کتاب معماری زنان از دیروز تا امروز

فصل 1 11
معماری 11
مفهوم لغوی معماری 12
تاریخ سبک‎های معماری 18
اصول و روش‌های معماری 32
مشخصه‎ها و اصول معماری معاصر 34
تاریخچه معماری 35
سیر تاریخی معماری در ایران از آغاز تا کنون 35
سبک شناسی معماری ایران 37
دوره اشكانیان یا پارتیان 38
فصل 2 49
تاثیر جایگاه اجتماعی زنان در معماری و تحولات آن 49
همه چیز با ورود زنان به محیط کار شروع شد 53
فصل 3 57
نقش زنان معمار در معماری معاصر ایرانی 57
تاریخچه اشتغال زنان در جهان و بیان وضعیت آن ها 57
جنبش‌هایی برای توجه و حمایت از زنان 58
وضعیت زنان و روح زنانگی در عصر پهلوی 59
آغاز ثبت نام زنان در رشته معماری 60
معرفی و طبقه بندی زنان معمار در دوره پهلوی 60
معرفی زنان معمار در دوره پهلوی دوم 61
زمینه‌های فعالیت زنان معمار در دوره پهلوی 67
فصل4 71
آثار و دسته بندی زنان معمار به لحاظ پیروی از معماری رایج عصر پهلوی 71
مدرنیسم و شکل گیری معماری مدرن 72
معماری مدرن و شاخصه‌های ارزیابی آن 72
معیارها و مؤلفه‌های منطقه گرایی 73
فصل5 77
عملکرد مدیریتی و اجرایی زنان در معماری و شهرسازی 77
تفاوتهای بنیادی زنان و مردان به لحاظ ویژگیهای فیزیولوژیک و روان شناسی 78
فقدان رشد عقلی در زنان 81
حضور زنان ایران باستان در مسیر شکل گیری معماری ایرانی 82
وضعیت کنونی معماران زن در معماری معاصرجهان 85
جایگاه و موقعیت کنونی زنان معمار در ایران 86
چالش‌ها و موانع مدیریت زنان معمار 88
فصل6 95
طراحی فضاهای معماری و شهری با تکیه بر نیاز‌های زنان 95
فضای عمومی‌شهری 96
بررسی ادراکات، ویژگی‌ها و نیازهای خاص زنان 97
عوامل و موانع حضور زنان در فضاهای شهری 98
مثال‌هایی از طراحی شهری بیگانه با نیاز زنان 101
فصل7 105
خلاقیت زنانه 105
خلاقیت در آثار معماری زاها حدید 107
فصل8 111
خلاقیت در معماری: دیدگاهی بر پایه پژوهش‌های روانشناختی 111
خلاقیت در معماری 114
منابع و مآخذ 117

وضعیت زنان و روح زنانگی در عصر پهلوی

تبدیل جامعه سنتی به جامعه مدرن از اهدافی بود که رضاشاه در دوره پهلوی دنبال می‌کرد و به منظور دستیابی به آن سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی سازماندهی شد. زنان بیش از سایر اقشار جامعه در معرض این سیاست‌ها قرار گرفتند و مطابق طراحی‌های کارگزاران فرهنگی و سیاسی جامعه زنان باید از نظر، تربیتی، آموزشی اجتماعی و ظاهری تغییر می‌کردند و این تغییرات در موقعیت زنان توانست کل جامعه را تحت تأثیر قرار دهد و جامعه شبه مدرنی را در ایران نو ایجاد کند. در نتیجه جهت گیری‌های سیاست‌های فرهنگی بر حضور زنان در اجتماع تأکید می‌کرد و به دنبال آن باعث افزایش تحصیلات زنان و حضور زنان در اجتماع شد. درواقع نسلی که در عصر رضاشاه متولد شده بودند یا دوران جوانی خود را می‌گذراندند در معرض سیاست‌های آموزشی و فرهنگی حاکمیت قرار داشتند و نسبت به نسل گذشته که در جامعه‌ای کاملاً سنتی بودند تغییراتی یافته بودند و شکاف نسلی ایجاد شد؛ شکافی که ناشی از تغییر فرهنگی جامعه سنتی ایران به شبه مدرن بود.

