کتاب اثرات ‏پونه ‏بر ‏کمر ‏درد ‏در ‏طب ‏سنتی ‏ایران

فصـل اول 11
مقدمه 11
طب سنتی ایرانی (طب ایرانی): 11
فصـل دوم 17
طب مکمل و سنتی 17
تعریف طب مکمل 17
ویژگی ها و برتری های طب سنتی 18
زیر ساخت ها و اصول طب سنتی ایران 18
مطالعات 19
کمردرد 21
تشریح ستون فقرات 21
بخش های مختلف ستون فقرات 22
تشریح مهره ها 24
آناتومی عضلات پشت در طب سنتی 28
فصـل سوم 31
درد (وجع) از دیدگاه طب سنتی ایران 31
تعریف درد 31
مکانیسم های ایجاد درد 31
اسباب مادی درد 33
انواع درد 34
ارتباط عضلات و کمر درد 37
نفش اسباب ضروری و غیر ضروری در ایجاد کیفیات چهارگانه 39
اسباب ضروری 39
اسباب غير ضروری 43
علل ایجاد کننده کمردرد 44
کمردرد به علت حرارت مزاج ساده 45
کمردرد به علت سردی مزاج ساده و تجمع بلغم خام در کمر 45
کمردرد به علت غلبه خون (امتلای رگ پشت) 45
جماع و تعب مفرط 49
غضب 49
کمردرد به علت اسباب حدبه که مستحکم نشده است 51
کمردرد با مشارکت بعضی احشا 52
علائم و نشانه های کمردرد 54
علائم کمردرد به علت حرارت مزاج ساده 54
علائم کمردرد به علت برودت مزاج ساده 55
علایم کمردرد به علت تولید بلغم خام در عضلات و فقرات پشت 55
علائم کمر درد بر اثر جماع و تعب مفرط و غضب هر چه تحریک ماده کند 55
تعب و بار سنگین و خم نشستن و جماع کثیر بدون انصباب ماده 55
علائم کمردرد به علت بحران 57
درمان کمردرد از دیدگاه طب سنتی ایران 58
مبانی علاج کمردرد 58
برخی معالجات وجع ظهر به تفکیک سبب ایجاد کننده 59
بررسی مکانیسم داروهای مورد استفاده در درمان کمر درد 60
یافته ها در تبیین کمر درد در منابع طب کلاسیک و تحقیقات اخیر 62
تعریف درد 63
فیزیولوژی درد 64
انتقال اطلاعات احساس درد به سیستم عصبی مرکزی 64
هدایت دو گانه پیام های درد در دستگاه مرکزی اعصاب 64
سیستم سر کوب درد (ضد درد) در مغز و نخاع 65
رزیابی درد 69
کمردرد در طب کلاسیک 69
تقسیم بندی کمردرد بر اساس مدت زمان ابتلا 69
علل کمر درد 71
درمان کمردرد در طب کلاسیک 74
فصـل چهارم 77
مروری بر متون طب سنتی ایران و تحقیقات جدید پیرامون پونه (Mentlia longifolia ) 77
پونه (پودنج، فودنج) در متون طب سنتی ایران 77
انواع پونه 77
جوهرهای موجود در پونه 77
افعال پونه 77
عملکرد پونه در اعضا مختلف 78
پونه در مطالعات جدید 78
گیاه شناسی پونه 79
گونه پونه “Mentha longifolia” 80
بررسی تطبیقی و مقایسه ای تعریف وجع ظهر در متون طب سنتی و طب مدرن 82
بررسی تطبیقی و مقایسه ای اسباب و علل وجع ظهر در متون طب سنتی و طب مدرن 82
بررسی تطبیقی و تلفیقی تاثیرات اصول حفظ الصحه بر کمر درد در متون طب سنتی و طب مدرن در منابع طب مدرن 85
نتیجه گیری در بخش تبیین 91
منـابع و مآخـذ 93
منابع 93

طب سنتی ایرانی (طب ایرانی):
طب سنتی ایران سامانه و مکتبی است کامل، شامل روش های تشخیصی، سبب۔ شناسی و درمان با تکیه بر تفاوت های بین فردی (مزاج) در زمینه حفظ سلامت و درمان بیماری های متکی بر پشتوانه علمی و تجربی چند هزار ساله ایرانیان و ملل دیگر، برخوردار از توجه به جنبه های اخلاقی و تربیتی و آموزه های اسلامی که به کوشش حکیمان بزرگ دوره تمدن اسلامی، بازنگاری و تدوین یافته و به نقطه کمال نسبی خود رسیده است؛ و از ویژگیهای این مکتب کل نگری، اعتماد به هویت روحانی، جسمانی، روانی و اجتماعی برای انسان، توجه به کیفیات فاعله و منفعله و اخلاط اربعه، تاکید بر پیشگیری از بیماریها با اصلاح سبک زندگی، تقویت جنبه های معنوی، فراهم کردن زمینه و شرایط مطلوب برای فعالیت سامانه درونی موسوم به قوه مدبره یا طبیعت و نیز تقدم درمانهای غذائی و طبیعی بر درمانهای داروئی و تقدم داروهای مفرد بر داروهای مرکب و بالاخره درمانهای غیر تهاجمی بر درمانهای تهاجمی می‌باشد.
