کتاب تحلیل ‏آموزش ‏مجازی ‏دانش‌آموزان ‏در ‏سامانه‌ی ‏شاد

عنوان صفحه
فصـل اول 13
تعریف و تاریخچه آموزش مجازی 14
تعریف آموزش 16
روش‌های آموزش 18
انواع آموزش 22
ضرورت، اهمیت و هدف آموزش الکترونیکی 26
پیشینه آموزش الکترونیکی در جهان 27
فناوری موجود در آموزش الکترونیکی 28
انواع آموزش الکترونیکی 30
موانع توسعه آموزش الکترونیک 31
موانع اشاعه بکارگیری فناوری اطلاعات 33
نمود‌های آموزش مجازی 38
موانع آموزش مجازی و راه بر طرف کردن آن 40
مزایای آموزش مجازی 43
معایب و محدودیت‌های آموزش مجازی 49
فرصت‌های آموزش مجازی 52
چالش‌های آموزش مجازی 53
ابزار آموزش مجازی 58
آموزش مجازی دانش‌آموزان 72
نقش یادگیری الکترونیکی در آموزش 77
ویژگی های یادگیری الکترونیکی 79
سامانه آموزش مجازی 86
فصـل دوم 95
ویژگی هاي يادگيري الكترونيك 97
دیدگاه های یادگیری الکترونیکی 98
فوايد يادگيري الكترونيك 99
موانع و مشكلات يادگيري الكترونيك 102
مثال هایی از یادگیری الکترونیکی 105
مدرسه اينترنتی چيست؟ 106
عوامل موثر بر استفاده از یادگیری الکترونیکی 108
دامنه آموزش الکترونیک 109
یادگیری الکترونیکی در مقایسه با یادگیری سنتی 110
رابطه آموزش از راه دور و یادگیری الکترونیکی 111
فناوري اطلاعات رايانه اي 112
سطوح چهارگانه يادگيري الكترونيك 112
انتخاب محتواي يادگيري الكترونيك و ملاك هاي آن 113
محصولات يادگيري الكترونيك 115
اعتبار بخشيدن به مدارك 118
ارزشيابي محيط يادگيري الكترونيكي 118
1-ارزشيابي تكويني 119
2-ارزشيابي تراكمي 120
پیش بینی 127
تجویز(پیشنهادات و راهکارها) 130
سامانه‌ی شاد چیست؟ 134
سامانه شاد 135
اپلیکیشن شاد 135
هزینه‌های آموزش مجازی برای دانش‌آموزان 138
مشکلات آموزش مجازی 139
افزایش کیفیت آموزش و نظارت بر یادگیری در قابلیت نسخه جدید شاد 140
فصـل سوم 143
دلایل اهمیت و ضرورت آموزش مجازی در چیست؟ 144
دلایل اهمیت آموزش الکترونیکی 145
اهمیت و ضرورت استفاده از سامانه آموزش مجازی 150
معایب و مشکلات آموزش مجازی 154
مزیت‌های آموزش‌های مجازی 156
چالش‌ها و آسیب‌های مدرسه مجازی 156
ترفندهایی برای بهبود یادگیری دانش آموزان 162
افزایش کیفیت در تدریس آنلاین 172
منـابع و مآخـذ 177

 

 

تعریف آموزش

آموزش را اینگونه تعریف کرده اند:

آموزش (Education) فرآیند تسهیل یادگیری یا کسب دانش، مهارت ها، ارزش ها، اعتقادات و عادات است. روشهای آموزشی شامل تدریس (teaching)، آموزش (trainin)، داستان پردازی (storytelling)، بحث و تحقیقات هدفمند است. آموزش اغلب با هدایت مربیان صورت می گیرد، اما فراگیران نیز می توانند خود را آموزش دهند. آموزش می تواند به صورت رسمی یا غیر رسمی باشد و شامل هر تجربه ای است که تأثیر سازنده ای در طرز فکر، احساس یا اعمال فرد داشته باشد.

