کتاب نقش ‏تغییرات ‏مالی ‏و ‏ریسک ‏پذیری ‏بر ‏عملکرد ‏مالی

عنوان صفحه
فصـل اول 13
مقدمه 13
فصـل دوم 18
ریسک 18
انواع ریسك 20
ریسک غیر سیستماتیک 21
ریسک سیستماتیک 21
ریسک پذیری 21
چارچوب مطلوبیت مورد انتظار 21
چارچوب ریسک – بازده 22
ظهور بحث ریسكهاي بانكي 23
مهمترین ریسكهاي بانكي 24
اهمیت ریسكهاي عملیاتي 26
سرمایه گذاری 27
انواع سرمایه‌گذاري 27
محیط سرمایه‌گذاري 28
فرآیند سرمایه‌گذاري 28
خط مشي سرمایه‌گذاري 28
تجزیه و تحلیل اوراق بهادار 29
تهیه سبد سرمایه‌گذاري 29
بازده 30
اجزاي بازده 30
عوامل مؤثر بر ریسك و بازده سرمایه‌گذاري در محصولات مالي 31
عوامل كلان 31
عوامل خرد 34
عوامل غیر اقتصادي 36
عملکرد مالی 37
ابزارهاي كنترل ریسك 37
ماهیت ریسك 39
منشاء ریسك 40
شاخص هاي عملكرد 45
رویکردهای موجود پیرامون معیارهای عملکرد 45
معیارهای عملکرد حسابداری 46
نسبت بازده حقوق صاحبان سهام 46
نسبت بازده دارایی ها 48
سودآوری 54
شرکتهای سرمایه گذاری 57
محدودیتهای مالی 60
فصـل سوم 63
ریسك در سرمایه‌گذاري 63
ریسک پذیری 64
نرخ بازده حقوق صاحبان سهام 66
بازده سهام (Return) 66
اجزاي بازده 66
فصـل چهارم 72
متغیرها 72
فصـل پنجم 82
مطالعات 82
نتیجه گیری 89
منـابع و مآخـذ 94
منابع فارسی 94
منابع غیر فارسی 97

از دیدگاه كلي، سرمایه‌گذاري به معناي مصرف پول هاي در دسترس براي دستیابي به پول هایي بیشتر در آینده است؛ به عبارت دیگر سرمایه‌گذاري یعني به تعویق انداختن مصرف فعلي براي دستیابي به امكان مصرف بیشتر در آینده.
عدم اطمینان محیطی و شدت رقابت سازمان ها و مدیران، آنها را با چالش های متعدد مواجه ساخته است. شناسایی و مدیریت ریسک یکی از رویکردهای جدید است که برای تقویت و ارتقای اثربخشی سازمان ها مورد استفاده قرار می گیرد. به طورکلی، ریسک با مفهوم احتمال متحمل زیان و یا عدم اطمینان شناخته می شود که انواع مختلف و طبقه بندی های متنوع دارد. یکی از این طبقه بندی ها ریسک سوداگرانه و ریسک خطرناک است. تمامی اشکال ریسک شامل عناصر مشترکی چون محتوا، فعالیت، شرایط و پیامدها هستند. طبقه بندی دیگر، ریسک استراتژیک و ریسک عملیاتی است. مدیریت ریسک به مفهوم سنجش ریسک و سپس اتخاذ راهبردهایی برای مدیریت ریسک دلالت دارد. تحولات عمده در محیط کسب و کار، مثل جهانی شدن کسب و کار و سرعت بالای تغییرات در فناوری، باعث افزایش رقابت و دشواری مدیریت در سازمان ها شده است. در محیط کسب و کار امروز، مدیریت و کارکنان می بایست توانایی برخورد با روابط درونی و وابستگی های مبهم و بغرنج میان فناوری، داده ها، وظایف، فعالیت ها، فرایندها و افراد را دارا باشند. در چنین محیط های پیچیده ای سازمان ها نیازمند مدیرانی هستند که این پیچیدگی های ذاتی را در زمان تصمیم گیری های مهم شان لحاظ و تفکیک کنند. مدیریت ریسک مؤثر که بر مبنای یک اصول مفهومی معتبر قرار دارد، بخش مهمی از این فرایند تصمیم گیری را تشکیل می دهد.