و در این میان مطبوعات آن زمان نیز سعی داشت نگرش جامعه را نسبت به زنان تغییر دهد و به مسائلی می‌پرداخت که باعث افزایش احترام زنان در جامعه می‌شد.

در دوره محمدرضاشاه، به علت نقش کلیدی فرح پهلوی و با توجه به اینکه ایشان مدتی تجربه تحصیل در رشته معماری را داشتند از پروژه‌های هنر و معماری حمایت بسیاری کردند و در هدایت هنر و معماری و ایجاد اصلاحات در این زمینه نقش عمده‌ای داشتند و تحول عمیقی در مدرنیته فرهنگی ایران ایجاد کردند او در برگزاری جشنواره سمپوزیوم و کنفرانس در زمینه هنر و معماری نقش داشت، یکی از این موارد کنفرانس بین المللی زنان در رامسر سال ۱۳۵۴ بود که با هدف تشویق زنان به معماری و اشتراک تجارب زنان معمار در جهان و نمایش آثار معماران زن ایران برگزار شد.

درنتیجه، زنان در دوره پهلوی در رشته‌های مختلف علمی‌تحصیل کردند و در مشاغل گوناگون جایگاه‌های ویژه‌ای پیدا کردند که در این می‌آن در حوزه هنر و معماری به علت حمایت‌های فرح پهلوی اصلاحات ویژه‌ای انجام شد.

آغاز ثبت نام زنان در رشته معماری

آمار منتشر شده در جلد دوم نشریه هنرهای زیبا بیانگر این است که بعد از تأسیس دانشکده هنرهای زیبا در سال ۱۳۱۹ تا سه سال هیچ دختری در رشته معماری ثبت نام نکرده است و اولین دختر در سال ۱۳۲۴-۱۳۲۳ وارد رشته معماری این دانشگاه شده است و تا سه سال دیگر (یعنی سال‌های ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۶) او تنها دختر ثبت نام شده در رشته‌ی معماری بوده است. پس از سال ۱۳۲۶، به صورت متوالی دختران در رشته معماری ثبت نام کردند و به طور کلی جمعیت دانشجویان زن در رشته معماری نسبت به دانشجویان مرد بسیار اندک بوده است. گفتنی است که عده‌ای از زنان دانشجو موفق به اتمام تحصیل خود نشدند و در واقع همگی نتوانستند جز جامعه آماری زنان معمار در دوره‌ی پهلوی باشند و همچنین عده‌ای هم برای تکمیل تحصیلات خود به اروپا رفتند و در دوره پهلوی در ایران حضور نداشته و فعالیت حرفه‌ای نداشتند و به همین علت این گروه نیز جز جامعه آماری محسوب نمی‌شوند.

معرفی و طبقه بندی زنان معمار در دوره پهلوی

مدت کوتاهی از تأسیس اولین دانشکده معماری در ایران می‌گذرد که اولین زن در رشته معماری این دانشکده ثبت نام می‌کند نکتار پاپازیان اولین زن ایرانی ارمنی تبار بود که در سال ۱۹۲۳ در دانشگاه تهران ثبت نام کرد، و از این پس هرچند به میزان اندک، زنانی به تحصیل رشته معماری در ایران پرداختند اما با وجود این که امکان تحصیل در ایران کم و بیش برای زنان فراهم آمد، عده‌ای ترجیح دادند که برای تحصیل به خارج از ایران عازم شوند. یکی از دلایلی که می‌توان به آن اشاره کرد این است که سیستم آموزشی دانشکده هنرهای زیبا در دوره مدیریت گدار و فروغی قبل از مدیریت سیحون سیستم آموزش بوزار فرانسه بود.

