کتاب صرع و بهداشت روانی خانواده‌های درگیر با آن

مقدمه 7
فصـل اول 17
کلیات 17
اهمیت موضوع مورد مطالعه 22
اهداف مطالعه 23
فرضیات 24
تعاریف مفهومی 25
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد 25
نگرش والد-فرزند 25
تعارض 25
افسردگی 25
اضطراب 26
استرس 26
تعاریف عملیاتی 26
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد 26
نگرش والد-فرزند 27
تعارض 27
افسردگی 27
اضطراب 27
استرس 28
فصـل دوم 29
صرع 29
مسائل روان‌شناختی مرتبط با صرع 30
کیفیت زندگي در افراد مبتلا به صرع 32
ابعاد متفاوت کیفیت زندگی مصروعین 33
فشار روانی 33
افشاء بیماری 33
زمینه و نتایج اجتماعی 34
عملکرد تحصیلی 34
اشتغال 34
مسائل مالی 35
فعالیت‌های عادی 35
روابط 35
روابط والد-فرزند 36
فرزندپروری 36
تعامل والد–فرزند 37
تربیت کودکان مصروع 38
فرزندپروری در والدین مصروع 40
روابط والد-نوجوان 41
انواع نگرش‌های والدین نسبت به نوجوان 43
نزدیکی نوجوانان به والدین 45
ارتباط نوجوانان با مادران 46
ارتباط نوجوانان با پدران 47
تعارض 48
تعریف تعارض 48
تعارض در خانواده 48
دیدگاه‌های مربوط به تعارض 49
نظریه‌ی تعارض 49
دیدگاه روانکاوی 49
دیدگاه دلبستگی 50
دیدگاه یادگیری اجتماعی 50
دیدگاه شناختی رفتاری 50
دیدگاه بوئن 51
سبکهاي مديريت تعارض 51
تعارض والد-نوجوان 52
علل تعارض 53
تغییرات زیست‌شناختی 53
تغییرات شناختی 54
اختلاف در ادراک 54
پیچیده‌تر شدن مسائل هویتی 55
جنسیت 55
انتخاب‌های زندگی و پیشرفت 56
تغییر در ارتباط و قدرت 56
تغییر در دلبستگی 56
تعارض در ارزش‌ها 57
بهره‌کشی والدین 57
خودمحوری نوجوان 58
پیامدهای تعارض والد-نوجوان 58
اضطراب 60
مفهوم اضطراب 60
علائم اضطراب 61
مدلهاي سببشناسي اختلالات اضطرابي 62
ديدگاه زيستشناسي 62
دیدگاه روان‌پویایی 62
دیدگاه رفتارگرایی 63
دیدگاه شناختی 63
دیدگاه وجودی 63
استرس 64
مفهوم استرس 64
تأثیرات استرس 64
تأثیرات هیجانی 65
تأثیرات فیزیولوژیکی 65
تأثیرات شناختی 65
تأثیرات رفتاری 65
عوامل مؤثر در بروز استرس 66
نظریه‌ها و الگوهای استرس 66
نظریه‌ی روانتحلیل‌گری 66
نظریه‌ی ضعف جسمانی 67
نظریه‌ی تکوین و تعادل خودکار 67
نظریه‌ی پردازش اطلاعات 68
الگوی فرهنگی-اجتماعی 69
افسردگی 69
مفهوم افسردگی 69
نشانه‌شناسی افسردگی 70
مدلهاي سببشناسي اختلال افسردگي 71
مدل بیولوژيکي و عوامل زيستي در افسردگي 71
مدل روانپويشي افسردگي 71
مدل اجتماعي افسردگي و حوادث زندگي 72
مدل شناختی 73
اضطراب، استرس و افسردگي در والدين داراي فرزند مصروع 74
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد 78
مبناي فلسفي درمان مبتني بر پذيرش و تعهد 79
مبنای نظری درمان 80
مدل آسیب‌شناسی روانی 81
اجتناب تجربه‌ای 82
آمیختگی شناختی 83
غلبه‌ی گذشته و آينده‌ی مفهومسازيشده 83
چسبیدن به خود مفهومسازيشده 84
قطع ارتباط با ارزش‌ها 84
انفعال، تکانشگري و پافشاري بر اجتناب 85
فرآیند درمان 85
گسلش 86
پذیرش 87
تماس با زمان حال 87
خود به عنوان زمینه 88
ارزش‌ها 88
عمل تعهد 89
انعطافپذيري روانشناختي 89
مطالعات 90
منـابع و مآخـذ 93
منابع فارسی 93
منابع لاتین 101