ریسک و انواع آن
تعریف ریسک: تعریف های متعددی در رابطه با ریسک وجود دارد. به طور کلی می توان گفت ریسک یعنی
احتمال متحمل شدن زیان. این تعریف شامل دو جنبه اصلی از ریسک است:
• مقدار زیان می بایست ممکن باشد؛
• عدم اطمینان در رابطه با آن زیان نیز می بایست وجود داشته باشد.
در اکثر تعاریفی که از ریسک شده است، به صورت روشن به دو جنبه آن، یعنی زیان و عدم اطمینان، اشاره شده است. ولی سومین جنبه آن، یعنی انتخاب، معمولاً به صورت ضمنی مورد اشاره قرار می گیرد که منظور از انتخاب، چگونگی توجه نمودن به آن است. این سه شرط، پایه های اساسی ریسک و مبنایی برای بررسی عمیق تر آن هستند.
انواع مختلف ریسک: اصطلاح ریسک بصورت گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرد، ولی مخاطبان مختلف اغلب تعبیرهای نسبتاً مختلفی ازآن دارند. برای مثال، شیوه ارتباط ریسک با فرصت به شرایط تلقی ریسک بستگی دارد.
بعضی اوقات، یک وضعیت هم فرصت سودآوری و هم امکان بالقوه زیان را فراهم می سازد. ولی در موارد دیگر، فرصت سودآوری وجود ندارد، تنها امکان بالقوه زیان موجود است.
بنابراین ریسک می تواند دارای دو نوع تقسیم فرعی دیگر باشد:
• ریسک سوداگر
• ریسک خطرناک
در ریسک سودا گرانه، شما می توانید یک سودآوری تحقق یافته یا بهبودی در روال شرایط نسبت به وضع موجودتان داشته باشید و به طور هم زمان نیز امکان بالقوه ای برای تجربه یک زیان یا بدتر شدن شرایط نسبت به وضع موجود را داشته باشید. قمار بازی یک مثال از انجام یک ریسک سوداگرانه است. وقتی شما یک شرط بندی انجام می دهید، می بایست احتمال به دست آوردن پول بیشتر در مقابل انتظار از دست دادن میزان شرط بندیتان، مورد ارزیابی قرار دهید.
در این مثال، هدف کلی افزایش ثروتتان است و تمایل شما به سرمایه گذاری در ریسک، به منظور فراهم ساختن یک فرصت سود آورانه است.
تعاریف متعددي از مفهوم ریسك در سرمایه‌گذاري به عمل آمده است. در یك تعریف كلي مي توان چنین بیان داشت كه «نوسان پذیري بازده سرمایه‌گذاري را ریسك سرمایه‌گذاري مي نامند»، به عبارت دیگر، هر قدر بازده یك قلم سرمایه‌گذاري بیشتر تغییر كند، سرمایه‌گذاري مزبور ریسك بیشتري دارد. معیاري كه جهت اندازه گیري تغییرات نرخ بازده از آن استفاده مي شود، انحراف معیار نام دارد و به شرح ذیر محاسبه مي شود.

انواع ریسك
تجزیه و تحلیل گران مدرن منابع ریسك را كه باعث تغییر و پراكندگي در بازده مي شود به دو دسته تقسیم مي كنند: این دو نوع ریسك را كه به آنها ریسك سیستماتیك و غیر سیستماتیک که به صورت زیر نشان داده می شود:
ریسك سیستماتیك + ریسك غیر سیستماتیك = ریسك كل
ریسک غیر سیستماتیک
به آن قسمت از تغییرپذیري در بازده كلي محصولات مالي كه به تغییرپذیري كلي بازار بستگي ندارد، ریسك غیر سیستماتیك مي گویند. این نوع ریسك منحصر به محصول خاصي نیست و به عواملي همچون ریسك تجاري، مالي و ریسك نقدینگي بستگي دارد. این نوع ریسك را مي توان با ایجاد پرتفلیو كاهش داد.