که سیستم بسیار خشک و سختی محسوب می‌شد در نتیجه وجود سیستم آموزشی خشک نارضایتی بعضی افراد را به دنبال داشت و این موضوع باعث شد عده‌ای برای تحصیل به خارج از کشور عازم شوند. در نتیجه نحوۀ تحصیلات زنان ایران در رشته معماری به دو دسته تقسیم می‌شود:

• زنانی که در ایران تحصیل کردند
• زنانی که در خارج از ایران تحصیل کردند و بعد از مدتی به ایران بازگشتند و فعالیت حرفه‌ای داشتند. علاوه بر آن عده‌ای از معماران زن امریکایی و اروپایی به ایران آمدند و در ایران به فعالیت پرداختند در این بین بعضی از معمارانی که در ایران تحصیل کرده‌اند برای ادامه تحصیل به خارج از کشور رفتند و پس از تکمیل تحصیلات خود به ایران بازگشتند و فعالیت خود را آغاز کردند.
• در نتیجه زنان معمار ایران در دوره پهلوی را میتوان به چهار دسته طبقه بندی کرد:
• زنان ایرانی که در ایران تحصیل کردند
• زنان ایرانی که در ایران تحصیل کردند و در اروپا ادامه تحصیل دادند.
• زنان ایرانی که در خارج از ایران تحصیل کردند و در ایران فعالیت حرفه‌ای داشتند
• زنان خارجی که در خارج از ایران تحصیل کردند و در ایران فعالیت معماری داشتند.

معرفی زنان معمار در دوره پهلوی دوم

نکتار پاپازیان^[1] (اندروف): در سال ۱۳۰۳ در اراک متولد شد و تحصیلاتش را در شهر تهران گذراند و بعد از گرفتن دیپلم ریاضی وارد رشته معماری دانشگاه تهران شد. پاپازیان اولین زنی است که دیپلم ریاضی گرفت. بعد از دو سال تحصیل در این دانشگاه برای ادامه تحصیل عازم فرانسه شد نکتار پاپازیان اولین زن معمار و اولین دانشجو معماری دانشگاه تهران است؛ همان دختری که در سال ۱۳۲۳ در رشته معماری ثبت نام کرد بعد از مسافرت به فرانسه وارد دانشگاه بوزار شد و حدود ده سال در پاریس علاوه بر تحصیل، در دفاتر معماری فعالیت کرد و بعد از ازدواج با مهندس آندروف به ایران بازگشت.

ویکتوریا اوهانجانیان فرد: او در سال ۱۳۰۸ در تبریز به دنیا آمد و بعد از گذراندن تحصیلات در معماری دانشگاه تهران پذیرش شد ایشان با دکتر ایرج اعتصام همکلاس بودند.

در سال ۱۳۴۳ از دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد و پس از فارغ التحصیلی از دانشگاه تهران به عنوان رئیس دفتر فنی وزارت توسعه و مسکن قبل از فعالیت خصوصی خود در آرتک مشغول به کار بود.

لیلا فرهاد معتمد: لیلا فرهاد معتمد در ایران متولد شد و در شش سالگی به انگلستان رفت بعد از به اتمام رساندن تحصیلات متوسطه وارد رشته معماری دانشگاه لندن شد و مدرک کارشناسی ارشدش را از دانشگاه لندن گرفت او در سال ۱۳۴۳ به ایران آمد و در شرکتی که همسرش (امیرعلی سردار افخمی ‌نیز در آنجا کار می‌کرد مشغول به فعالیت شد و بعد از دو سال کار در این شرکت با مهندس امیرعلی سردار افخمی‌ به طور مشترک دفتر سردار افخمی‌و همکاران را تأسیس کرد.

فرانکا گرگوریو حسامیان: از معماران ایتالیایی است که در عصر پهلوی در حرفه معماری مشغول به فعالیت بود او در سال ۱۳۲۰ در رم به دنیا آمد و بعد از پایان تحصیلات وارد دانشکده معماری دانشگاه رم شد و در سال ۱۳۴۶ با درجه دکتری معماری فارغ التحصیل شد. بعد از مدت یک سال و نیم کار در دفاتر معماری، رم در سال ۱۳۴۸ همراه همسر ایرانی‌اش دکتر حسامی‌آن، به ایران آمد بعد از آمدن به ایران مدتی در دفتری که خود و شوهرش جز مؤسسان آن بودند کار کرد و سپس در دفتر معماری داض مشغول به کار شد.