با توجه به زاویه دید و دیدگاه متفاوت طب سنتی ایران به مقوله سلامت و بیماری، جستجو در منابع طب سنتی ایران برای یافتن راهکارهایی متفاوت با طب رایج برای پیشگیری و درمان بیماری ها و گشودن دریچه ای نو در برخورد با این مشکل می‌تواند راهگشا باشد.
امروزه یک مسئله مهم در مورد سلامت جامعه، وجود بیماری های مزمن است (۲، ۱). در حال حاضر در آمریکا، پیشگیری و کنترل بیماری های مزمن یکی از بزرگترین مشکلات سلامتی می‌باشد (3).
با وجود پیشرفت های شگفت آور در دانش پزشکی، بسیاری از بیماری ها از جمله کمردرد هنوز به صورت یک معما باقی مانده است (4). کمر درد على رغم داشتن تاریخ باستانی، هنوز هم اپیدمی جامعه مدرن است (5). این بیماری از شایع ترین معضلات بهداشتی جوامع مختلف دنیا به ویژه در کشورهای صنعتی است (1)
کمر درد یکی از شایع ترین علل مراجعه بیماران به متخصصین سلامت و درمان می‌باشد و به عنوان پنجمین علت مراجعه به پزشک در آمریکا اعلام شده است (۸، ۷). حدود ۶۰٪ از بزرگسالان یک حمله کمردرد را در طول یک سال داشته و در هر لحظه ٪۲۰-۱۵ از جمعیت بزرگسالان به کمردرد مبتلا هستند (۹). از آنجا که تمام افراد مبتلا به کمردرد لزوما به مراکز بهداشتی درمانی مراجعه نمی کنند، آمار دقیقی از شیوع این بیماری ارائه نشده است. در حقیقت فقط حدود 40 از افراد مبتلا به کمر درد برای این مشکل به متخصصین بهداشت و سلامت مراجعه می کنند. شیوع این بیماری که قبلا ۸-۷٪ در نظر گرفته می شد، اکنون ۵۰-۵۰٪ اعلام شده است
در مطالعه ای که در سال ۱۳۸۲ در مورد بار بیماری ها در ایران انجام شده است، نشان داده شده است که کمر درد هشتمین بیماری بر حسب مجموع سالهای به هدر رفته عمر (شامل سالهای به علت مرگ و میر زودرس، سال های سپری شده با ناتوانی می‌باشد و از نظر سالهای سپری شده با ناتوانی در رده پنجم قرار می‌گیرد (۱۱). شیوع کمر درد در ایران 8 / 26 درصد می‌باشد که این شیوع در سنین مختلف متفاوت است که با افزایش سن و شاخص توده بدنی ارتباط مستقیم دارد (۱۲). این بیماری با توجه به شیوع بسیار زیاد این بیماری و نیاز مداوم بیمار به درمان و حمایت اجتماعی و غیبت طولانی از کار، هزینه بسیار بالایی از بودجه بهداشتی و درمانی ممالک مختلف را به خود اختصاص داده است (۱۳). در کشور فرانسه ۵ درصد کل بودجه بیمه سلامتی صرف این بیماری می‌شود (14). در ایالات متحده آمریکا سالانه 4 / 5 میلیون نفر به دلیل کمر درد دچار ناتوانی می‌شوند (۱۵).
در این کشور سالانه ۱۷۹ میلیون ساعت کار مفید، به علت این بیماری از بین می رود و در انگلستان کمر درد، سالانه معادل ۶۸۰ میلیون پوند خسارت مستقیم و ۵ میلیارد پوند خسارت غیر مستقیم به اقتصاد این کشور وارد می کند (۱۹). هزینه درمان، کاهش تولید ناشی از مرخصی استعلاجی کارگران بیمار و هزینه پرداخت خسارت به آسیب دیدگان ناشی از این دردها برای کل جوامع ۵۰-۱۰۰ میلیون دلار تخمین زده شده است (۱۷). هزینه تشخیصی و درمانی در انگلستان برای کمر درد حدود ۱۳۲ میلیون یورو و در آمریکا بین ۸ – ۱۸ بیلیون دلار است. ۱۰-۵ بیلیون دلار از افزایش هزینه ها در سال های اخیر مربوط به تکنولوژی های پیشرفته تصویربرداری می‌باشد. کمردرد بسیار پرهزینه تر از بیماریهایی چون روماتوئید آرتریت، بیماری های عفونی تنفسی، آلزایمر، دیابت، افسردگی، مولتیپل اسکلروزیس، آمبولیسم و سکته ها است (۱۹، ۱۸ ). این هزینه ها میزان هزینه های مستقیم این بیماری است، هزینه های اجتماعی و غیر مستقیم آن مانند درمان های غیر روتین و هزینه های ترک محل کار در آمریکا حدود ۱۰۰-۷۵ بیلیون دلار تخمین زده می‌شود. با تنوع درمان ها و پیشرفت روش های تصویربرداری انتظار می رود شاهد نتایج بهتری در درمان نسبت به قبل باشیم، ولی نتایج تحقیقات اینگونه نشان نمی‌دهند (۱۷).
