کتاب آثار ‏بدزبانی ‏و ‏راه ‏های ‏پیشگیری ‏آن ‏از ‏دیدگاه ‏آیات ‏و ‏روایات

فهرست
عنوان صفحه
مقدمه 9
فصـل اول 15
مفهوم شناسی 15
مفهوم لغوی بدزبانی 16
مفهوم اصطلاحی بدزبانی 16
بدزبانی در قرآن 16
بدزبانی در روایت 18
مصادیق بدزبانی 19
فحش 19
تهمت و بهتان 28
غیبت 30
دروغ 35
نمامی 41
فاش کردن راز 47
طعنه زدن 50
فصـل دوم 53
آثار بدزبانی در دنیا از منظر آیات و روایات 53
دشمنی و عداوت 54
نفاق و دورویی 56
عدم اعتماد به فرد بدزبان 57
کوری و کری باطنی 58
زوال نور ایمان در قلب 58
اجابت نشدن دعا 59
غوطه ور شدن در باطل 61
تغییر و زوال نعمت 61
استرس و اضطراب 63
فصـل سوم 65
آثار بد زبانی در آخرت با توجه به قرآن و حدیث 65
عذاب و فشار قبر 66
محرومیت از بهشت 68
مسخ در محشر 70
ضایع شدن اعمال صالح 71
هلاکت و نابودی 71
فصـل چهارم 73
آثار بدزبانی در خانواده با توجه به آیات و روایات 73
تاثیر گذاری و الگوپذیری فرزندان 74
انواع الگو ها 76
والدین 76
معلم 78
دوست 81
کینه توزی و دشمنی اعضای خانواده نسبت به یکدیگر 82
فصـل پنجم 85
آثار بدزبانی در اجتماع با توجه به آیات و روایات 85
عدم مهارت ارتباطی 86
هرج و مرج عمومی 87
فصـل ششم 91
راه پیشگیری بدزبانی در خانواده از دیدگاه آیات و روایات 91
بینش صحیح 92
تقوا 92
رابطه ی تقوا با حق بینی و حق شناسی 93
کنترل زبان 101
قطع ارتباط با دوست بدزبان 104
حساب گری و تزکیه نفس 105
ذکر لفظی و قلبی 110
قرب به خدا 115
یاد مرگ 117
فصـل هفتم 121
راه پیشگیری بدزبانی در اجتماع از دیدگاه آیات و روایات 121
محیط فاسد 122
تأثیر محیط 122
هجرت از محیط ناپاک 123
التزام به حلم و ادب 126
آموزش مهارت های ارتباطی در زندگی 128
تعیین مجازات برای فرد بدزبان 133
دقت بیشتر در اجرای کارتون و برنامه ها و بازی رایانه ای 135
نتیجه گیری 140
منـابع و مآخـذ 141

 

 

تهمت و بهتان

اگر به کسی چیزی را نسبت دهیم که در او نیست به او تهمت زده ایم و اما کسی که خود را در معض بدنامی و جایگاه تهمت قرار میدهد، نباید کسی را که به او گمان بد می برد، ملامت کند.

شرح: یکی از دستورات اسلامی این است که: مسلمان مومن نباید فقط به این که کار بد نمی کند و حرف نمی زند، راضی و خشنود باشد. بلکه باید از شنیدن حرف بد و دیدن کار بد نیز خودداری کند. یعنی اگر در مکانی، عده ای، سخنان گناه آلود بر زبان بیاورند، نباید آنجا بماند و آن سخنان را بشنود. یا اگر در جایی کارهای گناه آلود انجام شود، نباید در آنجا درنگ کند.

امام علیه السلام نیز، بر اساس همین دستور اسلامی، شیعیان خود را راهنمایی فرموده است. طبق فرمایش امام: مسلمان مومن، نباید به جاهایی برود که در آنها، کارهای زشت و گناه آلود انجام می گیرد. مثلا هرگز نباید به قمارخانه یا مشروب فروشی برود. زیرا با رفتن به چنین مکانهایی، به جایگاه تهمت قدم می نهد و خود را در معرض بدنامی قرار می دهد. یعنی هرچند هم که خود او، اهل قمار و مشروب نباشد، وقتی در چنین مکانهایی دیده شود، مورد بدگمانی قرار خواهد گرفت و دیگران که از باطن او خبر ندارند، ممکن است تصور کنند که او نیز اهل قمار و مشروب است و به این ترتیب، به او تهمت قماربازی و میگساری بزنند.

