کتاب چالش های پیش روی مدیریت شهری

فهرست
عنوان صفحه
فصل 1 9
مفاهيم مديريت 9
سیستم مدیریت شهری 12
وظايف مدير شهر 13
نگرش مردم به وظايف مديريت شهري در ايران 15
ضرورت بازنگري در وظايف مديريت شهري 16
وظایف و اهداف نوین مدیریت شهری 17
خصوصیات مدیریت شهری 19
ویژگیهای مدیریت شهری کارآمد و بهینه 21
ویژگیهای سازمانی مدیریت شهری 22
انعطاف پذيري مديريت شهري 23
رابطه مدیریت شهری با بخشهای سه گانه دولتی، خصوصی و مردمی 24
سير تاريخي مديريت شهري در ايران 27
سطوح مديريت شهري در ايران 31
اهمیت مدیریت شهری 35
بررسی عوامل مؤثر بر مدیریت شهری 38
فصل 2 45
سنجش و رتبه بندی چالشهای پیش روی مدیریت شهری 45
چالشهای مدیریت شهری در ایران 52
فصل 3 53
چالشهای مدیریت شهری 53
فصل 4 59
شناسایی چالشها و بحرانهای مدیریت شهری کلانشهرها 59
مدیریت بحران شهری 62
دیدگاه مدیریت مداری شهری 65
فصل 5 67
چالشهای مدیریت شهری از منظر مطالعات جهانی 67
سیر اندیشههای مدیریت شهری و چالشهای آن 70
مدیریت شهری و ابعاد اخلاقی 73
دسته بندی چالشهای مدیریت شهری 75
فصل 6 77
اصول مدیریت شهری و چالشهای آن در ایران 77
لزوم تحول مدیریت شهری در ایران 86
منابع 101