درمان ها شامل اقدامات نگهدارنده و تجویز موضعی و سیستمیک ضد دردها و ضد التهاب ها و یا داروهای مهار کننده و تعدیل کننده ی سیستم ایمنی و جراحی می‌باشد (۲۰) که هر یک عوارض خاص خود را داشته افزایش سن و شاخص توده بدنی ارتباط مستقیم دارد (۱۲). این بیماری با توجه به شیوع بسیار زیاد این بیماری است. در یک مطالعه که در سال ۲۰۰۱ در کشور سوئد انجام شده است، نشان داده شد که 1 / 53 درصد از مردان و 4 / 57 درصد از زنان مبتلا به بیماری فتق دیسک بین مهره ای، تحت درمان با داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی می باشند (۲۱). مطالعات نشان می‌دهند که ۱۵ تا ۲۰ درصد بیمارانی که به صورت مزمن از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی استفاده می کنند دچار زخم های معده یا دئودنوم می‌شوند (۲۲). استفاده از این داروها در طولانی مدت عوارض بسیاری برای بیمار به جای می گذارد؛ از جمله اینکه استفاده از داروهای مخدر در طولانی مدت منجر به وابستگی جسمی و ایجاد اعتیاد در بیمار می‌شود و استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی در طولانی مدت منجر به عوارض متعدد از جمله اختلالات گوارشی مثل گاستریت، تهوع و استفراغ، عوارض تنفسی، انفارکتوس میوکارد و ضایعات کلیوی متعدد می‌شود و داروهای کورتیکواستروئید به دلیل اثرات تضعیف کننده سیستم ایمنی در طولانی مدت جهت استفاده مداوم توصیه نمی‌شوند (۲۳)
گرچه داروهای ضد درد موثرترین وسیله در دسترس هستند، اما تنها راه کنترل درد نمی باشند (۲۶). اثربخشی تزریقات داخل نخاع محدود اعلام شده و مصرف اپیوئیدها ممکن است به طور معکوس باعث افزایش حساسیت به درد شود و جراحی گاه با عوارض بدتری همراه است (۱۷). استراحت در بستر که به عنوان یک بخش اصلی از درمان در نظر گرفته می شد، اکنون به صورت محدود و برای زمان کوتاه توصیه می‌شود؛ زیرا اثربخشی آن مورد تایید واقع نشده است (۲۵). نوع درمان مناسب در این بیماری هنوز مشخص نشده است (۲۹). این عارضه معمولا در جمعیت واقع در سنین کاری مشاهده می‌شود و به همین جهت هزینه اقتصادی بالایی را بر جامعه تحمیل می کند (۲۷). درد روی سلامتی، عملکرد و همچنین کیفیت زندگی این بیماران تاثیر دارد. دردهای مزمن باعث درگیر شدن سلامت جسمی و روحی در بزرگسالان و کودکان می‌شوند (۲۸).
آنچه از مجموع این بررسی ها بر می آید آن است که کمردرد یک معضل پر هزینه برای جامعه کنونی است که طب کلاسیک در بسیاری موارد در درمان آن ناتوان است. با توجه به رویکرد جهانی به طب مکمل جستجوی راهکارهای درمانی در مکاتب مکمل از جمله مکتب طب سنتی ایران، امری ضروری به نظر می‌رسد.