تفاوت آموزش با یادگیری

تفاوت آموزش و یادگیری را می‌توان اینگونه بیان کرد که در آموزش، هدف، انتقال مجموع‌های از دانش‌های طبقه‌بندی شده در یک رشته یا سطح خاص است که لزوما با آزمون‌هایی به منظور سنجش میزان انتقال کامل و یا صحیح این حجم و شکل دانش همراه است. حد مورد قبول نیز، کسب نمر‌ه‌ای است که لزوما شاید فقط یک سطح از طبقه‌بندی یادگیری (طبق طبقه‌بندی بلوم) را بسنجد.

بنجامین ساموئل بلوم (Benjamin Samuel Bloom) روانشناس آموزشی امریکایی برای یادگیری شش طبقه تعریف کرده است: دانش، فهمیدن، به کار بستن، تجزیه و تحلیلی، ترکیب، ارزشیابی.

اما یادگیری، می‌تواند مفهوم وسیعتری داشته باشد؛ در یادگیری، به یک سطح و فقط توجه به حفظ کردن مطالب و در نهایت شرکت کردن در یک آزمون تئوری و حتی عملی بسنده نمی‌شود بلکه یادگیری، پا را فراتر نهاده و علاوه بر اینکه دانشجو می‌بایست مطالب را تا حدی که لازم است حفظ کند بلکه می‌بایست بفهمد و به کار گیرد.

 

منظور از فهمیدن، پی بردن به کلیت مطالب و بیان آن به زبان ساده می‌باشد به گونه‌ای که دانشجو در هر کجای مساله مشابهی از مورد یاد گرفته شده قرار گیرد می‌تواند مصداقی از آن مفهوم یاد گرفته شده را بیابد؛ به بیان دیگر، فهمیدن یعنی پی بردن به مفهوم و پیدا کردن مصادیق.

همچنین در یادگیری میتواند مفهوم یاد گرفته شده را در موقعیت‌های مشابه به کار بگیرد و اینطور نیست که بعد از یک آزمون (ولو با کسب نمره قبولی)، چیزی از آن مطالب را در ذهن نداشته باشد.

با توجه به مواردی که بیان خواهد شد، آموزش مجازی، بیش از آموزش سنتی و دانشگاه مجازی بیش از دانشگاه سنتی میتواند دانشجو را به مفهوم یادگیری (بجای صرفا یاد دادن و آموزش) برساند.

ظرفیت دانشگاه‌های سنتی، محدود و ظرفیت دانشگاه‌های مجازی تقریبا نامحدود می‌باشد البته این مورد بسته به کشوری که از دانشگاه مجازی استفاده می‌کند و وجود زیرساخت‌های لازم میتواند متفاوت باشد. در دانشگاه‌های سنتی، حضور تمام وقت الزامی می‌باشد در صورتی که در دانشگاه‌های مجازی می‌توان به صورت پاره وقت در جلسات شرکت کرد، همچنین با استفاده از محتوا‌های ضبط شده که به صورت آفلاین مورد استفاده قرار می‌گیرند میتوان محدودیت‌های دانشگاه‌های سنتی را تا حدود زیادی پوشش داد.

شکل سنتی دانشگاه‌ها به گونه‌ای بوده است که در آن مدرس، سخن‌گرا بوده و در واقع به صورت استادمحور برگزار می‌شده است در صورتی که در دانشگاه‌های مجازی، جامعیت‌گرایی و دانشجومحوری نمود بیشتری دارد.

به منظور شکل‌گیری دانشگاه‌های سنتی به زیرساخت‌های حجیم و پرهزینه و بسیار زیادی نیاز است در صورتی که برای ایجاد دانشگاه‌های مجازی، در صورتی که زیرساخت وب مناسبی وجود داشته باشد میتوان با فضای فیزیکی کوچکتر و فعالیت پویاتر، اقدامات آموزشی و یادگیری به مراتب بیشتر و وسیع‌تری را انجام داد.

آغاز آموزش

تعاریف زیادی توسط حکما از ارسطو تا کنون از انسان شده است، برخی انسان را «حیوان ضاحک» نامیده اند، برخی «حیوان سیاستمدار»، برخی «حیوان متعجب» و مشهورترین آن همان تعریف ارسطو است که انسان را «حیوان ناطق» نامیده و در اینجا نطق و سخنگویی نشان از تفکر است. می توان انسان را «حیوان آموزش‌دهنده و آموزش‌پذیر» نیز نامید. چون گرچه حیوانات نیز قابلیت پذیرش برخی آموزه ها را دارند ولی امکان آموزش دادن آن را ندارند!