خانواده سیستمی پویا و پیچیده است که توانایی تمامیت بخشیدن به جنبه هاي زیستی، روانی، اجتماعی، فرهنگی و رشد و تکامل اعضایش از وظایف تعیین شده آن به شمار می رود، در عین حال عوامل تنش زاي متعددي می توانند عملکرد خانواده را تحت تأثیر قرار دهند. از جمله عوامل ایجادکننده ي تنش در خانواده، وجود بیماري مزمن در یکی از اعضاي آن خصوصاً فرزندان است. وقوع بیماري مزمن در یکی از فرزندان می تواند بحرانی براي کل خانواده به شمار آید؛ زیرا والدین، خود را مسئول بیماري فرزند دانسته و دچار احساس گناه، درماندگی، ناتوانی و اضطراب می شوند و در نتیجه عملکرد آن ها و نهایتاً عملکرد کل خانواده تحت تأثیر قرار می گیرد (شارون ، هایمن و گودمن ،2003). یکی از انواع بیماری ‌های مزمن، صرع است. صرع یک بیماري مزمن و پیچیده عصب روانشناختی با پیامدهاي – اجتماعی قابل توجه است که به طور جدي می تواند مختل کننده کیفیت زندگی افراد چه در زمان کودکی (درول و کاپلان ، 2007) و چه در بزرگسالی باشد (لاچ و همکاران، 2010). این بیماري، به عنوان یکی از اختلالات شایع مغزي، نوعی آشفتگی متناوب و شدید در سیستم اعصاب است که از تخلیه غیرطبیعی سلول هاي مغزي ناشی می شود (نلیگان و ساندر ، 2009). انجمن صرع ایران ادعا می کند که در ایران هر ساله بیش از 99 هزار نفر، دچار صرع می شوند که 10 هزار نفر از آنان کودکان و نوجوانان هستند (باکر و همکاران ،2008).
ابتلاء یک نفر به صرع منجر به تغییر در ساختار و الگوهاي ارتباطی خانواده می گردد. نتایج تحقیقات مختلف نشان داده است که میزان انطباق بیماران صرعی و خانواده آن ها با بیماري صرع متفاوت است.
هنگامی که که اعضاي خانواده رشد و تغییر می کنند، خانواده با چالش ها و تعارض هاي ارتباطی مواجه می شود. یکی از این مراحل تغییر و تحول، مرحله ي نوجوانی است. علاوه بر اینکه در دوره نوجوانی تعارض والد فرزند افزایش می یابد (استینبرگ و موریس ،2010). وجود یک بیماري مزمن می تواند نوجوان و خانواده او را در عبور موفقیت آمیز از این دوره بحرانی دچار چالش هاي مضاعف کند )هملیچ و همکاران، 2000) صرع فعال در 32 درصد از کودکان و نوجوانان وجود دارد و با مشکلات توجه، شکایات جسمانی و مشکلات مدرسه ارتباط دارد )جانسون ، جانسون و ایگ-الفسون ، 2014).
اغلب نوجوانان مصروع به جاي اینکه سعی کنند بیماري خود را بپذیرند و با آن سازگار شوند، تلاش می کنند که آن را انکار و از دیگران به خصوص همسالان خود مخفی کنند، اما وقوع حملات تشنجیِ پیش بینی ناپذیر به خصوص از نوع شدید در حضور دیگران مانع این امر (پنهان نگه داشتن بیماري(شده و بر اعتماد به نفس و سازگاري اجتماعی آن ها تأثیر می گذارد.

