگاني كردن آموزش عالي

– شكوفايي استعدادهاي افراد خارج از قلمرو رسمي دانشگاه‌ها

– كاهش تعداد متقاضيان ورود به دانشگاه از طريق كنكور

– كاهش هزینه‌هاي مسافرت‌های بین‌شهری

– گسترش مرزهاي دانش به فراسوي محدودیت‌های سنتي

– حركت درزمینه کوچک‌سازی دانشگاه‌ها (ازنظر فيزيكي)

– افزايش توان رقابت علمي كشور

– همگاني با كاروان جهاني علم و ارتقاي علمي در قرن حاضر

حصول نتايج فوق اگرچه مستلزم گذر زمان می‌باشد، اما بيش از آن درگرو آشنايي با تمام ابعاد و شناخت کارکردها و ضرورت‌های چنين نوعي از آموزش است. بايد دانست در قرن جديد تنها مقوله‌ای كه می‌تواند ما را در عرصه‌های علمي از بقيه رقبا جلو بيندازد، يادگيري سریع‌تر است. در چنين شرايطي است كه حتي رویکردها و دیدگاه‌های انديشمندان نيز نسبت به آموزش و يادگيري دچار تحول شده، به‌نحوی‌که آن‌ها امر آموزش را در دنياي كنوني “فراگيري”می‌دانند و آن را با آموزش درگذشته كه به معناي آموزش دادن همراه با اجبار و تنبيه بوده است متمايز می‌کنند.

اين خود دليلي بر اين مدعاست كه شکل‌گیری و تثبيت آموزش مجازي درگرو ميل و اراده انسان عصر حاضر بر فراگيري علم در زمینه‌های گوناگون است. در لزوم توسعه آموزش مجازي در كشور ترديدي وجود ندارد، آنچه مطرح است شيوه و چگونگي دستيابي مؤثر به اين آموزش است.

منافع آموزش مجازي در ایران

علاوه بر منافع كلي مطرح‌شده درزمینهٔ آموزش مجازي، با توجه به وضعيت خاص كشور منافع ديگري را می‌توان براي آن برشمرد مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• امكان ارائه آموزش باکیفیت بالا براي علاقه‌مندان فراگيري موضوعات مختلف علمي، با توجه به سطح نسبتاً پايين آموزش در بسياري از دانشگاه‌هاي سنتي موجود، علی‌الخصوص در مناطق دورافتاده.
• دسترسي آسان به آموزش عالي براي علاقه‌منداني كه به دليل ظرفيت پايين پذيرش دانشگاه‌هاي كشور امكان ادامه تحصيل ندارند، زيرا در آموزش مجازي و دانشگاه‌هاي مجازي، تقريباً چيزي به نام محدوديت ظرفيت پذيرش وجود ندارد.
• هزينه بسيار پايين تهيه برنامه‌های آموزش مجازي در ایران در مقايسه باقیمت‌های جهاني: وجود توانایی‌های بالاي تكنيكي در ایران و درعین‌حال سطح بسيار نازل دستمزد كه مهم‌ترین بخش هزينه تمام‌شده ارائه برنامه‌های آموزش مجازي را تـشكيل می‌دهد، در مـقايسه با سطح دستمـزدهاي جهاني شايد مهم‌ترین مزيت پرداختن به این‌گونه فعالیت‌ها در كشور و با رويكرد ورود به بازارهاي جهاني باشد.

مشكلات آموزش مجازي در ایران

در زمينه آموزش مجازي با توجه به شرايط داخلي مشكلاتي نيز در اين زمينه وجود دارد. مهم‌ترین مشكلات آموزش مجازي در ایران به شرح زير است:

• پايين بودن سرانه کامپیوترهای شخصي در كشور: متأسفانه هنوز هيچ آمار دقيق و رسمي در مورد تعداد كامپيوترهاي خانگي موجود در كشور وجود ندارد. هرچند ظواهر امر حاكي از افزايش روزافزون و بسيار سريع تعداد كامپيوترهاي خانگي است اما هنوز به دلايل مختلف، كامپيوتر شخصي جزء لوازم ضروري منزل در نيامده است. ازجمله اين دلايل می‌توان به موارد زير اشاره نمود:

بالا بودن نسبي هزينه تهيه كامپيوتر، عدم اطلاع از قابلیت‌های بالقوه آن، پايين بودن تأسف‌بار سطح سواد كامپيوتر افراد حتي در ميان تحصیل‌کردگان و اساتيد دانشگاه، كه اين وسيله را در بسيار از موارد در حد وسیله‌ای تزييني در دفتر كار يا اسباب‌بازی در منزل تنزل داده است، برخي نگرش‌های منفي و بدبينانه فرهنگي نسبت به ورود كامپيوتر و اينترنت به محيط خانه كه شايد خود ناشي از پايين بودن سطح سواد كامپيوتري و عدم اطلاع از قابلیت‌های مفيد كامپيوتر باشد.