روشن است که اگر چنین وضعی پیش بیاید، کسی که مورد تهمت قرار گرفته، نباید کسانی را که به او بدگمان شده و تهمت زده اند، ملامت کند. زیرا، تقصیر از خود اوست، که با قدم گذاشتن به چنین مکانهایی، در دل دیگران، نسبت به خود بدگمانی ایجاد کرده است. ^[1]

«مَن عَرَضَ نفسَهُ لِلتُهمَهِ فلایَلو مَن أَساءَ الظنِ بِهِ»

کسی که خودش را در معرض بدنامی قرار دهد، پس نباید کسانی را که به او بدگمان می شوند را سرزنش کند. ^[2]

«وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِينًا»

و کسانی که مردان و زنان مومن را بی آن که مرتکب عمل زشتی شده باشند آزار می رسانند، قطعا تهمت و گناهی آشکار به گردن گرفته اند. ^[3]

حضرت علی علیه السلام: گناه بهتان بر بی گناه از آسمان بزرگتر است. ^[4]

 «وَمَنْ يَكْسِبْ خَطِيئَةً أَوْ إِثْمًا ثُمَّ يَرْمِ بِهِ بَرِيئًا فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِينًا»

واکسی که خطا یا گناهی مرتکب شود، سپس بی گناهی را متهم سازد بار بهتان و گناه آشکاری بردوش گرفته است. ^[5]

«مَن ذَکَرَ امرا بما لیس فیه لِیُعیبِهِ حَبسَه اللهُ فی نارِ جهنم حتی یَاتی بِنفاذِ ما قال»

هرکس درباره ی شخصی، چیزی که در او نیست بگوید تا معیوبش کند خداوند او را در آتش جهنم حبس می کند تا این که گفته ی خویش را ثابت کند. ^[6]

«وقال صل الله علیه وآله وسلم: اولَی الناسِ بِالتُهمَهِ مَن جالس اهلَ التهمه»

پیامبر اکرم (ص) می فرماید: سزاوارترین مردم به تهمت، کسی است که با اهل تهمت هم نشین شود. ^[7]

از روایات برداشت می شود که گناهی که از آسمان بزرگتر است بهتان است و شخص تهمت زننده در آتش می ماند تا گفته اش را اثبات کند.

غیبت:

غیبت آن است که به کسی،  چیزی یا کاری را نسبت دهیم واو از این موضوع ناراحت شود، از چیزهایی که در عرف، نقص به حساب آید و ذکر آن به قصد مذمّت یا عیب جویی باشد. ^[8]

«قال الامام الصادق علیه السلام: اصلُ الغیبهِ تَتَنَوَعَ بِعَشرِهِ انواعُ: شفاءُ غیظِ، ومساعدهُ قومِ، وتهمهُ، وتصدیقُ خبرِ بلا کشفِه، وسوءُ ظن، وحسدُ، وسخریهُ، وتعجبُ، وتبرمُ، وتزینُ، فان اَرَدتَ السلامَهِ فَاذکُر الخالقَ لا المخلوقَ، فیُصیرُ لک مکانَ الغیبَهِ عبره، ومکانَ الاثمِ ثوابَا»

امام صادق فرمودند: اصل و ریشه غیبت به ده چیز بر می گردد: خاموش کردن خشم، کمک کردن به افراد خاص، تهمت، تصدیق خبری که شنیده است بدون اینکه به واقع آگاه باشد، سوء ظن، حسادت، استهزاء، به شگفت آمدن از کسی، خستگی از کسی و آراسته کردن خود.