طبق تحقیقات عزت نفس نوجوانان مصروع پایین تر است. علت عزت نفس پایین نوجوانان مصروع این است که آن ها نیز مانند سایر نوجوانان آرزوهاي بزرگ دارند، اما متوجه محدودیت خود هستند مانند محدودیت انتخاب شغل هایی از قبیل خلبانی و جراحی و حتی خود را با ارزش پایین تر ارزیابی می کنند، درعین حال تأکید اطرافیان و دوستان بر بیماریشان منجر به خود پنداره نامناسب در آن ها می گردد (گافین، لندبلوم و راتی ،2010).
بنابراین علاوه بر اینکه صرع، باورها و نگرش هاي زیر بنایی ناکارآمدي را ایجاد می کند که مهارت هاي سازگاري و توانایی مقابله با مشکلات خاص را تحت تأثیر قرار می دهد، قرار گرفتن در مرحله ي نوجوانی والدین را با مشکلاتی در کارکرد خانواده رو به رو می سازد. سبک اعمال قدرت، کنترل همه جانبه، خودداري از به حساب آوردن نقطه نظرات نوجوانان، در دسترس نبودن والدین، وضع قانون در لحظه، انتظارات غیر واقعی، نپذیرفتن انتقاد و پیش داوري در مورد نوجوانان موضوعاتی هستند که از نظر نوجوان باعث تعارض وي و والدینش می شوند (رودنبرگ ، میجر ، دکویس و آلدنکمپ ، 2005).
علاوه بر تعارض به وجود آمده در این دوران و مشکلات بیمار مصروع، مطالعات بیانگر افسردگی و اضطراب بالا در خانواده مصروعین است. استرس در خانواده به خصوص وقتی که مزمن باشد و در اوایل رشد وجود داشته باشد اثرات مضري روي سلامت والدین، فرزندان و ارتباطات والد با فرزند می گذارد.
مشکلات والدین کودکان مبتلا به صرع شامل نگرش منفی نسبت به خود، اختلالات رفتاري، گوشه‌گیري، احساس گناه و سرزنش خود در مورد مقصر بودن در بروز بیماري کودک، ترس و نگرانی در مورد ماهیت و علت حملات و تداوم آنها، نگرانی در مورد آینده نامعلوم کودک به لحاظ تحصیلی، شغلی و ازدواج، ترس از بروز مشکلات روانی و عاطفی در کودک، مشکلات مالی ناشی از هزینه درمان، ترس از داشتن فرزند دیگر مبتلا به صرع، نگرانی در مورد عوارض داروها و صدمات حین تشنج است. تمام این مسائل و مشکلات در بروز افسردگی و اضطراب در والدین داراي فرزند مصروع مؤثر هستند (هیچلی ،2003). در خانواده، پدران و مادران به طور مشابه نگرانی هاي یکسانی را تجربه می‌کنند که مربوط به سلامتی و آینده کودک است. در حالی که مادران بیشتر و عمیق تر تحت تأثیر بحران قرار می‌گیرند، پدران در تطابق خود استوارتر بوده و بهبود مییابند. مادران به عنوان مراقبت کننده اصلی، بیشتر تحت تأثیر فرزند مبتلا به بیماري مزمن قرار می گیرند. مطالعات نشان داده است که مادران نسبت به پدران بیشتر مستعد تنش هاي روانی هستند و اغلب نیاز بیشتري براي حمایت عاطفی اجتماعی دارند در حالی که پدران هم بیشتر تمایل دارند جهت سازگاري، رفتار خود را کنترل نمایند (اسملتزر و بور ،2004).