• نرخ پايين دسترسي به شبكه جهاني اينترنت در كشور: نرخ دسترسي به اينترنت در ایران حتي نسبت به كشورهاي درحال‌توسعه مشابه، بـسيار پايـين است. هرچند در اين مـورد نيز آمـار دقيقي مـوجود نـيست.
• عدم همخواني امكانات شبكه مخابراتي كشور با استانداردهاي روز جهاني: در حال حاضر، شبكه اينترنت تنها منحصر به شهرهاي بزرگ و برخي شهرهاي متوسط است. درنتیجه حدود نيمي از ساكنان كشور در مناطقي زندگي می‌کنند كه اصولاً امكان اتصال به اينترنت وجود ندارد. از اين گذشته حتي در مناطقي كه امكان اتصال وجود دارد، به دليل پهناي كم باند و استفاده از سیم‌های مسي فرسوده در شبكه مخابراتي، سرعت انتقال داده‌ها بسيار پايين است.
• عدم‌حمایت از مالكيت معنوي: شايد يكي از مهم‌ترین عوامل عقب ماندگي فعالیت‌های فرهنگي در كشور نسبت به ساير نقاط جهان، عدم رعايت حقوق مؤلف است. متأسفانه تهيه کپی‌های غیرمجاز از آثار فرهنگي در كشور خود تبديل به فرهنگ شده است. با توجه به هزينه بسيار زياد تهيه مطالب اصلي علمي مناسب براي ارائه در دوره‌های آموزش مجازي، اين مسئله همه ارائه‌دهندگان بالقوه خدمات آموزش مجازي را تهديد می‌کند.

مزاياي آموزش مجازي

آموزش مجازي نسبت به آموزش‌های سنتي داراي مـزاياي عمده‌ای است. انعطاف‌پذیري و حذف ترددهاي بی‌مورد و پرهزینه براي شركت در دوره‌های آموزشي، از مهم‌ترین مزاياي آموزش‌های مجازي است. آموزش مجازي داراي مزاياي متعدد ديگري نيز می‌باشد:

هزينه توليد دوره‌های آموزش مجازي گران نبوده و با استفاده از نرم‌افزارها و ابزارهاي موجود می‌توان پس از تهيه نرم‌افزار مربوطه اقدام به توليد دوره‌های آموزش مجازي كرد، يادگيرندگان قادر به تنظيم آهنگ يادگيري خواهند بود، اكثر برنامه‌های آموزش مجازي را می‌توان در زمان نياز به آن‌ها، استفاده كرد، سرعت فراگيري آموزش مجازي نسبت به آموزش‌های سنتي به‌مراتب بيشتر بوده و حداقل 50 درصد بهبود و سرعت را به دنبال خواهد داشت و فراگيران دوره‌های آموزش مجازي می‌توانند موضوعات و مطالبي را كه نسبت به آن‌ها آشنايي دارند، مطالعه نكرده و صرفاً بر روي موضوعاتي متمركز گردند كه نسبت به آن‌ها آشنايي وجود ندارد.

آموزش‌های مجازي از پیام‌های يكنواخت به‌منظور ارتباط با مخاطب استفاده می‌نمایند. (حذف سلايق و تجارب فردي در مقايسه با آموزش‌های سنتي) آموزش‌های مجازي مستقل از پارامترهاي زمان و مكان بوده و در هر محل می‌توانند مورداستفاده قرار گيرند. بهنگام سازي دوره‌های مبتني بر آموزش مجازي به‌سرعت و به‌سادگی انجام می‌گیرد. موضوعات و محتويات تغییریافته به‌سرعت بر روي سرویس‌دهنده مربوطه قرارگرفته و فراگيران بلافاصله از نتايج آن بهره‌مند خواهند شد. آموزش‌های مجازي باعث افزايش قدرت نگهداشت اطلاعات در فراگيران می‌گردد و در اين راستا از عناصر متفاوتي نظير: صوت، تصوير، امتحانات کوتاه‌مدت، ارتباط متقابل با يادگيرنده و ساير موارد براي تأکید مجدد در فراگيري هدفمند استفاده می‌گردد. درصورتی‌که فراگيران بخش‌هایی از يك دوره آموزشي را به‌درستی فرانگرفته باشند، می‌توانند در زمان دلخواه مجدداً بخش مربوطه را مطالعه نمايند. مديريت برنامه‌های آموزش مجازي براي گروه‌های زيادي از دانشجويان، به‌سادگی انجام خواهد شد.