ریسک سیستماتیک
آن قسمت از تغییرپذیري در بازده كلي محصولات مالي را كه مستقیما به تغییرات بازار یا اقتصاد بستگي دارد
ریسك سیستماتیك گویند. معمولا تمامي اوراق بهادار تا حدودي از ریسك سیستماتیك برخوردارند و در برگیرنده عواملي همچون ریسك تورم، بازار و نرخ بهره است. این نوع ریسك غیرقابل كاهش است.
ریسک پذیری
ریسک پذیری به معنای انجام هرگونه فعالیتی است که دارای حداقل یک نتیجه مبهم یا نامطمئن باشد.
نتیجه مذکور ممکن است مثبت بوده و منفعتی برای فرد به همراه داشته باشد و یا ممکن است منفی بوده و فرد با زیان مواجه شود. همچنین از دیدگاه تصمیم گیری، ریسک پذیری عبارتست از انتخاب سنجیده یک رفتار همراه با ریسک. مفاهیم و نقش تمایل به ریسک پذیری را می توان در قالب دو چارچوب عمده مربوط به تصمیم گیری در شرایط ریسک مطرح نمود. (وبر و میلمن ، 1997). این دو چارچوب عبارتند از:
چارچوب مطلوبیت مورد انتظار
حسب این دیدگاه هنگامی که فرد در موقعیتهای ریسک دار همراه با چند بدیل مواجه می شود، بدیلی را که دارای بالاترین ارزش مورد انتظار مجموع حاصلضرب هر پیامد در احتمال وقوع آن است انتخاب می کند. در چنین شرایطی «تئوری مطلوبیت» می تواند مبنایی برای توضیح و پیش بینی رفتار افراد قرار بگیرد. این تئوری بیان می کند که افراد به منظور بهینه کردن ارزش مورد انتظار خود که با عنوان مطلوبیت مطرح می شود، تلاش کرده و بین مطلوبیت و یا ثروت رابطه برقرار می کنند. تئوری مطلوبیت روشهای بهینه سازی درآمد مورد انتظار در موقعیت های توام با ریسک را مورد توجه قرار می دهند، اصلاح می کند. براساس این نظریه افراد سعی در بهینه سازی مطلوبیت مورد انتظار خود دارند نه درآمد مورد انتظار. در چارچوب تئوری مطلوبیت، منحنی تابع مطلوبیت براساس نگرش افراد به ریسک رسم شده و آنان را در سه گروه ریسک پذیر، ریسک گریز و خنثی قرار می دهد. زمانی که افراد ریسک پذیر با دو نوع بدیل مواجه می شوند که دارای ارزش های مورد انتظار یکسان و ریسک متفاوتی هستند، پروژه با ریسک بالاتر را انتخاب می کنند. اینگونه افراد به منظور کسب منافع بیشتر در آینده، حاضر به قبول ریسک در زمان حال هستند. افراد ریسک گریز بدیل با ریسک کمتر در زمان حال نیستند. افراد خنثی نیز نسبت به قبول یا رد ریسک و در نهایت انتخاب بدیل ها بی تفاوت رفتار می کنند.
چارچوب ریسک – بازده
مدل ریسک بازده در تئوری های مالی و تصمیمات سرمایه گذاری به کار گرفته می شود. همانطور که توضیح داده شده، ریسک در اینگونه تصمیمات عبارتست از: میزان اختلاف بازده واقعی یک سرمایه گذاری از بازده مورد انتظار آن. به طور کلی اساس و پایه تصمیمات سرمایه گذاری رابطه بین ریسک و بازده است. از این منظر در سرمایه گذاری بین ریسک و بازده مورد انتظار رابطه ای خطی و مثبت برقرار است. بطوریکه با افزایش ریسک، بازده مورد انتظار نیز افزایش می یابد و بلعکس.