اما اولین آموزگار کیست؟ اولین معلم پروردگار است آنجا که به آدم اسماء را آموخت و داستان آموزش اسماء به آدم برتری این آفریده را به سایر اصناف خلقت آشکار کرد: «و علّم آدم الأسماء کلها» (و پروردگار تو به آدم تمام اسماء را آموخت)

اولین آیات نازل شده بر آخرین پیام آور نیز روایت از آموزش دارد آنجا که می گوید «بخوان و پروردگار تو کریم تر است، همان که قلم و نوشتن را آموخت» پس آغاز آموزش را می توان همزمان با خلقت بشر دانست.

روش‌های آموزش

در طول تاریخ انسان‌ها روشهای مختلفی برای یاد دادن و یاد گرفتن داشته اند. از تقلید تا گفتگو، از تدریس تا پرورش و پژوهش هدایت شده، از قصه‌گویی تا بازی‌وارسازی. در زیر برخی از روش‌های آموزش بررسی اجمالی شده است.

آموزش از طریق گفت‌وگو

اساساً گفت‌وگو راهی برای فهمیدن است، راهی که خود نیز بخشی از این دانایی را شکل داده و تنها ابزار دست یافتن به فهم صحیح نیست. یکی از اولین متفکرانی که بر گفت‌وگو برای یافتن حقیقت تأکید می‌کرد، سقراط بود. او معتقد بود آفرینشِ معنا در پرتو گفت‌وگو حاصل می‌شود. بدون مکالمه نمی‌توان انتظار شنیدن و هم‌رأیی داشت. هیچ ‌یک از مکالمات سقراطی برای قانع ساختن یا مخالفت‌ ورزیدن نبود. او شالوده ی این مکالمات را فهم و تفهم می‌دانست.

آموزش از طریق قصه‌گویی

این روش که امروزه آن را داستان‌سرایی (Storyteling) می‌نامند سابقه‌ای همزاد بشر دارد و تمام اندیشمندان از این روش برای آموختن دانسته های خود به جامعه استفاده می‌کردند. انبیاء نیز از قصه‌گویی غافل نبودند. در قرآن به «أحسن القَصص» اشاره شده که نکته ظریفی در آن نهفته است. نگفته «ای پیامبر ما بهترین داستان ها را برای تو می‌گوییم» بلکه گفته ما «بهترین داستان‌گویی را برای تو می گوییم». که اشاره به روایت‌های گوناگون از یک اتفاق دارد.

نوشته‌های اندیشمندان ایرانی نیز پر از داستان‌سرایی است؛ از شاهنامه فردوسی و بوستان سعدی و مثنوی مولوی تا قصه‌های کوچک برای بچه‌های کوچک نوشته مهدی آذری یزدی.

البته در داستان‌گویی گاهی اوقات آموزش از طریق شخصیت انسانی دادن به سایر جانداران انجام می‎پذیرد همچون کتاب کلیله و دمنه و منطق الطیر عطار نیشابوری.

آموزش از طریق شعر

وقتی یک متن به صورت منظوم در می‌آید در ذهن راحت‌تر ماندگار می‌شود لذا بسیاری از مفاهیم به روش شعر آموزش داده می شود، به خصوص برای کودکان. به عنوان مثال مجموعه کارهای «حسنی نگو یه دسته‌گل» سروده منوچهر احترامی از نویسندگان مطرح ادبیات کودک و نوجوان از دهه ۶۰ تا امروز، با مجموع تیراژ چندمیلیونی همچنان یکی از محبوب‌ترین کتاب‌های کودکان به شمار می‌رود.