دنبال نمودن وضعيت آموزشي دانشجويان و ميزان پيشرفت به وجود آمده، زمان‌بندی و اختصاص دوره‌های آموزشي براي پرسنل و كارمندان يك اداره و دنبال نمودن وضعيت پيشرفت آن‌ها و ساير موارد مربوط به مديريت آموزشي به‌سرعت و به‌سادگی محقق می‌گردد.

مدير اجرايي يكي از مؤسسات آموزش مجازي می‌گوید شعار ما عبارت است از: هر زمان، هر جا، هر مسير و هر قدم. (يانگ، 2001)^[1]

مزاياي استفاده از آموزش مجازي براي سازمان‌ها و مؤسسات

برخي از مهم‌ترین مزاياي استفاده از آموزش مجازي براي سازمان‌ها و مؤسسات، به شرح زير است:

كاهش هزینه‌ها، مهم‌ترین عامل انتخاب آموزش مجازي است. صرفه‌جویی ناشي از حذف بخشي از هزینه‌ها از قبيل حقوق اساتيد، اجاره محل کلاس‌های درس، هزينه مسافرت و رفت‌وآمد دانشجويان، هزينه اجاره اتاق يا خوابگاه به‌راحتی قابل‌اندازه‌گیری و محاسبه است؛ اما مهم‌ترین عامل و امتياز شرکت‌ها و سازمان‌هاي بزرگ در استفاده از اين شيوه آموزشي، تقليل زمان دوري از كار كاركنان، هنگام شركت در دوره‌های آموزش حين خدمت می‌باشد.

کاهش زمان آموزش: بر اساس برخي تحقيقات انجام‌شده زمان آموزش نسبت به شیوه‌های سنتي بين 40 تا 60 درصد كاهش می‌یابد.

افزايش به‌کارگیری عملي آموخته‌ها در اين شيوه آموزش بسيار زياد است، به‌طوری‌که تحقيقات انجام‌شده در اين زمينه حاكي از افزايش 25 درصدي به‌کارگیری عملي آموخته‌ها نسبت به روش‌های سنتي است.

اخذ آزمون نهايي دوره‌های آموزشي و اعطاي گواهينامه و مدرك تحصيلي به‌طور اتوماتيك و بسيار سريع و ارزان: با استفاده از اين شيوه آموزش، اين امكان وجود دارد كه به‌طور خودكار پس از اتمام دوره، دانشجو را مورد آزمون قرارداد و در صورت قبولي به وي گواهينامه گذراندن دوره يا مدرك تحصيلي اعطا نمود.

بنابراين ديگر الزاماً نيازي به‌صرف وقت و هزينه جهت برگزاري امتحانات حضوري و تصحيح سؤالات امتحاني و… . نمی‌باشد.

مزاياي استفاده از آموزش مجازي براي يادگيرندگان

در كنار جذابيت بيشتر، تسريع در يادگيري و افزايش رفاه يادگيرندگان، مزاياي خاص آموزش مجازي براي يادگيرندگان عبارت‌اند از:

دسترسي آسان و در زمان دلخواه: به یادگیرندگان امكان می‌دهد كه تحصيل خود را در ساعات فراغت و يا در منزل ادامه دهند.

تعيين سرعت پيشرفت دروس به خواست يادگيرنده: اين خصوصيت موجب كاهش اضطراب به دليل ترس از عقب ماندن از كلاس در يادگيرندگان كند و افزايش رضايت از تحصيل در يادگيرندگان تیزهوش‌تر می‌شود.

قابليت تعاملي: به دليل امكان تعامل زياد بين يادگيرندگان و یاد دهنده و همچنين بين هر يادگيرنده با ساير يادگيرندگان در اين شيوه، انگيزه آنان براي پي گيري مطالب درسي افزايش می‌یابد.