نسرین فقیه: نسرین فقیه در سال ۱۳۲۳ در تهران متولد شد. او درجه دکتری خود را در سال ۱۳۴۸ از دانشکده‌ی معماری دانشگاه و نیز گرفت و در سال ۱۳۵۳ فوق لیسانسش را در رشته طراحی محیط از آمریکا دریافت کرد و پس از بازگشت به ایران با امیرعلی سردار افخمی ‌در دفتر سردار افخمی ‌و همکاران مشارکت کرد.

مویرا موزر خلیلی: او معمار آمریکایی بود که تحصیلات معماری خود را در سال ۱۳۴۸ از دانشگاه ایالتی کالیفرنیا گرفت و در آنجا به همراه، همسرش نادر، خلیلی به فعالیت در عرصه معماری مشغول شد. او در سال ۱۳۴۹ به ایران آمد و در سازمان مسکن و توسعه شهری ایران فعالیت کرد و سپس همراه همسرش در شرکت معماری فعالیت کرد.

او فعالیت‌هایی را با رویکرد مطالعاتی در ایران انجام داد که شامل: تألیف کتاب طراحی شهری و زندگی زنان، شماره‌ی مخصوص ایران در مجلی هنر و معماری شماره‌ی ۱۹۱۸ با همکاری نادر خلیلی و همکاری در تألیف کتاب معماری مدرن ایران که هرگز چاپ نشد.

رزماری گریفونه آزمون^[2]: او ملیت ایرانی ایتالیایی داشت و در سال ۱۳۱۶ در رم پایتخت ایتالیا به دنیا آمد. او در سال ۱۳۳۳ وارد دانشکده معماری دانشگاه رم شد و کارشناسی ارشد معماری را گرفت و پس از گذراندن پنج سال در دانشکده با همسر ایرانی خود، خسرو آزمون عازم ایران شد و پس از آمدن به ایران در یکی از دفاتر مهندسان مشاور (دکتر اعتصام) مشغول به کار شد و به مدت سه سال در دانشگاه ملی معماری تدریس کرد.

مهوش حمیدی نظامی: مهوش حمیدی نظامی‌در سال ۱۳۲۰ در زاهدان متولد شد و بعد از اتمام تحصیلات متوسطه برای ادامه تحصیل به ایتالیا رفت او در سال ۱۳۴۹ مدرک دکتری معماری را از دانشگاه فلورانس ایتالیا گرفت و سپس به ایران آمد و پس از بازگشت به ایران در دوره پهلوی بین سالهای ۱۳۴۹ – ۱۳۵۵ در سازمانهای دولتی نظیر شهرداری و وزارت مسکن فعالیت کرد.

کیهاندخت رادپور: او در قم متولد شد و تحصیلات متوسطه را در تهران طی کرد و در سال ۱۳۳۲ وارد دانشکده معماری دانشگاه تهران شد. بعد از یک سال و نیم تحصیل در این دانشگاه به علت سیستم خشک آموزش معماری در ایران تصمیم گرفت برای تحصیل به آمریکا برود. در نتیجه تحصیلاتش را در ایران ناتمام گذاشت و روانه کالیفرنیا شد و مدرک معماری را از امریکا گرفت وی تحصیلاتش را برای گرفتن فوق لیسانس در معماری داخلی ادامه داد و دو سال بعد از پایان تحصیلات نیز در دفاتر معماری آمریکا مشغول به کار شد. او در سال ۱۳۴۲ به ایران بازگشت و فعالیت حرفه‌ای خود را در ایران آغاز کرد علاوه بر آن در دانشکده فنی شیراز تدریس میکرد.

شهرزاد سراج: شهرزاد سراج در سال ۱۳۱۹ در تهران به دنیا آمد و بعد از پایان تحصیلات متوسطه در سال ۱۳۳۸ عازم اتریش شد بعد از اتمام دوره فوق لیسانس معماری به ایران برگشت و چند ماهی در دفتر ارگانیک در تهران کار کرد.