برخی بزرگان نیز برای آموزش از این روش استفاده کرده اند، کتاب منظومه ملا هادی سبزواری، عارف، فیلسوف و شاعر مشهور دوران قاجاریه یکی از آنها است. هدف وی از تألیف این کتاب، ایجاد زمینه و دیدگاه عمومی، منطقی، فلسفی و عرفانی برای ورود و فهم به درس «اسفار اربعه» ملاصدرا بود. وی با زبردستی و مهارت خاص موفق به انجام این امر شد و در قالب شعرهای زیبا این کار را انجام داد. هیچ کتابی پس از تألیف شرح منظومه، تاکنون نتوانسته جایگزین آن از حیث روش و مبانی گردد. ابن مالک، نیز در کتاب الفیه که شامل هزار بیت شعر است ادبیات عرب و علم نحو را به دانشجویان این حیطه آموزش داده است.

آموزش از طریق بازی

روانشناسان امروزه تأکید خاصی بر آموزش و پرورش دوران کودکی و نقش مهم آن در زندگی آینده دارند به طور مثال «بلوم» از پژوهش‏های خود نتیجه می‏‌گیرد که حدود ۵۰ درصد از رشد هوشی کودک از بدو تولد تا ۴ سالگی، حدود ۳۰ درصد از ۴ سالگی تا ۸ سالگی و ۲۰ درصد از باقیمانده در فاصله ۸ تا ۱۷ سالگی شکل می‏گیرد.

بازی کردن یک فعالیت لذت‏بخش است که در برگیرنده افراد، اشیا و تحرک می‏باشد. هر چیزی از فوت کردن حباب‏های صابون به اطراف گرفته تا خواندن یک قطعه شعر، نوعی بازی محسوب می‏شود. تمامی والدین از این حقیقت آگاه هستند که بازی می‏تواند شامل هر فعالیتی باشد که کودک با اشیای اطراف خود انجام می‏دهد.

بررسی فرایند بازی و در نظر گرفتن آن به منزله یکی از فعالیت‏های انسان به خصوص فعالیت‏های کودکان، از مسائلی است که روانشناسان همواره به آن توجه کرده‏اند. بازی مانند کنش‏های روانی دیگر در شمار فعالیت اساسی سازمان روانی انسان قرار دارد.

به اعتقاد ژان پیاژه، نوزاد، موجودی فعال و مبتکر رفتار است. طفل به سرعت تمایز بین خصوصیات محیط نزدیک خویش را می‌‏آموزد و به انطباق رفتار خویش در جهت الزامات آن می‏‌پردازد.

مشاهدات مختلف گویای این امر است که کودکان از بدو تولد شروع به بازی می‏کنند و آنگاه با افزایش سن و کسب تجربه، نوع بازی خود را تغییر می‏دهند.

به اعتقاد روانشناسان، اطلاعاتی که کودک از طریق بازی کسب می‏کند نه تنها برای زندگی فعلی او بلکه با زندگی آینده او ارتباط می‏یابد. بازی فرایندی است که آماده‏سازی کودک را برای آینده مشخص می‏کند.

بازی برای تحول شناختی، عاطفی، اجتماعی و جسمانی کودک ضرورت تام دارد بازی طریقه یادگیری کودک درباره بدن خود و دنیای پیرامون است بازی وسیله‏ای برای سازندگی کودک است. او از طریق بازی یاد می‏گیرد ابداع می‏کند و تجربه نماید.

بازی رشد هوشی را تسریع می‏کند در این صورت آشنا کردن کودک با بازی و محرک بازی یکی از عواملی است که رشد شناختی کودک را تسهیل می‏کند بازی برای رشد مهارت‏های ذهنی، اساسی است. کودکان در بازی می‏توانند بدون دخالت دیگران تجربه بیندوزند و در این ضمن توانایی‏هایی را کسب کنند.

آموزش از طریق تدریس

یکی از راه‌ها برای سنجش میزان آموختن یک موضوع، تدریس آن به دیگران است که امروزه در دانشگاه‌ها با عنوان کلاس حل تمرین شناخته می شود.

ژوزف-لویی لاگرانژ، ریاضی‌دان و منجم ایتالیایی-فرانسوی در این باره می‌گوید:

هیچ ریاضی‌دانی اکتشافات شخصی خود را درک نکرده است، مگر این هنگام که این مطالب آن قدر در نظر او واضح و روشن شوند که چون از خانه به کوچه برود بتواند آن‌ها را برای اولین فردی که بر سر راه خود می‌بیند به سهولت شرح دهد!