افزايش اعتمادبه‌نفس: آگاهي از اينكه در اين شيوه، مطالب درسي از به‌روزترین منابع انتخاب‌شده‌اند، موجب افزايش اعتمادبه‌نفس يادگيرنده می‌گردد. زيرا وي ديگر از اين بابت نگراني نخواهد داشت كه مطالب آموخته‌شده منسوخ‌شده باشند و يا متناسب با نياز روز نباشد.

از طرفي می‌توان مزاياي آموزش مجازي را در چند محور به شرح زير برشمرد:

– عدم وابستگي كلاس درس به زمان خاص؛

– جامعيت، فراگيري، پويايي، روزآمدي و رفع نياز آموزشي در زمان دلخواه؛

– عدم نياز به حضور فيزيكي استاد و دانشجو در كلاس درس؛

– كاهش زمان و هزينه رفت‌وآمد براي دانشجويان؛

– پشتيباني تعداد زيادي دانشجو در يك كلاس؛

– امكان ثبت فعالیت‌ها و پيشرفت دانشجويان توسط استاد؛

– ارتباطات آسان و فراگير آموزشي؛

– دسترسي پيوسته به كتابخانه مجازي؛

– انعطاف‌پذیري، در دسترس بودن و سهولت دسترسي منابع آموزشي؛

– افزايش حق انتخاب دانشجو در تعيين دوره‌های آموزشي؛

– افزايش سرعت در آموزش و يادگيري؛

– افزايش سطح علمي جامعه؛

– كاهش هزينه و زمان؛

– افزايش سرعت در توسعه و پيشرفت

معايب آموزش مجازي

مشكلات آموزش مجازي براي سازمان‌ها و مؤسسات

عليرغم همه مزايا، آموزش مجازي به دليل محدودیت‌هایي كه دارد جواب گوي همه نيازهاي آموزشي نمی‌باشد، برخي از اين محدودیت‌ها به شرح زير است:

• هزينه بالاي سرمایه‌گذاری: سرمایه‌گذاری اوليه براي آموزش مجازي، نسبت به شیوه‌های سنتي بيشتر است.
• محدودیت‌های تكنولوژيكي: بايد ديد كه آيا سطح تكنولوژي كنوني جوابگوي نيازهاي آموزشي موردنظر هست؟ آيا صرف هزينه بيشتر براي بهبود تكنولوژي آموزشي توجیه‌پذیر است؟ و آيا در صورت سرمایه‌گذاری براي ارتقاي سطح تكنولوژي نرم‌افزارهای آموزشي سازگاري كامل بين همه اين نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای موجود وجود خواهد داشت؟
• موضوعات درسي نامناسب: برخي صاحب‌نظران معتقدند که همه موضوعات به‌صورت مجازي قابل آموزش نيستند، هرچند كه تعداد اين موارد محدود است.
• پذيرش فرهنگي: در برخي مناطق جهان، بنا به ساختارهاي فرهنگي و باورهاي اجتماعي محلي، مردم اصولاً تمايلي به استفاده از كامپيوتر ندارند، چه رسد به آموزش مجازي.

مشكلات آموزش مجازي براي يـادگيرندگان

دلايلي كه ممكن است بـاعث شود آموزش مجازي به انـدازه ساير شیوه‌های آموزشي مورد استقبال قرار نگيرد عبارت‌اند از:

مسائل تكنيكي: بسياري از افراد فاقد مهارت‌هاي تكنيكي لازم، براي استفاده از شیوه‌های آموزش مجازي هستند.

قابليت تحرك: هرچند شبكه اينترنت و استفاده از كامپيوترهاي كيفي و جيبي حتي تلفن‌های موبايل به‌شدت گسترش يافته، اما هنوز هيچ يك از موارد فوق از نظر سهولت حمل و نقل و امكان استفاده در همه جا، قدرت رقابت با كتاب و دفترهاي سنتي را ندارند.

كاهش تعاملات فرهنگي و اجتماعی: در آموزش مجازي در مقايسه با شیوه‌های سنتي و حضوري آموزش، ارتباط رو در رو و چهره به چهره و زنده تقريباً وجود ندارد. اين امر می‌تواند اثرات منفي هم بر ميزان پيشرفت درسي و هم بر رشد شخصيتي يادگيرندگان، داشته باشد.