بطور معمول در اقتصاد مالی و به ویژه در مبحث سرمایه گذاری فرض بر آن است که سرمایه گذاران منطقی عمل کرده و اطمینان را به عدم اطمینان ترجیح می دهند. به عبارتی دیگر سرمایه گذاران ریسک گریز هستند. سرمایه گذاران منطقی و ریسک گریز در ازای قبول ریسک، انتظار دریافت بازده بیشتری دارند؛ بنابراین براساس این چارچوب باید به این توجه شود که میزان بازده تحت تاثیر ریسک است. سرمایه گذارانی که ریسک بالایی را قبول می کنند، انتظار بازده بالایی داشته و سرمایه گذارانی که ریسک پایین را قبول می کنند، انتظار بازده پایینی دارند. برخی محققین معتقدند که نگرش نسبت به آن در این چارچوب نقش اساسی دارند (این دو مقوله در چارچوب مطلوبیت مورد انتظار از اهمیت چندانی برخوردار نیستند). در چارچوب ریسک بازده
1. فرض می شود که بازده مورد انتظار معیار سنجش ارزش مورد انتظار بوده و معمولا برابرند.
2. ریسک پذیری در مدل های مختلف با روش های متفاوت اندازه گیری می شود.
3. فرض می شود که همواره ارزش بازده بیشتر و ریسک کمتر مطلوب تر است.
4. تمایل به ریسک تعیین کننده ارزش مبادلاتی ریسک بازده آن سرمایه گذار است. (وبر و میلمن ، 1997).
ظهور بحث ریسك¬هاي بانكي
مبحث ریسك در مطالعات اقتصادي- مالي مبحث جدیدي است. در سالهاي 1971- 1972 پس از ورشكستگي چندین بانك در آمریكا، بحث ریسكهاي بانكي و مدیریت آنها مطرح شد. بحث ریسك علاوه بر بانكها در سایر مؤسسه هاي مالي نیز مطرح است. نیاز به شناسایي و مدیریت انواع ریسكها در سازمانهاي مالي و به ویژه بانكها، وجود یك مركز بین المللي كه وظیفه سیاستگذاري و ابلاغ دستورالعملهاي لازم در ارتباط با بحث ریسك در سازمانها را بر عهده داشته باشد، ضرورت بخشید.
از اینرو بانك تسویه بین الملل با نام اختصاری BIS، کمیته ای را تاسیس کرده است به نام بال که وظیفه اصلی این كمیته نظارت بر وضع سرمایه بانكها در كشورهاي مختلف است. همچنین استانداردهاي مربوط به ریسكهاي بانكي نیز توسط این كمیته تعیین مي شود.
اعضاي این كمیته از نمایندگان بانكهاي مركزي كشورهاي بلژیك، كانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، لوكزامبورگ، هلند، سوئد، سوئیس، انگلستان و آمریكا تشكیل شده اند. ورشكستگي بانك علاوه بر اینكه موجب زیان سهامداران بانك مي شود، به اختلال در نظام بانكي كشور منتهي شده و این امر نیز بر نظام بانكداري جهاني آثار منفي بر جاي خواهد گذاشت. این امر را مي توان فلسفه تشكیل كمیته جهاني بال دانست.

مهمترین ریسكهاي بانكي
مهمترین ریسكهایي كه یك مؤسسه مالي مانند بانك با آنها روبروست، به سه دسته تقسیم میشوند:
ریسك اعتباري : ریسك مربوط به زیانهاي حاصل از عدم بازپرداخت یا بازپرداخت با تأخیر اصل یا فرع وام از سوي مشتري
ریسک بازار : ریسك مربوط به زیانهایي كه براساس تغییرات و نوسانات عوامل بازار مانند نرخ ارز، نرخ بهره، قیمت سهام و نظایر آن بر دارایي هاي بانك تحمیل مي شود.