در واقع علم مدیریت عبارتست از دستیابی به هدف سازمانی از طریق هدایت و رهبری و همکاری با افراد. مدیریت عبارتست از بوجود آوردن و حفظ شرایطی که در آن افراد بتوانند در جهت تحقق هدفهای معین و از پیش تعیین شد به شکل موثر و کارآمد فعالیت کنند .
وظايفي كه برعهده مدير گذاشته شده است نيز عبارتند از : برنامه ريزي، سازماندهي، نظارت و انگيزش.
برنامه ريزي شامل تعيين اهداف و مقاصد سازمان و تكميل كردن نقشه هاي كاري است كه اين، نشانگر طريق رسيدن به اين اهداف و مقاصد است. برنامه ها نشان می دهند که هدفها چگونه باید تحقق یابند. زماني كه برنامه ها تهيه شدند، سازماندهي داراي معنا و مفهوم مي گردد. سازماندهي شامل گردآوري منابع، مردم و وسايل است به شيوه مؤثرتري براي رسيدن به اهداف. بنابراین سازماندهی شامل ترکیب و یگانه سازی منابع است. با بوجود آمدن برنامه ریزی و سازماندهی انگیزش اهمیت پیدا می کند. انگیزش در تعیین سطح عملکرد کارکنان نقش مهمی بر عهده دارد. عملکرد آنها به نوبه خود تعیین می کند که حصول هدفهای سازمان تا چه اندازه اثر بخش خواهد بود.
وظيفه مهم ديگري كه بر عهده مديريت مي باشد، نظارت است. در تعريف نظارت نيز گفته شده كه نظارت عبارتست از توجه به نتایج کار و پیگیری برای مقایسه فعالیتهای انجام شده با برنامه ها و اعمال اصلاحات مقتضی در مواردی که از انتظارات، انحرافی صورت گرفته است. نظارت در بردارنده نقد نتايج و پيگیري كارهاست. ارتباط و وابستگي وظايف مدير به يكديگر، اين موضوع را نفي نمي كند كه گاهي ممكن است يك يا تعدادي از آنها اهميت ويژه با بيشتري داشته باشند.
عوامل توافق بر این است که حداقل سه حوزه مهارتی در بحث مدیریت ضروری است .
الف- فنی : توانایی به کارگیری دانش، تخصص، روشها، فنون و ابزار که لازمه ی وظایف خاص است و از طریق تجربه و تحصیل کسب می شود.
ب- مهارت انسانی : توانایی قدرت و تشخیص کنار آمدن با مردم و انجام دادن کار بوسیله آنها که شامل درک و فهم، انگیزش و به کار بردن رهبری موثر است .
ج- مهارت ادراکی : توانایی فهمیدن پیچیدگی ها و مشکلات سرتاسر سازمان و تشخیص اینکه در کجا فعالیت خود شخصی با سازمان جور در می آید. این آگاهی موجب می شود که فرد بجای اینکه فقط بر مبنای هدفها و نیازهای گروه نزدیک و بلافصل خود عمل می کند، اقدامات خود را بر مبنای هدفهای کل سازمان استوار می سازد. به نظر می رسد که برای مدیریت اثر بخش، مهارت فنی کمتر ولی به مهارت ادراکی بیشتر نیازمند است. موفقيت و شكست هر سازماني در دستيابي به اهداف و انجام وظايفش، متكي بر مديريت است كه يكي از مهمترين نقشها را به عهده دارد.
اگر شهر، همچون سازماني در نظر گرفته شود، لازم است كه در رأس آن عنصري براي برنامه ريزي آينده و اداره امور كنوني قرار گيرد. اين عنصر را مي توان مديريت شهري ناميد. مسائل بسياري در شهرها وجود دارند كه براي حل آنها وجود مديريت شهري، الزامي قلمداد مي شود.
واژه مدیریت شهری برای اولین بار در سال 1986 از سوی سازمان بین المللی برنامه مدیریت شهری که از طرف بانک جهانی مرکز سازمان ملل، برای اسکان بشر و برنامه توسعه سازمان ملل حمایت می شود، جهت بهبود مدیریت رشد شهرها در کشورهای در حال توسعه مطرح گردید. در واقع مطرح شدن چنین برداشتی از مدیریت، از نتایج حرکت شیوه مدیریت متمرکز به سمت مدیریت نسبتاً محلی تر در جهت هدایت توسعه شهری بوسیله سازمانهای محلی می باشد. مدیریت شهری شامل برنامه ها، اقدامات و سیاستهایی است که به منظور حصول اطمینان از مطابقت رشد جمعیت با دسترسی به امکانات زیر بنایی، مسکن و اشتغال انجام می پذیرد، در حالی که این اقدامات به همان قدر وابسته به اقدامات بخش خصوصی است لیکن در نهایت تحت تاثیر سیاستها و کارکرد هایی قرار دارند که تنها حکومتها می توانند آنها را انجام دهند .
به طور کلی مدیریت شهری به عنوان الگویی برای مدیریت و توسعه سکونتگاه های شهری مطرح می شود. هسته فعالیتهای بین المللی در مورد مدیریت شهر « برنامه ي مدیریت شهری » است که بوسیله برنامه توسعه سازمان ملل و بانک جهانی بنیان نهاده شده است .
در كنار مفهوم مديريت شهري، مفاهيم مشابه ديگري مانند مديريت شهرداري و يا مديريت حكومت محلي نيز مطرح است كه بسياري اوقات به جاي يكديگر به كار برده مي شوند. اما معمولاً مديريت شهري، به عنوان زير مجموعه اي از حكومت محلي تعريف تلقي شده و به آنها شهرداري گفته شده است.
قبل از پرداختن به مباحث دیگر بهتر است چند نکته را در باب مدیریت شهری متذکر شویم.
اول: باید الگویی از مدیریت شهری خوب و قابل تطبیق با شهرها در هر اندازه کوچک و بزرگ ارائه شود.
دوم: واژه شهرداری هم به حوزه مورد عمل شهرداری و هم به مجموعه اداری شهرداری اشاره دارد و هم بازیگران فعال در امور شهری نظیر شرکتهای خصوصی و بالاخره همه کسانی که در شهر زندگی می کنند و در نقشهای شهری – اجتماعی شرکت می جویند را شامل می شود.
سوم: مدیریت شهری هم به وظایف روزمره و هم به برنامه ریزی ها دراز مدت مربوط می شود از سوی دیگر، شهرداری به تصمیم گیری، جستجوی راههایی برای توافق، توسعه همه جانبه ناحیه شهری به عنوان یک هویت فیزیکی، توسعه فعالیت های اقتصادی و اجتماعی که رفاه و بهبود وضعیت همه ساکنان شهر را بدنبال دارد می پردازد. مدیریت شهری ابزاری است که بوسیله آن حکومت می تواند توسعه مشارکتی و پایدار بوجود آورد.