البته با پيشرفت مداوم و سريع تكنولوژي، اين مشكل مرتب در حال كم رنگ تر شدن است.

مقايسه آموزش مجازي با آموزش سنتي

عناصر مهم هر فرايند آموزشي عبارت‌اند از:

1. یاد دهنده
2. يادگيرنده يا فراگير
3. محتواي برنامه آموزشي
4. محيط آموزشي

در هر يك از دو رويكرد آموزش مجازي و سنتي، نسبت به هر يك از اين عناصر ديدگاه خاصي وجود دارد كه تعيين كننده نوع روش‌ها و فنوني است كه ما براي آموزش بكار می‌بریم. در اينجا به بررسي و مقايسه اين ديدگاه ها در هر دو رويكرد می‌پردازیم:

در آموزش سنتي نگاه به آموزش و يادگيري، فردي است در حالي كه در آموزش مجازي، نگاه اجتماعي است.

در آموزش سنتي، وظيفه يادگيرندگان حفظ مطالب و ذخیره‌سازی اطلاعات است، در حالي كه در آموزش مجازي، وظيفه آنان مديريت اطلاعات و توليد دانش است.

در آموزش سنتي محتواي تدريس، محدود و انتخابي است، در حالي كه در آموزش مجازي نامحدود و متنوع است.

در آموزش سنتي يادگيرندگان به‌طور كامل وابسته به معلم اند در حالي كه در آموزش مجازي فعال و مستقل هستند.

دستاوردهای آموزش مجازي را با برآورد چهار شاخص عمده مي آزمايند كه شامل رضايت يادگيرندگان، مهارت و رفتار يادگيرندگان، تغيير در دانش يادگيرندگان و تغيير عملكرد شغلي آنان و ميزان بازگشت سرمايه می‌باشد.

در حالي كه شاخص‌هایي كه دستاوردهای آموزش سنتي را مي آزمايند كمتر براي اين مطالب اهميت قائل هستند.

انواع آموزش مجازي

در يك تقسیم‌بندی كلان می‌توان آموزش مجازي را در دو سطح بيان داشت.

آموزش مجازي به‌صورت online

به كليه برنامه‌ها و فعالیت‌ها و خدمات آموزشي كه ز طريق شبكه (وب) به‌صورت (هميشه در دسترس) يا روي خط بدون وقفه ارائه می‌گردد، آموزش online يا روي خط گويند.

به‌عبارت‌دیگر اين آموزش به آن دسته آموزش‌های از راه دور^[2] گفته می‌شود كه به‌وسیله مجموعه وسيعي از نرم‌افزارهای كاربردي و روش‌های آموزشي مبتني بر فناوري شامل آموزش رايانه اي، وب، اينترنت و همچنين مدرسه، كلاس و دانشگاه مجازي^[3] ارائه شود.

آموزش مجازي به‌صورت offline

بخشي از آموزش‌های مجازي كه بدون استفاده از شبكه web و با توليد CD هاي آموزشي انجام می‌گیرد را آموزش offline گويند. از ویژگی‌های آموزش offline، آموزش خودكار يا خود آموز بدون ارتباط مستمر با معلم، محدوديت دسترسي به منابع آموزشي و عدم بهره‌مندي از امكاناتي هم چون چت كردن می‌باشد.

به‌طور كلي نوع يادگيري را می‌توان به سه دسته تقسيم كرد:

1- يادگيري شخصي: در اين دسته فرد رشته مورد علاقه خود را انتخاب می‌کند و در محيط اطراف خود مخصوصاً اينترنت به دنبال اطلاعات مرتبط با آن می‌گردد و در آن زمينه تحقيق می‌کند، سپس سؤالات خود را از اساتيد آن رشته به‌صورت offline می‌پرسد.

2- یادگیری جمعي: در اين دسته شرايطي براي افراد مهيا می‌شود تا با يكديگر و اساتيد خود ارتباط برقرار كنند. ازجمله اين ابزار Forum و Chat و غيره است. در اين روش معمولاً زمان شروع و خاتمه دوره آموزشي و امتحانات براي همه آن گروه يكسان است.

3- کلاس‌های مجازي: اين روش مخصوصاً براي برگزاري کلاس‌هایي كه استاد مربوط به آن درس به تعداد كافي موجود نيست و امكان جابه جايي اساتيد هم وجود ندارد، مفيد می‌باشد.