بعد از این مدت با همسرش، که معمار اتریشی بود، به آلمان رفت و در دفتری مشغول به کار شد. بعد از دو سال تجربه حرفه‌ای در آلمان به ایران بازگشت و در دفتر شهرسازی شهرداری مشغول به کار شد. او در سال ۱۳۵۳ با همکاری رادپور و سمیعی شرکت مهندسان مشاور بانو را تأسیس کرد.

مینا سمیعی: مینا سمیعی در رشت متولد شد و دیپلم خود را در رشت گرفت. وی در سال ۱۳۳۸ به اتریش رفت و تحصیلات معماری‌اش را در آنجا گذراند بعد از پایان تحصیلات به ایران بازگشت و مدت سه سال در شورای عالی شهرسازی مسئولیت اجرای طرح‌های جامع شهرهای شمالی ایران مانند رشت و آستارا را برعهده داشت. سپس در سال ۱۳۵۳ به طور مشترک با کیهاندخت رادپور و شهرزاد سراج دفتر مهندسان مشاور بانو را تأسیس کردند.

گیتی افروز کاردان: گیتی افروز کاردان در سال ۱۳۲۱ در تهران متولد شد و در سال ۱۳۳۹ در دانشکده معماری دانشگاه تهران پذیرفته شد. او در سال ۱۳۴۵ با درجه عالی فارغ التحصیل شد. افروز کاردان از دوران دانشکده در دفتر مهندس حیدر غیائی به کار معماری مشغول شد و پس از پایان تحصیلات نیز بلافاصله در دفتر ارگانیک شروع به کار کرد و در پروژه‌های ادارای و فرهنگی و شهرسازی مختلفی همکاری داشت.

نوشین احسان: نوشین احسان در سال ۱۳۲۳ در تهران به دنیا آمد و در سال ۱۳۴۰ وارد دانشکده هنرهای تزئینی شد و بعد از دو سال تحصیل در این دانشکده با قبولی در کنکور دانشکده هنرهای زیبا، تحصیلات خود را در رشته معماری آغاز کرد و همزمان در دفاتر مختلف فعالیت خود را در این رشته دنبال کرد سپس در سال ۱۳۴۷ برای ادامه تحصیل روانه کالیفرنیا شد. او در امریکا علاوه بر کار در دفاتر معماری به تحصیل پرداخت و بعد از اتمام تحصیلاتش به عنوان استادیار دانشکده معماری دانشگاه R.P.I  نیویورک فعالیت کرد. وی در سال ۱۳۵۱ به عنوان استاد مهمان دانشگاه هاروارد انتخاب شد و همزمان با شهرداری نیویورک به عنوان مشاور طرح‌های شهرسازی همکاری کرد سپس در سال ۱۳۵۳ به ایران بازگشت و دفتر خصوصی خود، به نام بادبادک را تأسیس کرد.

ثریا بیرشک: ثریا بیرشک در سال ۱۳۲۴ در شهر تهران متولد شد. او مدرک معماری خود را در سال ۱۳۵۰ از دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران گرفت و فعالیت حرفه‌ای خود را از سال ۱۳۵۱ به عنوان کارشناس مسئول ساختمانهای دولتی در سازمان برنامه و بودجه آغاز کرد. او در سال ۱۳۵۲ کارشناس مسئول گروه بررسی طرح‌های جامع و تفضیلی در سازمان مدیریت عمران شهری و مسکن و در سال ۱۳۵۳ عضو کمیته فنی شورای عالی شهرسازی و معماری در سازمان برنامه و بودجه بود بیرشک در سال ۱۳۵۴ عضو شورای عالی نظارت بر گسترش شهر تهران در وزارت مسکن و شهرسازی شـد و دفتر مهندسی مشاور شارستان را تأسیس کرد.

ناهید دینبلی: ناهید دینبلی در سال ۱۳۱۹ در اسلام آباد غرب متولد شد و بعد از اتمام تحصیلاتش در آزمون معماری دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران پذیرفته شد. او در سال ۱۳۴۷ مدرک معماری خود را از دانشگاه تهران گرفت و کار حرفه‌ای خود را آغاز کرد. از آن پس به عنوان کارشناس ارشد در سازمان مسکن و شهرداری اصفهان و همچنین ذوب آهن اصفهان و شهرداری تهران و با دفتر مهندسان مشاور معماری و شهرسازی همکاری می‌کرد. او علاوه بر معمار، نقاش هم بود و نمایشگاه‌های جمعی نقاشی برگزار کرده است. وی در مسکن و شهرسازی تهران نیز کار کرده است.