ریسک عملیاتی : ریسك مربوط به زیانهاي مستقیم یا غیرمستقیم كه منشأ آنها فرآیندهاي ناكافي یا ناصحیح داخل سازمان، افراد، نظام یا وقایع خارج از سازمان است. از ویژگیهاي این ریسك مي توان به موارد زیر اشاره كرد:
• این تعریف براي ریسكهاي عملیاتي نه تنها در بانكها، بلكه براي هر مؤسسه مالي، ارائه شده است.
• در تعریف یاد شده، تأكید روي علل ریسك عملیاتي است. از فواید این امر مي توان به تسهیل اندازه گیري ریسك عملیاتي اشاره كرد.
• براساس این تعریف، ریسكهاي عملیاتي همان ریسكهاي قانوني هستند ولي ریسكهاي راهبردي و شهرت در طبقه بندي ریسكهاي عملیاتي قرار نمي گیرند. با توجه به تعریف ارائه شده، این جمله كه “ریسك عملیاتي هر گونه ریسكي به جز ریسكهاي اعتباري و بازار را در بر میگیرد” صحیح نیست.
• با توجه به تعریف یادشده، ریسك عملیاتي فقط به ریسك سیستمي یا ریسكهاي مرتبط با فنآوري اطلاعات محدود نمی شود.

• ریسکهای عملیاتی
ریسكهاي عملیاتي، بیشتر ناشي از گستره وسیعي از احتمالات بروز خطا و نقصان در عملیات خاص بنگاه تجاري یا مالي هستند. اغلب این ریسك را در مؤسسه هاي مالي و بانكي، ریسكي میدانند كه به طور مستقیم به ریسكهاي اعتباري و بازار مربوط نمیشود.
این ریسكها حاصل خطاي انساني، رایانه و برنامه هاي آن، خطا در تصمیم گیري و حتي زیانهاي حاصل از انواع اختلاس هستند. نكته مهم در مورد ریسكهاي عملیاتي، پیچیدگي خاص این مفهوم است به گونه اي كه معمولاً موضوع ریسكهاي عملیاتي از موارد دیگر نااطمیناني و خطر پیش روي بنگاه است.
از تعاریفي كه براي ریسكهاي عملیاتي در سازمانها ارائه شده اند، میتوان به این موارد اشاره كرد:
• هرگونه ریسكي به جز ریسكهاي اعتباري و بازار
• ریسكهایي كه به واسطه انجام عملیات مؤسسه مالي به وجود مي آیند.
تعریف اول، در حقیقت یك تعریف منفي از ریسك عملیاتي است به این ترتیب كه ریسك عملیاتي را به عنوان زیان حاصل از هر نوع فعالیتي غیر از فعالیتهایي كه موجب ریسك اعتباري و ریسك بازار میشود، در نظر میگیرند. این تعریف بسیار گسترده بوده و در برگیرنده ریسكهاي راهبردي و ریسك شهرت و نظایر آن میشود. در واقع این تعریف غیر از ریسكهاي عملیاتي، ریسكهاي دیگري را نیز در بر خواهد گرفت كه معمولاً جزوِ ریسكهاي عملیاتي محسوب نمیشوند.
تعریف دوم نیز تعریف جامعي براي ریسكهاي عملیاتي نیست زیرا فقط زیانهاي مستقیم حاصل از عملیات سازمان را در بر مي گیرد، در صورتي كه بسیاري از ریسكهاي عملیاتي نتیجه غیرمستقیم انجام عملیات سازمان هستند كه میتوان به انواع سرقتها و سوءاستفاده ها مانند اختلاس اشاره كرد.