در اين کلاس‌ها اغلب يا همه اطلاعات از طريق وب سايت در دسترس می‌باشد. فعالیت‌ها به‌صورت مجازي انجام می‌گیرد و گروه ها به‌صورت الكترونيكي با هم ارتباط برقرار می‌کنند. در اينجا اينترنت براي ارائه اطلاعات و فعالیت‌های شخصي نه به‌عنوان يك ابزار مكمل، بلكه به‌عنوان يك ابزار اصلي استفاده می‌شود.

 نقش تعامل در آموزش مجازي

تعريف و ارزش تعامل در آموزش مجازي

در فرهنگ عام، اين واژه براي توصيف هر چيز تفريحي از بازی‌های ويدئويي تا تفریحگاه‌های ايام تعطيلات، به کار می‌رود. اين مسئله بيان تعريف دقيق از واژه را مبهم‌تر می‌کند.

واگنر (1994) تعامل را این‌گونه تعريف می‌کند: » تعامل وقايع دوسویه‌ای هستند که حداقل به دو شي و به دو عمل نياز دارد. تعامل زماني اتفاق مي افتد كه اين اشيا ء و وقايع به‌صورت متقابل يكديگر را تحت تأثیر قرار دهند جان ديويي با ارائه مفهومي عملي از آموزش مبتني بر فعاليت، تجربه آموزشي را به‌عنوان ” تعامل بين فرد و آنچه كه در يك زمان معين محيط وي را تشكيل می‌دهد… ” تشريح می‌کند. تعريف ارائه شده توسط ديويي، به نحو جالبي با تغييرات زماني و مكاني كه مشخصه آموزش مجازي است، مطابقت می‌کند. وي در ادامه اهميت تعامل با عوامل متعدد انساني و غيرانساني كه محيط را تشكيل می‌دهند، مورد تأکید قرار می‌دهد. ديويي تعامل را عنصر اصلي فرايند آموزش دانسته و عقيده دارد اين تعامل هنگامي روي می‌دهد كه دانش‌آموزان در ارزش‌های شخصي، آن‌ها را در ساخت دانش خود جاي می‌دهند.

 انواع تعامل در آموزش مجازي

تعامل قادر است تا بسياري از كاركردهاي اساسي را در فرايند آموزش تحقق بخشد. به هر حال امروزه مشخص شده است كه تعاملات انواع و اقسام متفاوتي داشته و بسياري از عوامل (چه انساني و چه غير انساني) در آن‌ها دخيل هستند.

تعامل استاد با دانشجو:

تا به حال چيزهاي زيادي در مورد لزوم تعامل مناسب ميان استاد و دانشجو به رشته تحرير درآمده است. اگر چه بيشتر مطالعات بر مطالعه رفتار در كلاس درس تأکید نموده اند، اما تحقيقات صورت گرفته حضور تدريس، شناختي و اجتماعي را به ساختار آموزش مجازي توسعه داده‌اند. اين تحقيقات نشان می‌دهد كه بسياري از ویژگی‌های تعامل در ساختارهاي آموزش مجازي را می‌توان تعريف نموده و هم اندازه‌گیری نمود، اين ویژگی‌ها همچنين قادرند بازده‌های يادگيري را نيز تحت تأثیر قرار دهند.

تعامل دانشجو با دانشجو:

دانشجوياني كه در نسل‌های نخستين آموزش از راه دور^[4] (مثل مکاتبه‌ای) مشغول به تحصيل بودند، از هيچ نوع يادگيري مشاركتي و جمعي بهره نمی‌بردند.

اما در ساختارهاي آموزش مجازي، می‌توان این‌گونه تعامل را از طريق مجموعه‌ای از تکنولوژی‌های ارتباطي، هم به‌صورت هم‌زمان و هم به‌صورت غير هم‌زمان مورد حمايت قرارداد.

یادگیری مجازي^[5] قادر است مطالعه مستقل، كه ويژگي عمده و مثبت نسل‌های ابتدايي آموزش از راه دور بوده است را توسعه داده و مجموعه‌ای از فعالیت‌های يادگيري هم‌زمان و غير هم‌زمان را نيز فراهم آورد. طراحي ميزان مناسبي از تعاملات، بسيار مهم بوده و منوط به مجموعه‌ای از عوامل می‌باشد كه بيشتر آن‌ها از انتظارات و ظرفيت دانشجويان، جهت تعامل نشئت گرفته اند. ديگر نمی‌توانيم آموزش از راه دور را به‌عنوان يك فرايند صرفاً فردي و يا صرفاً مشاركتي، محسوب كنيم.