زهره قراگزلو: زهره قراگزلو در سال ۱۳۳۰ در تهران به دنیا آمد. او بعد از پایان تحصیلات متوسطه در دبیرستان رضا شاه وارد رشته معماری دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران شد. وی در سال ۱۳۵۴ موفق به گرفتن مدرک مهندسی معماری با درجه ممتاز شد.

گیتی اعتماد: گیتی اعتماد در سال ۱۳۲۲ در شیراز متولد شد و بعد از اتمام دوره متوسطه در آزمون ورودی دانشگاه فنی پذیرفته شد، ولی بعد از مدتی از دانشگاه فنی انصراف داد و در رشته معماری دانشکده هنرهای زیبا ثبت نام کرد . او در سال ۱۳۴۵ در مدت پنج سال دانشکده معماری را تمام کرد و موفق به گرفتن مدرک معماری شد و سپس مدرک دکتری شهرسازی‌اش را در سال ۱۳۵۲ گرفت. او موفق به دریافت بورس تحصیلی برای گذراندن دوره‌ای با عنوان شهرنشینی در کشورهای جهان سوم در انگلستان شد. او همزمان با تحصیل در دفاتر معماری فعالیت حرفه‌ای خود را شروع کرد که شرح فعالیت‌هایش در جدول ۴ قابل مشاهده است.

برازنده شاهنده: برازنده شاهنده در سال ۱۳۱۵ در تهران متولد شد و بعد از اتمام تحصیلات دوره متوسطه وارد رشته معماری دانشکده هنرهای زیبا شد وی همزمان با تحصیل در دفاتر مهندسی کار هم میکرد و سپس در بانک و پس از آن در وزارت مسکن و شهرسازی به طراحی معماری مشغول شد. سپس به استخدام سازمان مسکن درآمد. ایشان علاوه بر معماری به شکل حرفه‌ای ورزش را دنبال میکرد.

هما ادیب زاده: او در سال ۱۳۲۷ در تهران متولد شد و در سال ۱۳۵۳ مدرک معماری خود را از دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران گرفت و به عنوان مشاور پروژه هنرستان صنعتی اصفهان در سازمان وزارت فرهنگ شروع به کار کرد. او در سالهای ۱۳۵۹-۱۳۵۴ به عنوان طراح و مدیر پروژه در دفتر مشاور کنت و همکاران فعالیت کرد و در پروژه‌هایی نظیر آب انبارهای بندرعباس و موزه، کرمان بازار بندر عباس طرح‌های هادی و جامع شهر گلشهر بندرعباس، خمیر، قشم جاسک حاجی آباد و خرمدره شرکت داشت.

مهر آذر سهیل: مهرآذر سهیل در سال ۱۳۲۶ در تهران متولد شد و در سال ۱۳۵۲ مدرک معماری خود را از دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران گرفت و سپس برای گذراندن دوره‌های معماری به ایتالیا رفت. او در سال ۱۳۵۴ گواهی نامه دوره حفاظت معماری ایکروم را در ایتالیا گرفت و همچنین دورۀ سازه‌های تاریخی را در دانشگاه پورک انگلستان گذراند. ایشان در سال ۱۳۸۰ مدرک دکتری حفاظت میراث معماری را از دانشکده تاریخ معماری دانشگاه رم گرفت مهرآذر سهیل در سالهای ۱۳۵۵-۱۳۸۴ درباره حفاظت معماری و شهرسازی تاریخی در تونس، تخت جمشید، تالین، استانبول، در کنفرانس‌های بین المللی و دوره‌های آموزشی سخنرانی‌های متعددی را برگزار کرد.