خانواده نیز ممکن است مانند فرد به سازگاري با عوامل تنش‌زا نیاز داشته باشد تا از این طریق تعادل درونی خویش را حفظ نماید (پاتر و پري ،2003). اکثر والدین اولین تجربه ي تشنج فرزندشان را به عنوان یک آسیب در نظر می گیرند (جانتزن و همکاران، 2009). والدینی که سطوح بالایی از اضطراب را تجربه می کنند ممکن است درک کمتري از خطراتی که فرزندانشان را تهدید می کند، داشته باشند. بین 12 تا 42 درصد از مادارن داراي فرزند مبتلا به صرع، افسرده هستند (فرو و اسپیچلی ، 2009). این گروه از مادران در مقایسه با مادرانی که فرزند مبتلا به صرع ندارند، کمتر حمایت گر هستند و نمی توانند ارتباط مشترک با فرزندشان برقرار کنند و نگرش خصمانه و طرد، ناسازگازي زناشویی و تنبیه بیش از حد فرزند و در واقع یک نگرش سخت و جدي را نشان داده اند. این حالت نشان دهنده ي ناراحتی و نارضایتی این گروه از مادران نسبت به نقش مادري خود است.
با توجه به میزان اضطراب و استرسی که این گروه از مادران در طی روز تجربه می کنند بهتر است که با مداخلات روانشناختی میزان تنش را کاهش داد. از میان مداخلات روانشناختی می توان از درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد به عنوان یکی از مداخلات موج سوم رفتار درمانی استفاده کرد. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در دهه 1980 توسط هیز در دانشگاه نوادا مطرح و با عنوان اختصاري ACT شناخته شد. این درمان ریشه در نظریه فلسفی کارکردگرایی دارد که زمینه گرایی عملکردي خوانده می شود. زمینه گرایی عملکردي بیان می کند که اعمال فرد تحت تأثیر تعامل با زمینه تاریخی و موقعیتی است. آنچه در زمینه گرایی اهمیت دارد، کل رویداد است. در رویکردهاي زمینه گرا، تقسیم یک رویداد به بخش ها و مؤلفه ها ضرورتی ندارد. منظور از کل رویداد، عمل پیشرونده در زمینه است. در زمینه گرایی عملکردي براي اینکه عملی درک شود، باید تاریخچه آن عمل، زمینه کنونی و هدف آن عمل شناخته شود. در ACT نیز تحلیل رفتار به صورت زمینه گراست. اگر مراجعی با فکر مزاحمی مبارزه می کند، مسأله اصلی این نیست که آیا آن فکر درست و منطقی است یا نه؛ بلکه مسأله درک کل رویداد و کارکردي است که آن فکر در خدمت آن است. درمانگر ACT به شرایطی که تحت آن شرایط این فکر رخ داده، چیزهاي دیگري که هنگام وقوع فکر پیش می آید مثلاٌ احساسات بدنی، خاطرات، یا عواطف همراه با آن فکر، آنچه فرد هنگام وقوع آن فکر انجام می دهد و این الگوي عمل، در خدمت آن است علاقه مند است.
بنابراین این درمان با ادغام مداخلات پذیرش و ذهن آگاهی، به درمانجویان براي دستیابی به زندگی پرنشاط، هدفمند و بامعنا کمک می کند. بر خلاف رفتار درمانی شناختی، هدف ACT تغییر شکل یا فراوانی افکار و احساسات آزارنده نیست؛ بلکه هدف اصلی آن تقویت است. مراد از انعطاف پذیري روان شناختی توانایی تماس با لحظه روان شناختی است و رفتاري که به مقتضاي موقعیت، همسو با ارزش هاي فرد است. به بیانی دیگر، به افراد یاري می رساند تا حتی با وجود افکار، هیجانات و احساسات ناخوشایند، زندگی پاداش بخش تري داشته باشند.
بنابراین با توجه به کیفیت زندگی خانواده هاي داراي فرزند مصروع و نقش ویژه مادران براي برقراري ارتباط مؤثر با فرزندانشان، این مطالعه برآن است تا اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد را بر میزان تعارض والد فرزند، نگرش هاي والدینی و میزان افسردگی، اضطراب – و استرس مادران بررسی نماید.