پس اگر به دنبال سلامتی از این موارد بودی به جای مخلوق به یاد خالق باش، در این صورت این ریشه ها برای تو، به جای غیبت مایه عبرت می شود و به جای گناه، ثواب می شود. ^[9]

غیبت از گناهان کبیره ای است که خداوند برای آن مجازات آتش جهنم را مقرر داشته است. چگونه ممکن است انسان به خدا و قیامت اعتقاد داشته باشد و با خواندن و تدبّر در آیات و روایات غیبت متنبه نگردد؛ نیز از عذابی که با «ویلٌ لکل همزه لمزه» بیان شده، به خود نیاید؟ غیبتی که همانند خوردن گوشت مرده غیبت شونده است. آیا کــسی این کار را می کند؟

آیاتی را که دلالت بر حرمت غیبت دارد، به دو دسته می توان تقسیم کرد:

الف) آیه ای که مستقیماً لفظ «غیبت» در آن بکار رفته و علماء، حرمت غیبت را از آن استفاده کرده اند.

مانند آیه ذیل:

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ»

ای اهل ایمان از بسیاری پندارها در حق یکدیگر اجتناب کنید که برخی ظن و پندارها معصیت است و نیز هرگز از حال درونی هم تجسس نکنید و غیبت یکدیگر روا مدارید. آیا شما دوست می دارید که گوشت برادر مرده خود را بخورید. البته کراهت دارید و از خدا بترسید که خدا بسیار توبه پذیر و مهربان است. ^[10]

نکاتی که از آیه استفاده می شود شامل: حرمت غیبت، غیبت مساوی است با خوردن گوشت برادر خود، غیبت در مورد مؤمنان صدق می کند و شامل غیر مؤمنان نمی شود، غیبت در صورتی است که طرف مقابل حضور نداشته باشد، فکرهتموه یعنی شما از آن به شدت تنفر دارید و به صورت ماضی آمده تا دلالت بر کراهت و تنفر دائمی و ثابت کند.

ب- آیاتی هستند که مستقیماً از واژه غیبت در آنها استفاده نگردیده بلکه به شیوه ای غیرمستقیم گویای مسئله غیبت و نکوهش و حرمت این عملند:

آیه اول:

«ویل لکل همزه لمزه»(وای به حال هر عیب جوی طعنه زن. )

از مجموع تفاسیری که در مورد این آیه آمده است (که در این جا مجال شرح و تفسیر آن نمی باشد ) به این نتیجه می رسیم که خداوند تبارک و تعالی در این آیه می خواهد بفرماید: که وای بر هر کــسی که با عیب جویی و هرزه زبانی به غیبت کردن از دیگران و طعنه زدن و مسخره کردن مردمان بپردازد.

از دو آیه (یک سوره همزه) و (دوازده سوره حجرات) می توان چنین نتیجه گرفت که: در غیبت انگیزه عیب جویی شرط است زیرا در سوره همزه از غیبت به عنوان عیب جویی و هرزه گویی نهی شده است.

و در سوره حجرات غیبت را به خوردن گوشت مردار برادر دینی تشبیه کرده است، و این تشبیه از آن جهت است که غیبت در واقع ترور شخصیت دیگران است، گویی غیبت کننده به وسیله غیبت شخصیت آنها را له و از صفحه بیرون می کند.

آیه دوم

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ يَكُنَّ خَيْرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ»

ای اهل ایمان نباید مسخره کنند قومی، قوم دیگر را شاید که قوم مسخره شده بهتر از ایشان باشند و نباید زنها مسخره کنند زنها را، شاید که مسخره شدگان بهتر از ایشان باشند. و عیب جویی نکنند از مومن که آنها به منزله ی خود شما هستند و یکدیگر را به لقبهای زشت و ناروا مخوانید، زشت و بد است مومن را به لقبی بخوانید که کافر خوانده می شود، هر کــس این گناه را مرتکب شود و توبه نکند پس آن گروهند ستمکاران. ^[11]

احادیثی از رسول اکرم (ص):

کسی که غیبت کند مرد مسلمانی را، باطل شود روزه ی او و شکسته شود وضوی او و بیاید روز قیامت در حالی که از دهن او بویی می آید که از بوی مردار گندش بیشتر است، در آزار می آیند از آن اهل موقف. و اگر بمیرد قبل از توبه، مرده است در صورتی که حلال شمرده چیزی را که خداوند حرام شمرده است. این هم حال قبل از ورودش به جهنم که در نزد اهل موقف مفتضح و رسواست و در شمار کفارست، زیرا که مستحلّ محّرم الهی کافر است. ^[12]