آذر فریدی: آذر فریدی فارغ التحصیل معماری دانشگاه تهران است و پس از آن در سال ۱۳۴۹ مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته‌ی برنامه ریزی شهری و منطقه‌ای از دانشگاه استراکلید دریافت کرد او در کنگرۀ معماری زنان در رامسر سال ۱۳۵۴، به عنوان دبیرکل فعالیت داشت. او بعد از بازگشت به ایران در سال‌های ۱۳۴۸-۱۳۵۲ به عنوان مدیر برنامه ریزی شهری در مهندسان مشاور راز فعالیت کرد و طرح جامع برخی از شهرهای ایران ماحصل فعالیت آذر فریدی است.

فتانه نراقی (خانم میرفندرسکی): او همسر محمدامین میرفندرسکی بود که بعد از پایان دوره اول معماری دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران راهی ایتالیا شد و درجه دکتری معماری را از دانشکده معماری دانشگاه فلورانس در سال ۱۳۴۳ اخذ کرد.

سپس به اتفاق همسرشان به ایران بازگشت و تا سال ۱۳۴۶ در دانشکدۀ ملی تدریس داشت. او اولین بانویی است که در ایران در معماری درجه استادی دارد.

زهرا ترانه یلدا: او در سال ۱۳۳۳ متولد می‌شود و فارغ التحصیل دکتری معماری از دانشگاه پلی تکنیک تورینو ایتالیا و دکتری شهرسازی از دانشگاه پاریس است. مینا معرفت او از پیشگامان توجه به معماری مدرن از منظر تاریخی است که در سال ۱۳۵۶ به جمع آوری و برداشت نقشه و اسناد خانه‌های دوران مدرن پرداخت. رساله او در مورد معماری مدرن را در همین سال نگاشت.

زنانی چون ملیحه دینبلی شهلا، مالک مهوش، مهرافشار مینا، مخبری رزا، میرزائیان سیما کوبان، مهوش عالمی‌اما هارطونیان ورونیک وارطانیان ترانه ذبیح و فاطمه کاتب جامعه آماری ما را تشکیل میدهند که به دلیل کافی نبودن اطلاعات جزء نمونه‌های موردی بررسی نشده‌اند.

زمینه‌های فعالیت زنان معمار در دوره پهلوی

زمینه‌های فعالیت زنان معمار در دوره پهلوی را میتوان به دو بخش بزرگ تقسیم کرد: بخش اول شامل فعالیت حرفه‌ای است که در برگیرندۀ همکاری و فعالیت زنان معمار در دفاتر خصوصی معماران دیگر به عنوان کارمند است یا به طور مستقل خود دفتر خصوصی تأسیس و آن را اداره کردند. علاوه بر آن گروه بزرگی از زنان معمار در سازمان‌های دولتی نظیر شهرداری سازمان، مسکن بانک و… در زمینه طراحی معماری فعالیت می‌کردند و همچنین زنان طراحی جامع بسیاری از شهرها را در آن دوره بر عهده داشتند و در پروژه‌های شهری مشارکت میکردند به علاوه این که بعضی از زنان مانند خانم ملیحه دینبلی مسئولیت ریاستی را در بخش دولتی برعهده داشتند. اگرچه بخش عمده‌ای از فعالیت‌های ساختمانی آن زمان در بخش خصوصی انجام میشد معماران زن در دوره پهلوی به طور گسترده‌ای در نهادهای دولتی و سازمانهای برنامه ریزی دولتی مانند شهرداری‌ها سازمان برنامه ریزی و بودجه، وزارت مسکن و برنامه ریزی شهری و شورای عالی توسعه و معماری شهری و… فعالیت می‌کردند.

بخش دوم شامل فعالیت آکادمیک است که در این بخش فعالیت‌هایی نظیر تدریس و آموزش در دانشگاه‌ها یا فعالیت در زمینه ترجمه و تألیف کتب علمی‌ یا برگزاری اجتماعات نظیر کنگره‌ها، همایش و سمپوزیوم علمی ‌را در بر می‌گیرد در زمینه معماری داخلی میتوان گفت که در دوره پهلوی شاخه‌ای مجزا به نام معماری داخلی در دانشگاه‌ها تدریس نمی‌شد، بلکه این شاخه از علم با نام دکور یا هنر تزئینی بخشی از کار معماران یا پروژه‌های طراحی شده از سوی دانشجویان معماری را تشکیل داده است. در دوره پهلوی دو مجله برای معماری چاپ و منتشر می‌شده است که یکی از آن‌ها مجله آرشیتکت و دیگری مجله هنر و معماری بوده است و خانم‌ها نیز مانند مردان در آنجا فعالیت و مقالات و مباحث علمی‌خارجی را به زبان فارسی ترجمه می‌کردند.