با دقت در اسباب کمردرد و مبانی علاج این بیماری به تئوری بسیار با ارزشی برخوردیم که می‌تواند ما را در ارائه یک پیشنهاد درمانی بر مبنای اصول معالجاتی طب سنتی ایران راهنمایی کند. با توجه به رویکرد کلی نگر در طب سنتی ایران و تاکید آن بر اثرات مستقیم و غیر مستقیم دستگاه های مختلف بر یکدیگر به صورت های مشارکت، محاذات و مجاورت و امکان بروز علامت در یک ارگان در اثر نقص در ارگانی دیگر، می توان با دیدی متفاوت به این بیماری نگریست. از دیدگاه متقدمین در طب سنتی ایران از جمله رازی و انطاکی و صاحب اکسیر و على ابن عباس اهوازی و همچنین متاخرینی چون مرحوم دکتر احمدیه، در بیماران مبتلا به کمر درد باید توجه ویژه به دستگاه گوارش و رفع اختلالات آن داشت و آن را مستقیما به سوء هاضمه، تخمه، يبوست و سایر اختلالات در این سیستم ارتباط می‌دهند (۲۹، ۳۰)؛ به عبارت دیگر علت بسیاری از کمردردها را وجود اختلالات گوارشی می دانستند که می‌تواند تحت عنوان کمر دردهای مشارکتی با دستگاه گوارش در نظر گرفته شود. در بین اختلالات دستگاه گوارش بر سوء هاضمه تاکید ویژه شده است. در شرح ارزشمندی که ابن نفیس بر قانون نگاشته است، در معالجه کمردرد مصرف مقویات هضم مورد تاکید قرار گرفته است که نشان دهنده نقش سببی اختلالات هضم در کمر درد می‌باشد (۳۱). در تحقیقات جدید نیز ارتباط قوی میان کمر درد و اختلالات گوارشی به اثبات رسیده است که این ارتباط در تمامی سنین مشاهده شده است و در بیمارانی که دارای ۳-۲ علامت گوارشی بودند، افزایش چشمگیری در میزان ابتلا به کمر درد داشتند. در این راستا تئوری دردهای ریفرال از طریق مسیرهای ويسيرو- سوماتیک مطرح شده است (۳۲). در پژوهشی که بر روی حدود ۶۰۰۰۰ نفر انجام شده است ارتباط نزدیک بین اختلالات گوارشی و کمردرد به اثبات رسید. در این بررسی نشان داده شد که هر چه تعداد علایم گوارشی بیشتر می‌شود شیوع کمر درد افزایش می یابد (۳۳). مطالعات متعددی بر روی بیماری های همراه با کمر درد انجام شده است همراهی های متنوعی دیده شده است. از جمله اختلالات گوارشی که همزمانی بیشتری را نشان می‌دهند، سوء هاضمه و يبوست می‌باشد (۳۶).
یکی از بیماری های مهم در کتب طب سنتی ایران بیماری ضعف هضم است که با علایمی مانند احساس سنگینی در ناحیه سر معده، آروغ و نفخ معدی همراه می‌باشد (۳۶، ۳۵). همواره اسباب، علل و علایم این اختلال با دو بیماری دیگر سوء هضم و تخمه مورد بررسی حکمای گذشته قرار گرفته است. حکمای گذشته اعتقاد داشتند که بیماری ضعف هضم و سوء هضم موجب ایجاد بسیاری از بیماری های بدن شده به طوری که سوء هضم را ام الامراض و ام الاسقام ذکر کرده اند (۳۹).
از آنجا که ارتباط میان سوء هضم و کمر درد در منابع معتبر طب سنتی موکدا ذکر شده است، در این مطالعه آنیم تا با درمان سوء هاضمه در بیماران مبتلا به کمردرد مزمن که در دسته کمردردهای مکانیکی قرار می گیرند ارتباط بین این دو بیماری را مورد مطالعه قرار دهیم.
درمان در منابع طب سنتی ایران بر سه پایه اصلاح سته ضروری با شش اصل ضروری زندگی، دارو مانی و اعمال یداوی است (۳۵-۳۷). در درمان بیماری ضعف هضم بنا بر علت و شدت علایم و خصوصیات مزاجی فردی از درمان های مختلفی استفاده می‌شود که اصلاح سبک زندگی یا رعایت شش اصل ضروری زندگی از پایه های مهم درمانی است. از دیگر درمان های مطرح بیماری ضعف هضم، استفاده از داروهای مختلف ساده یا ترکیبی به صورت خوراکی، مالیدنی و غیره می‌باشد (36). یکی از داروهای مطرح در درمان بیماری ضعف هضم که در کتب معتبر قرون مختلف از آن مرتب نام برده شده، گیاه پونه وحشی یا فودنج است که به شکلهای مختلفی مانند طبيخ، شربت و معجون استفاده میشده است (۳۸-۳۵).
با توجه به مطالب فوق در این کتاب با بررسی متون طب سنتی ایران بخصوص دوران شکوفایی طب در ایران بعد از اسلام، علل، اسباب و عوامل دخیل در ایجاد، افزایش شدت و تخفیف علایم کمردرد، راهکارهای مناسب تشخیصی و درمانی حکمای گذشته را تا حد امکان تبیین نمودیم و در بخش دوم مداخله انسانی با فرآورده طب سنتی جهت بررسی ارتباط کمر درد و سوء هاضمه صورت گرفت.