بترس از غیبت زیرا که آن از زنا شدیدتر است. عرض کردم: برای چه یا رسول الله ؟ فرمودند: برای آنکه زانی اگر توبه کرد خداوند می آمرزد او را، ولی غیبت آمرزیده نشود تا آنکه صاحبش بیامرزد. ^[13]

«مَن مَشیَ فی غیبتِهِ اخیه وکَشَفَ عورتِهِ کانت اولَ خُطُوِهِ خطاها وضَعَهَا فی جهنمِ»

کسی که حرکت کند که غیبت برادر دینیش را بکند و عیب پنهان او را فاش سازد، نخستین گامی که بر می دارد، آنرا در دوزخ می گذارد. ^[14]

هرکس مرد یا زن مسلمانی را غیبت کند، تا چهل شبانه روز نماز و روزه اش پذیرفته نیست ؛مگر این که غیبت شونده او را ببخشد. ^[15]

احادیثی از امام علی علیه السلام:

محفل و مجلسی به غیبت گرم و پر رونق نمی شود، مگر آن که در آن مجلس دین و مذهب نابود گردد. ^[16]

«وقال علیه السلام: ایاک والغیبه، فاِنَها ادام کلاب النار، ومن کف عن اعراض الناس اقاله الله عثرته یوم القیامه»

بپرهیز از غیبت کردن، چرا که غیبت کردن، خوراک سگان اهل جهنم است و کسی که از ریختن آبروی مردم خود را نگه دارد خداوند در روز قیامت از لغزش های او در می گذرد. ^[17]

ای بنده ی خدا، در گفتن عیب کسی شتاب مکن، شاید خدایش بخشیده باشد و بر گناهان کوچک خود ایمن مباش، شاید برای آنها کیفر داده شوی !پس هر کدام از شما که به عیب کسی آگاه است به خاطر آنچه که از عیب خود می داند باید از عیب جویی دیگران خودداری کند. ^[18]

غیبت کردن آخرین تلاش فرد ناتوان است. (نشانه ی ناتوانی است.)^[19]

شرح: غیبت کردن، یعنی پشت سر کسی سخن گفتن، و بدگویی کردن، و برای او عیب و ایراد شمردن. و این، از زشت ترین و ناپسندترین عیب هایی است که بعضی از افراد، دچار آن هستند.

کسی که غیبت می کند بدون شک آدم ناتوان و بی جراتی است. زیرا همین که می نشیند و پشت سر دیگران بدگویی می کند، نشان می دهد که جرات ندارد با آن افراد روبه رو شود، و حرف خود را، پیش روی آنها بر زبان آورد. چون در خود، قدرت و جرات روبرو شدن با آن افراد را نمی بیند، آخرین تلاشی که می تواند به کار برد، این است که به وسیله ی بدگویی کردن در پشت سر، انتقام خود را از آنها بگیرد و به اصطلاح دل خود را خنک کند.

حال آنکه یک مسلمان مومن واقعی، اگر نسبت به کسی ایراد و انتقادی داشته باشد، باید براساس جرات انسانی و اخلاق اسلامی، رو در روی آن شخص، ایراد و انتقاد خود را بر زبان آورد و بدون ترس و واهمه، او را امر به معروف و نهی از منکر کند.

اگر هم ایراد و انتقادش درست نباشد و فقط از حسادت و تنگ نظری سرچشمه گرفته باشد، هرگز نباید پشت سر کسی که از او شایسته تر بوده و به پیشرفت و ترقی رسیده است، بدگویی کند و خود را در جامعه، رسوا و بی اعتبار سازد. ^[20]

با توجه به آیات و روایات ثابت می شود غیبت، آخرین تلاش فرد ناتوان و خوراک سگان دوزخ است وبا غیبت دین و مذهب انسان نابود شده و چهل شبانه روز عباداتش پذیرفته نمی شود.

دروغ:

دروغ از بدترین معایب، زشت ترین گناهان و منشأ بسیاری از مفاسد است.