بررسی دستاوردهای زنان معمار در حوزه آکادمیک و بیان نقش آنها نحوه اثرگذاری

در این حوزه:

تدریس در دانشگاه‌ها با توجه به این که انتظار نمی‌رفت زنان معمار زیادی در حوزه آموزش در عصر پهلوی فعالیت کنند مشخص شد خانم‌ها فتانه نراقی میرفندرسکی، رزماری گریفونه آزمون^[3]، گیتی اعتماد نوشین، احسان مهوش عالمی‌سیما کوبان مینا مخبری و کیهاندخت رادپور در این زمینه فعال بودند و به طبع در مدت زمان، تدریس، با آموزش و تربیت دانشجویان، بر ذهن و اندیشه ایـن افـراد اثرگذار بودند و درواقع از این طریق تأثیرگذاری غیر مستقیم بر معماری معاصر ایران داشتند.

تألیف و ترجمه کتاب علمی: عده‌ای از بانوان بـا پـژوهش و تألیف و ترجمه کتاب‌های تخصصی معماری و شهرسازی در انتشار مطالب علمی‌ و شکل دهی به چارچوب‌های فکری معماران اثرگذار بودند. شایان ذکر است که در این دوره کمبود کتاب‌های تخصصی وجود داشت از جمله آثار و کتاب‌هایی که از سوی زنان معمار در این دوره نگارش شد شامل ترجمۀ کتاب جغرافیای شهری اثر جانسون، ترجمه کتاب توسعه و توسعه نیافتگی اثر فورتالو تألیف کتاب شهرنشینی در ایران از سوی گیتی اعتماد تألیف کتاب مجموعه ورزشی از سوی رزماری گریفونه آزمون انجام شد.

علاوه بر این افراد پژوهش‌هایی که سیما کوبان در زمینه هنر و معماری ایران انجام دادند و شایان ذکر است که ایشان اولین ناشر زن در ایران بودند. خانم مهوش عالمی‌ پژوهش‌هایی در زمینه‌ی معماری داشتند علاوه بر آن خانم مینا مخبری گیتی اعتماد و زهرا ترانه یلدا از افرادی بودند که در زمینه ترجمه و تألیف کتاب‌های تخصصی لاتین با گروه مطالعاتی و تحقیقاتی معماری و شهرسازی دانشگاه ملی همکاری داشتند.

فعالیت در مجلات معماری: مجلات معماری در هر جامعه‌ای بازگوکننده و نشر دهنده رخدادها و اتفاقات معماری در جامعه یا اثرگذار بر جریان‌های معماری است. در دوران پهلوی عده کمی‌از زنان مانند گیتی اعتماد و نسرین فقیه در زمینه‌ی نگارش بخشی از مطالب مجله هنر و معماری فعالیت داشتند. ولی فعالیت بانوان در این زمینه کم بوده و به طبع تأثیر گذاری آن‌ها از طریق این حوزه کم بوده است.

برگزاری اجتماعات علمی‌نظیر کنگره و … در سال ۱۳۵۴ کنگره بین المللی زنان معمار در رامسر برگزار شد که سومین کنگره‌ای بود که در دوره پهلوی برگزار شد. انتظار می‌رفت این کنگره باعث تغییر نگرش جامعه به زنان شده باشد و جریان‌های فکری را در معماری دوره پهلوی ایجاد کند، ولی بعد از مصاحبه با معماران مشخص شد که این کنگره جریان خاصی را در جامعه معماری ایجاد نکرد و به اندازۀ کنگرۀ معماری، دوم که در اصفهان برگزار شد اثر گذار نبود.