 

 

 

انواع آموزش

بر حسب هدف‌گذاری

مستقیم: منظور راهکاری است که هدف اصلی آن آموزش مستقیم به افراد است. به طور مثال کلاس درسی

غیرمستقیم: منظور راهکاری است که هدف اصلی آن آموزش یک مطلب خاص نیست، اما به طور غیر مستقیم افراد را آموزش می‌دهد. مانند صفحات ویکی‌پدیا

بر حسب حضور

حضوری

مجازی

نیمه حضوری

بر حسب تعداد افراد

جمعی

فردی

بر حسب روش

خودآموزی

دوطرفه (استاد و شاگرد)

اشتراکی

آموزش مجازی نتیجه چهارمین انقلاب در آموزش

در یک دسته بندی کلی و برگرفته از دیدگاه اریک اشبی، طی چهار مرحله، در فرایندهای آموزشی، انقلاب رخ داده است:

اولین انقلاب، آموزش خارج از خانه

اولین انقلاب آموزشی زمانی بود که به این نتیجه رسیده شد که دیگر خانه، محل یادگیری همه چیز نیست و بخش مهمی از آموزش به ویژه مواردی که برای زندگی در دنیای بیرون از خانه لازم و ضروری است می‌بایست در بیرون از خانه انجام شود. بدین شکل، مکتب و مدرسه، محلی شد که در آن آموزش به مراتب رسمی‌تر از خانه، انجام می‌شد.

دومین انقلاب، اختراع خط

دومین انقلاب، زمانی بود که نوشتار، به نوعی جای گفتار را گرفت و دیگر به جای اینکه شخصی که آموزش در مکتب یا مدرسه را بر عهده دارد به سخنوری صرف بپردازد، بخشی از یادگیری‌ها به متون نوشته شده منتقل شد و یادگیری را در غیر از زمان حضور در مکتب و مدرسه نیز ممکن کرد.

سومین انقلاب، اختراع چاپ

سومین انقلاب که می‌توان آن را کهکشان گوتنبرگی نامگذاری کرد مربوط می‌شود به اختراع ماشین چاپ و تولید انبوه منابع مکتوب. گستره رواج دانش مکتوب بعد از این اختراع، با هیچ زمانی در تاریخ قبل از خود قابل مقایسه نبود.

چهارمین انقلاب، گسترش اینترنت

چهارمین انقلابی که شکل گرفت، مربوط به زمانی می‌شود که اینترنت پا به عرصه وجود گذاشت و در کمترین زمان ممکن بیشترین حجم اطلاعات، قابلیت دریافت و ارسال پیدا کرد؛ این همان انقلابی است که تحت عنوان عصر ارتباطات، عصر اطلاعات و… نامگذاری می‌شود.

عصر اطلاعاتی شامل چند ویژگی است که رایانه (و سپس گوشی‌های هوشمند) به عنوان موتور محرکه‌ی این عصر، اطلاعات به عنوان انرژی، و دانش و آگاهی به عنوان راهبر این عصر بیان می‌شود. این ویژگیها، که برای عصر اطلاعات از آن یاد کردیم، همان است که باعث کوچک شدن جوامع یا ظهور دهکده‌ی جهانی می‌شود و این روزها مورد توجه همگان است و اینکه جریان اطلاعات به مثابه شریان اصلی حیات جامعه به شمار می‌رود.

در اینجا یکی از تعاریفی که از فناوری اطلاعات میتوان بیان کرد این است که فناوری اطلاعات شاخه‌ای از فناوری است که با استفاده از سخت‌افزار، نرم‌افزار، شبکه‌افزار و فکرافزار مطالعه و کاربرد داده و پردازش آن را در زمینه‌های ذخیره، تغییر، انتقال، مدیریت جابجایی، مبادله، کنترل، سوییچینگ و داده‌آمایی خودکار امکان‌پذیر می‌سازد.