اهمیت موضوع مورد مطالعه
با توجه به آنچه ذکر شد؛ خانواده و بهداشت روانی آن، موضوعی بسیار پیچیده است که می تواند در اثر عوامل مختلف مختل شود. یکی از این عوامل، ابتلاي عضوي از خانواده به بیماري مزمن مانند صرع است. از آنجایی که صرع شایع‌ترین اختلال مزمن سیستم عصبی است، می تواند به نوعی بهداشت روانی خانواده را تحت الشعاع قرار دهد. هر یک از اعضاي خانواده نیز ممکن است مانند فرد به سازگاري با عوامل تنش زا نیاز داشته باشد تا از این طریق تعادل درونی خویش را حفظ نمایند. سازگاري با بیماري هاي مزمن نقش مهمی در کاهش اثرات زیان بار این بیماري ها دارد زیرا وقتی والدین با بیماري مزمن فرزند خود سازگار شوند هم به فرزند و هم به سایر اعضاي خانواده در جهت تطابق با بیماري و یافتن بهترین راهکارها براي کنترل شرایط موجود کمک می کنند.
با رسیدن کودکان مصروع به مرحله ي نوجوانی، والدین و فرزندان با چالشی مضاعف رو به رو می شوند. از یک سو نوجوان با تغییرات طبیعی و نرمال این مرحله دست به گریبان است و از سوي دیگر تغییرات غیرطبیعی و بیماري صرع. این دو عامل نه تنها باعث بروز تعارض والد – فرزند می شود بلکه تنش موجود در خانواده را نیز افزایش می دهد با وجود اینکه در خانواده، پدران و مادران به طور مشابه نگرانی هاي یکسانی را تجربه می کنند اما مادران بیشتر و عمیق تر تحت تأثیر بحران قرار می گیرند و میزان اضطراب و افسردگی در آنها افزایش می یابد، بنابراین نیاز بیشتري براي حمایت عاطفی اجتماعی دارند.
براي حل تعارض و بهبود روابط بین والدین و نوجوانان مصروع و به منظور کاهش اضطراب و افسردگی که مادران این گروه از نوجوانان تجربه می کنند نیاز به برنامه مداخله اي است که بتواند به طور مؤثر به خانواده ها و به والدین و نوجوانان براي بهبود رابطه و کاهش مشکلات سازگاري کمک کند. از آنجایی که کسب درک و پذیرشی مناسب از رفتار فرزندان، می تواند پیش بینی کننده ي همدلی والدین با فرزند و ادراک درست آن ها از مشکلات فرزندان باشد، می توان از درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد به عنوان یک مداخله درمانی براي این گروه از مادران استفاده کرد. مزیت عمده این روش، نسبت به روان درمانی هاي دیگر، درنظرگرفتن جنبه هاي انگیزشی به همراه جنبه هاي شناختی، به جهت تأثیر و تداوم بیشتر اثربخشی درمان است.
اهداف مطالعه
اهداف اصلی
1. بررسی اثربخشی آموزش روابط والد- فرزند مبتنی بر ACT بر میزان تعارض والد- نوجوان.
2. بررسی اثربخشی آموزش روابط والد- فرزند مبتنی بر ACT بر نگرش والد- فرزند.
3. بررسی اثربخشی آموزش روابط والد- فرزند مبتنی بر ACT بر افسردگی، اضطراب و استرس مادران داراي فرزند مصروع