تعامل دانشجو با محتوي:

قسمت عمده‌ای از وقت دانشجويان در تمامي انواع آموزش‌وپرورش صرف تعامل با محتواي آموزشي می‌گردد در آموزش‌وپرورش سنتي و مبتني بر كلاس درس، اين امر به معناي مطالعه متون و منابع كتابخانه اي بوده است. در ساختارهاي آموزش مجازي، محتوي را می‌توان از طريق صفحات نمايش و يا كاغذ ارائه داد، اما در اين ساختارها، محتوي غالباً همراه با مجموعه‌ای غني از آموزش‌های مبتني بر رايانه، شبیه‌سازی ها، ریز دنیاها و ابزارهاي ارائه خلاق همراه است.

در گذشته فرض بر اين بود كه محتوي حالتي ثابت و غیرفعال دارد و دانشجويان بايد آن را جذب و هضم نمايند؛ اما در حال حاضر می‌توان حالتي نمايشي به محتوي بخشيد و آن را همانند افراد انساني به نحوي خود مختار، با ارائه و عقلانيت برنامه‌ریزی نمود كه بتواند نقش فعال تري در تعاملات بين دانشجو با محتوي به عهده گيرد.

توسعه و كاربرد موارد محتوي، به يكي از مهم‌ترین نقش‌های اساتيد چه در آموزش از راه دور و چه آموزش كلاسي تبديل شده است.

اين مواد يادگيري به نحو خودكار توسط ديگر عوامل محتوايي، به داده‌هاي نوظهور و جديد و ديگر حس گرهاي محيطي و نتايج به‌روز، تبديل می‌گردند.

همچنين برخي ديگر از عوامل محتوايي قادرند، فعالیت‌های تحقيقي اساتيد پژوهشگر را تحت نظارت قرارداده و گزارش‌های آن را ارسال نمايند و به‌این‌ترتیب نوعي محتواي جديد را به‌طور اتوماتيك وار خلق كنند كه می‌توانند دانشجويان را در فرايند مداخله داده و با آن آشنا نمايد.

تعامل اساتيد با اساتيد:

وجود شبکه‌های چندرسانه‌ای فراوان و كم هزينه باعث شده است تا فرصت‌های بي نظيري براي تعامل اساتيد به وجود آيد. مسائل امنيتي و هزینه‌هاي بالاي مسافرت سبب شده است تا كوشش هايي در جهت يافتن راه‌های كم هزينه كه بتوانند اساتيد را به بهترين وجه در تعاملات كيفي درگير نموده و درعین‌حال مسافرت هاي فيزيكي را به حداقل برسانند، صورت گيرد. از طرفي تکنولوژی‌های ارتباط همتايان با همتايان که جهت حمايت از تبادل پرونده‌ها، همایش‌های متني و صوتي و هماهنگي تقويمي شكل گرفته اند، بسيار مورد توجه واقع شده و عنصر جديدي از تعاملات اساتيد با اساتيد را كه ديگر به يك خدمت دهنده مركز شبكه وابسته نيستند، نويد می‌دهد. این‌گونه تعاملات بين اساتيد، پايه و اساس نوعي سازمان يادگيري را در نهاد آموزش شكل می‌دهد.

تعامل محتوي با محتوي:

می‌توانيم دوره‌ای را تصور نماييم كه در آن، محتوي قادر است به نحو خودكار دروندادهاي حسي مختلف را اخذ نموده و خود را به‌روز در آورد و پس از آنكه تغييرات به وجود آمده در آن به حد قابل قبولي رسيدند، اساتيد و دانشجويان را مطلع سازد. بارزترين نمونه اين امر، موتورهاي جستجوي اينترنتي هستند كه مداوما شبکه‌های مختلف را جستجو نموده و نتايج اكتشافات خود را به پایگاه‌های مركزي داده‌ها ارسال می‌کنند. در آينده اي نه چندان دور، اساتيد منابع يادگيري را خلق نموده و به كار خواهند بست كه قادرند از طريق تعامل با ديگر عوامل و برنامه‌های هوشمند، مداوما وضعيت خود را بهبود بخشند.