تاریخچه آموزش مجازی

در اواخر دهه‌ی ١٩۶٠ بود که امکان ذخیره‌سازی اولین متن آزمایشی به صورت دیجیتالی در رایانه به وجود آمد.

در اوایل دهه‌ی ١٩٧٠ اولین کتاب الکترونیکی در زمینه‌ی ادبیات کلاسیک، امکان ارائه یافت، ساخت اولین کتابخانه‌ی الکترونیکی در دانشگاه کلمبیا در اوایل دهه‌ی ١٩٨٠ صورت گرفت.

اواخر همان دهه دایره المعارف ٢۶ جلدی به صورت الکترونیکی انتشار یافت.

شرکت سونی اوایل دهه‌ی ١٩٩٠ اولین دستگاه کتابخوان الکترونیکی را به بازار عرضه کرد.

اولین کلاس‌های آموزشی که به صورت همزمان برگزار می‌شد، در دانشگاه میشیگان در اوایل دهه‌ی ١٩٩٠ برگزار شد که امکان ارائه یافت و در واقع عملیاتی گردید.

از اواسط دهه‌ی ١٩٩٠ در دانشگاه‌های آمریکا، اروپا و هند، ارائه‌ی درس‌های اینترنتی به صورت آزمایشی آغاز به کار کرد.

اولین دوره‌های آموزشی تحت وب در سال ١٩٩۶ راه اندازی شد و در سال ١٩٩٧ اولین دانشگاه مجازی پدید آمد.

سرانجام در سال ١٩٩٩ دو نهاد آموزشی سنتی و مدرن (مجازی) در کنار هم در دانشگاه‌ها حضور یافتند.

در این میان عوامل موثری تسریع‌کننده‌ی رشد روزافزون آموزش مجازی شدند:

توسعه‌ی زیرساخت مخابراتی و امکان دسترسی سریع به اینترنت، کاهش وب‌های رایانه (از ١٠٠ واحد در دهه‌ی ٧٠ به کمتر از ١٠ واحد در انتهای دهه‌ی ٩٠ میلادی)، پیدایش اینترنت گرافیکی و تار جهان‌گستری (وب) و توسعه‌ی پیما‌ن‌های جدید فرامتنی و فرارسانه از مهمترین عوامل موثر تسریع رشد آموزش مجازی بوده‌اند.

اگر نگاهی سطحی و گذرا به تعداد کاربران اینترنت داشته باشیم ملاحظه می‌شود این تعداد که ١٣ میلیون نفر در سال ١٩٩٣ بوده به ۴٠٧ میلیون نفر در سال ٢٠٠٣ و یک میلیارد نفر در سال ٢٠٠۵ رسیده است؛ این موضوع به وضوح رشد سریع این فناوری را نشان می‌دهد. در این زمینه ایجاد رشته‌های اینترنتی در درون دانشگاه‌های موجود به عنوان مکمل کلاس‌های سنتی (و نه به عنوان جایگزین آنها) یکی از اصلی‌ترین راهکار‌های تحقق دانشگاه مجازی بوده است. به همین دلیل تاکنون بیش از ۴٠٠ دانشگاه اقدام به تاسیس رشته‌ی اینترنتی کرده‌اند. همچنین ایجاد دانشگاه‌های جدید در بستر اینترنت راه حل دیگری بوده است که از گذشته تاکنون انواع مختلف این نوع دانشگاه‌ها را به وجود آورده است؛ از جمله: دانشگاه فونیکس در آمریکا با ١٢٠٠٠ دانشجو و دانشگاه تامیل در هند.

علاوه بر این، در عرصه‌ی بین‌المللی چند دانشگاه به صورت مشترک اقدام به تاسیس دانشگاه مجازی کرده‌اند از جمله: دانشگاه کلاید از همکاری بین دانشگاه‌های انگلستان، اسکاتلند و سایر کشور‌های اروپایی در سال ١٩٩۶ تاسیس شد؛ دانشگاه فرمانداران غربی از تشکل مشترک ١۶ دانشگاه در سال ١٩٩٧ تاسیس شد و بالاخره دانشگاه مجازی کالیفرنیا تشکلی از ۴۵ موسسه آموزشی بوده است.