اهداف فرعی
1. بررسی اثربخشی آموزش روابط والد فرزند مبتنی بر – ACT بر میزان استدلال والد –نوجوان.
2. بررسی اثربخشی آموزش روابط والد فرزند مبتنی بر – ACT بر میزان پرخاشگري کلامی والد نوجوان.
3. بررسی اثربخشی آموزش روابط والد فرزند مبتنی بر – ACT بر میزان پرخاشگري فیزیکی والد نوجوان.
4. بررسی اثربخشی آموزش روابط والد فرزند مبتنی بر – ACT بر میزان افسردگی مادران داراي فرزند مصروع.
5. بررسی اثربخشی آموزش روابط والد فرزند مبتنی بر – ACT بر میزان اضطراب مادران داراي فرزند مصروع.
6. بررسی اثربخشی آموزش روابط والد فرزند مبتنی بر – ACT بر میزان استرس مادران داراي فرزند مصروع.

فرضیات
فرضیات اصلی
1. آموزش روابط والد- فرزند مبتنی بر ACT بر میزان تعارض والد -نوجوان مؤثر است.
2. آموزش روابط والد- فرزند مبتنی بر ACT بر نگرش هاي والدین مؤثر است.
3. آموزش روابط والد- فرزند مبتنی بر ACT بر میزان افسردگی، اضطراب و استرس مادران مؤثر است.

فرضیات فرعی
1. آموزش روابط والد- فرزند مبتنی بر ACT بر میزان میزان استدلال والد نوجوان مؤثر است
2. آموزش روابط والد -فرزند مبتنی بر ACT بر میزان پرخاشگري کلامی والد- نوجوان مؤثر است.
3. آموزش روابط والد- فرزند مبتنی بر ACT بر میزان پرخاشگري فیزیکی والد نوجوان مؤثر – است.
4. آموزش روابط والد- فرزند مبتنی بر ACT بر میزان افسردگی مادران داراي فرزند مصروع مؤثر است.
5. آموزش روابط والد- فرزند مبتنی بر ACT بر میزان اضطراب مادران داراي فرزند مصروع مؤثر است.
6. آموزش روابط والد فرزند مبتنی بر – ACT بر میزان استرس مادران داراي فرزند مصروع موثر است.

تعاریف مفهومی
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد
نمونه اي از مداخلات موج سوم رفتار درمانی است. این مداخلات به جاي تمرکز مستقیم بر تغییر رویدادهاي روانشناختی، به دنبال تغییر کارکرد این رویدادها و رابطه فرد با آن ها از طریق راهبردهایی مثل ذهن آگاهی، پذیرش یا گسلش شناختی هستند.

نگرش والد-فرزند
نگرش عبارت است از یک روش نسبتاً ثابت در فکر، احساس و رفتار نسبت به افراد، گروه ها و موضوع هاي اجتماعی و قدري وسیع تر در محیط فرد. مؤلفه هاي نگرش عبارتند از افکار و عقاید، احساسات یا عواطف و تمایلات رفتاري.

تعارض
عدم توافق و مخالفت دو نفر با یکدیگر، ناسازگاري نظرات و اهداف و رفتاري که در جهت مخالف دیگري صورت می گیرد و همین طور ستیزه اي بین افراد در اثر منافع ناهمسو و اختلاف اهداف و ادراکات مختلف است (رابینز ،2000).

افسردگی
ویژگی اصلی این اختلال یک دوره زمانی حداقل دو هفته اي است که در ضمن آن یا خلق افسرده یا بی علاقگی و یا فقدان احساس لذت تقریباً در همه کارها وجود دارد. همچنین فرد باید دست کم چهار نشانه دیگر از جمله تغییر در اشتها و یا وزن، خواب و کارهاي روانی- حرکتی، کاهش نیرو، احساس بی ارزشی یا گناه، مشکل در تفکر، تمرکز یا تصمیم گیري، یا افکار عودکننده درباره مرگ و خودکشی، طرح نقشه و یا اقدام براي خودکشی را داشته باشد.

اضطراب
اضطراب یک علامت هشدار دهنده است که خبر از خطري قریب الوقوع می دهد و شخص را براي مقابله آماده می سازد. ترس علامت هشدار دهنده ي مشابه، از اضطراب با خصوصیات زیر تفکیک می شود: ترس واکنش به تهدیدي معلوم، خارجی و از نظر منشأ بدون تعارض است. اضطراب واکنش در مقابل خطر نامعلوم، درونی، مبهم و از نظر منشأ همراه با تعارض است.

استرس
مجموعه اي از تنش هاي هیجانی همراه با تغییرات زیست شناختی است که با تهدید از جانب یک رویداد بیرونی پدید می آید. هر فردي در زندگی درجاتی از استرس را تجربه می‌کند، اما هنگامی که رویداد خارجی تهدیدآمیز، شدید و طولانی باشد مثلاً تصادف، مرگ، محرومیت و …، تلاش تطابقی عمده اي براي شخص لازم است. این امر ممکن است شخص را در معرض فروپاشی پاسخ هاي انطباقی قرار داده و موجب بروز رفتار نابهنجار شود.