سیستم مدیریت شهری
منظور کلی از سیستم مدیریت شهری عبارتست از یک سازمان گسترده متشکل از عناصر و اجزای رسمی و غیر رسمی موثر و ذیربط در ابعاد مختلف اجتماعی اقتصادی و کالبدی حیات شهری با هدف اداره، کنترل توسعه جانبه و پایدار شهر مربوط.
با استفاده از تعاریف مدیریت شهری، اجزای اساسی تشکیل دهنده سیستم مدیریت شهری را می توان به شرح موارد زیر تعیین کرد و در پژوهشهای کاربردی به کار گرفت .
– داده های سیستم مدیریت شهری خواسته های دولت و شهروندان هستند و ستاده های آن که در طی فرایندی از برنامه ریزی طرح و اجرا بدست می آید، توسعه کمیت و کیفیت زندگی شهری است .
– هدف کلی سیستم مدیریت شهری تامین و ایجاد زمینه و محیط مناسب برای زندگی راحت، امن و کارآمد شهروندان به تناسب ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی است .
– محیط های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و اداری نیز تاثیر بسیار زیادی در کارایی سیستم مدیریت شهری و چگونگی عملکرد آن دارد. لذا باید هماهنگیهای لازم با عوامل محیطی را داشته باشد .
– سیستم مدیریت شهری مسئول اداره و هدایت تمامي فضاهای جغرافیایی و عملکردهای شهری است و به این لحاظ تمامي عناصر و سازمانهای ذیربط و تمامي محدوده شهر را تحت کنترل دارد .

وظايف مدير شهر
شهردار يا مدير شهر در اداره نظام شهري بايد سه جنبه را در نظر داشته باشد:
1- فرماندهي، به معني برنامه ريزي كارهايي كه در شهرداري بايد انجام شود و صدور دستورهاي لازم براي انجام آنها.
2- هماهنگ كردن وظايف و كارهاي قسمت هاي مختلف شهرداري به طوري كه از تداخل وظايف و ايجاد موانع جلوگيري شود.
3- نظارت در انجام كارها به اين معني كه اطمينان حاصل شود اعضاي سازمان شهرداري الگويي را كه براي آنها معين شده، اجرا مي نمايند و كار دستگاهها طبق برنامه پيش مي رود.
اين سه وظيفه هسته مركزي كار مديريت شهرداري را تشكيل مي دهند و شهردار بايد بداند كه انجام اين وظايف تنها با بهره گيري از ياري و همكاري همه كاركنان شهرداري ميسر است.
از زماني كه شهرها پا گرفتند، وظيفه تأمين نيازمنديهاي عمومي شهر مانند نظافت محيط و تأمين آب و روشنايي بر عهده مديريت شهري قرار گرفت، ليكن اكنون وظايف مديريت شهري بسيار گسترده تر شده است.
شهرداري ها كه روزگاري براي نظافت شهر و تهيه ارزاق و كم يا بيش مواردي از اين قبيل پايه گذاري شدند، اكنون عرصه فعاليتهايشان چندان وسيع شده است كه تقريباً شامل تمام عواملي كه براي زندگي شهري و رفاه شهروندان در اين زندگي لازم است مي شود.