بنابراین به تعریف جامعتر و كاملتري از ریسكهاي عملیاتي نیاز داریم، یعني تعریف استانداردي كه كمیته بال براي ریسكهاي عملیاتي ارائه داده است. در حال حاضر بانكهاي معتبر جهاني در حال انجام اقدامات قابل توجهي در زمینه مقابله با ریسكهاي عملیاتي هستند. این اقدامات در برگیرنده مراحلي مانند شناسایي ریسكهاي عملیاتي در مؤسسه مالي در اینجا منظور همان زیانهاي عملیاتي است، ارزیابي یا به بیان دقیقتر كمي كردن ریسكهاي عملیاتي كه نتیجه آن تعیین میزان سرمایه مورد نیاز براي مقابله با ریسكهاي عملیاتي سازمان است، مدیریت ریسكهاي عملیاتي كه شامل انتقال ریسك با استفاده از ابزار بیمه و نظایر آن یا انجام اقداماتي در راستاي كاهش میزان ریسكهاي عملیاتي است. بانكهایي كه این چالش جدید، یعني رویارویي با موضوع ریسكهاي عملیاتي را میپذیرند نیاز به كمكهایي از بیرون سازمان براي شناسایي، ارزیابي و مدیریت ریسكهاي عملیاتي خواهند داشت. كمیته بال متعلق به بانك تسویه بین الملل، استانداردهایي را در خصوص ریسكهاي عملیاتي در سازمانها تدوین كرده و آن را در قالب دستورالعمل هایي به بانكهاي مختلف سراسر دنیا ابلاغ كرده است، این دستورالعمل ها در چندین نسخه به روزرساني شده اند و این فرآیند به روز رساني در آینده نیز ادامه خواهد داشت.
اهمیت ریسكهاي عملیاتي
در سالهاي اخیر، به دو دلیل توجه زیادي به ریسكهاي عملیاتي در سازمانها شده است: نخست، رشد نمایي استفاده از فن آوري و دوم، افزایش ارتباطات میان شركت كنندگان در بازارهاي سرمایه. با وجود آنكه فن آوري سبب سهولت انجام بسیاري از كارها در سازمان و مهمتر از آن رشد بهره وري سازماني شده است اما رشد فن آوري، سازمانها را با مسائل و مشكلات جدیدي نیز روبرو كرده است.
براي روشنتر شدن مطلب، مي توان به مثال زیر اشاره كرد:
اتوماسیون در سازمانها باعث شده عملیاتي كه در گذشته به صورت دستي انجام مي شد و شاید ساعتها وقت كاركنان اداره صرف انجام آن مي گردید، هم اكنون در مدت زمان بسیار كوتاه تري و با احتمال خطاي بسیار كمتري انجام شود، هر چند این رشد فن آوري به معناي آن نیست كه ریسك حاصل از انجام كارهاي اداري كاهش یافته است زیرا در حال حاضر سازمان با ریسك بسیار بزرگتري مانند امكان ازكار افتادگي سیستم اتوماسیون روبروست. ریسك عملیاتي اصولاً مفهوم جدیدي نیست، علت مطرح شدن این بحث در سالهاي اخیر، به اهمیت روزافزون آن مربوط میشود به طوریكه اجتناب از رویارویي با بحث ریسكهاي عملیاتي در سازمانها را براي بسیاري از مؤسسه هاي مالي غیرممكن كرده است.
سرمایه گذاری
از دیدگاه كلي، سرمایه‌گذاري به معناي مصرف پول هاي در دسترس براي دستیابي به پول هایي بیشتر در آینده است؛ به عبارت دیگر سرمایه‌گذاري یعني به تعویق انداختن مصرف فعلي براي دستیابي به امكان مصرف بیشتر در آینده. در سرمایه‌گذاري دو ویژگي متفاوت و مهم وجود دارد كه عبارتند از زمان و ریسك. اهمیت دو موضوع یاد شده به این علت است كه در سرمایه‌گذاري صرف پول در زمان حال صورت مي گیرد و مقدار آن معین مي باشد، در حالي كه پاداش حاصل از آن در آینده به دست مي آید و معمولاً با عدم اطمینان همراه است. در بعضي مواقع، ویژگي زمان غالب مي گردد مانند اوراق قرضه دولتي و در بعضي مواقع ریسك از نظر اهمیت مقدم مي باشد مانند برگه اختیار خرید سهام عادي و در مواقع دیگر هر دو داراي اهمیت هستند مانند سهام عادي.