با توجه به تعاریف گوناگون از واژه مدیریت شهری، از وظایف مدیریت شهر نیز تقسیم بندی های متفاوتی وجود دارد که در بعضی از این تقسیم بندی ها نیز هم پوشانی وجود دارد .
وظایف مدیریت شهری را در چهار مورد زیر بررسي كرد .
1- فراهم ساختن امکانات زیر بنایی مورد نیاز جهت عملکرد موثر شهر
2- فراهم ساختن خدمات به منظور توسعه منابع انسانی، بهبود تولید و افزایش سطح زندگی ساکنین شهری
3- تنظیم آن دسته از فعالیتهای بخش خصوصی که بر رفاه جامعه و نیز سلامت و ایمنی جمعیت شهری تاثیر گذار است
4- فراهم ساختن امکانات و خدماتی که از فعالیتهای تولیدی حمایت نموده و موجب عملکرد موثر بخش خصوصی می شود.
از سوی دیگر اتحادیه بین المللی حکومتهای محلی وظایف مدیریت شهری را در 4 گروه دسته بندی نموده است :
1- ارائه خدمات
2- حمایت عمومی
3- توسعه اقتصادی
4- برنامه ریزی استراتژیک

وظايف كنوني مديريت شهري
در مجموع، وظايف كنوني مديريت شهري (صرف نظر از تنوع و اختلاف در نظامهاي اجتماعي و سياسي گوناگون) به شرح زير است :

1- برنامه ريزي شهري، شامل وضع ضوابط و مقررات در تهيه نقشه هاي توسعه شهري، نوسازي و بهسازي شهر، مخصوصاً فعاليتهاي مربوط به بخشهاي متفاوت شهر در قالب ضوابط حوزه بندي.
2- وظايف عمراني، شامل ساخت خيابانها و راههاي جديد، تعمير و نگهداري خيابانها و راه هاي موجود، ساخت پلهاي درون شهري و …
3- وظايف خدماتي، مانند آب، برق، فاضلاب، گاز و حمل و نقل عمومي.
4- تأمين بهداشت شهري، شامل جمع آوري و دفع زباله، نظافت شهري، ايجاد كشتارگاه، نظارت بر تهيه و عرضه مواد غذايي .
5- خدمات اجتماعي، مانند ساخت نوانخانه ها، بيمارستانها، مهدهاي كودك، آسايشگاههاي سالمندان.
6- وظايف ايمني، شامل مبارزه با آتش سوزي و حوادث، اعم از مترقبه يا غيرمترقبه و سرپرستي نيروي پليس
7- وظايف فرهنگي، شامل ايجاد كتابخانه، تأسيس انجمنهاي فرهنگي، بايگاني (آرشيو) نوار و فيلم، موزه ها، نمايشگاه ها، تئاترها، سينماها، كنسرتها، جشنواره هاي فرهنگي و هنري.
8- ارتقاي محيط زيست شهري، شامل ساخت پاركهاي درون شهري، تأمين فضاي سبز.
9- وظايف نظارتي، مانند نظارت بر امور ساختماني و شهرسازي.

نگرش مردم به وظايف مديريت شهري در ايران
اكنون در ميان وظايف شهرداري هاي كشور، وظايف عمراني و خدماتي شهرداري مانند آسفالت كوچه ها و خيابانها و نظافت شهر، رونق بيشتري دارد و در ساير زمينه ها مانند امور آموزشي، فرهنگي، انتظامي (در مجموع اموري كه در بيشتر شهرهاي جهان بر عهده شهرداريهاست)، شهرداريهاي كشور وظيفه اي به عهده ندارند. مشاهدات و يافته ها نيز نشان مي دهند كه شهروندان وظايف عمراني و خدماتي شهرداري را به عنوان وظايف اصلي آن مي شناسند.
در پاسخ به اين پرسش كه « به نظر شما وظايف شهرداري چيست ؟ » پاسخ گويان وظايف اصلي شهرداري را اين گونه بيان كرده بودند :
1- تنظيف شهر (68 درصد پاسخ گويان)
2- زيباسازي و ايجاد فضاي سبز (27 درصد پاسخ گويان)
3- آسفالت كوچه ها و خيابانها (14 درصد پاسخ گويان)
روشن است كه آشنايي مردم با وظايف شهرداري چندان زياد نيست.