«إِنَّ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَاسْتَكْبَرُوا عَنْهَا لَا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَلَا يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى يَلِجَ الْجَمَلُ فِي سَمِّ الْخِيَاطِ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُجْرِمِينَ»

کسانی که آیات ما را دروغ انگاشته اند و در برابر آن تکبر ورزیده اند، درهای آسمان بر روی آن ها گشوده نگردد و وارد بهشت نشوند مگر آن که شتر وارد سوراخ سوزن شود و بدین سان گناهکاران را کیفر می دهیم. ^[21]

«فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزَادَهُمُ اللَّهُ مَرَضًا وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ بِمَا كَانُوا يَكْذِبُونَ»

در دل هایشان بیماری هست و خداوند بر بیماری شان بیافزاید و به کیفر دروغی که می گفتند عذابی دردناک دارند. ^[22]

«إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفَّارٌ»

خداوند کسی را که دروغگوی ناسپاس است، هدایت نمی کند. ^[23]

«إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ كَذَّابٌ»

خداوند کسی را که افراط کار دروغزن باشد، هدایت نمی کند. ^[24]

«فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقًا فِي قُلُوبِهِمْ إِلَى يَوْمِ يَلْقَوْنَهُ بِمَا أَخْلَفُوا اللَّهَ مَا وَعَدُوهُ وَبِمَا كَانُوا يَكْذِبُونَ»

در نتیجه به سزای آن که با خدا خلف وعده کردند و از آن روی که دروغ می گفتند، در دلهایشان پیامد های نفاق را باقی می گذارد تا روزی که او را دیدار خواهند نمود. ^[25]

احادیثی از پیامبر اکرم صل الله علیه وآله:

«الکذبُ یَنقَصُ الرزقِ»

دروغ روزی را کم می کند. ^[26]

«علی کلِ خِصلَهِ یَطبِعُ او یَطوی علیها المومنِ الا الخیانَهِ والکذبِ»

ممکن است مومن هر خصلتی پیدا کند و حتی با همان خصلت بمیرد اما به خیانت و دروغ آلوده نمی شود. ^[27]

وقال صل الله علیه وآله وسلم: « اِجتنبوا الکذبَ، وان رَاَیتُم فیه النجاه فانَ فیه الهلکه»

از دروغگویی پرهیز کنید اگر چه بدانید که نجات در آن است پس به درستی که هلاکت در آن است. ^[28]

«جاءَ الرجلُ الی النبی صل الله علیه وآله وسلم وقال عَلِمنی خِصلَهِ تَجمَعُ لی خیرُ الدنیا والاخرهِ، قال صل الله علیه وآله وسلم لا تُکذِب، قال الرجل، فَکَنثُ علی خلالِ یَکرُهُهَا اللهُ تعالی فتَرَکَتُها خوفََا من ان یَسالُنی سائلُ، هل عَمَلتُ کذا ؟ فَانتَضِح اواَکذَبَ فَاَکونَ قد خالَفتُ رسولُ اللهِ فیما دَلَنی علیه»

مردی نزد پیامبر آمد و عرض کرد خصلتی به من بیاموز که خیر دنیا و آخرت را برایم جمع کند حضرت فرمودند: دروغ مگو، آن مرد گوید (از حضور پیامبر خارج شدم در حالی که گاهی اوقات) در کاری واقع می شدم که خداوند متعال آن را دوست نمی داشت پس از ترس این که مبادا کسی از من بپرسد که آیا تو آن را انجام داده ای ؟لذا آن را ترک می کردم، (اگر می گفتم آری)پس آبرویم می رفت و اگر دروغ می گفتم پس بدین وسیله من مخالفت می کردم بر آنچه که پیامبر خدا مرا به آن راهنمایی کرده بود. ^[29]

وقال علیه السلام: « یا بُنَیَ ایاکَ ومصادِقِهِ الکذابِ، فانَهُ کالسرابِ یَقرَبُ علیک البعید، ویَبعَدُ علیک القریب»

پسرکم از دوستی با کسی که بسیار دروغ می گوید بپرهیز که او مانند سراب است که دور را نزدیک و نزدیک را برای تو دور می گرداند. ^[30]

وقال علیه السلام: «لا یَجِدُ عبدُ طعمَ الایمانِ، حتی یَترُکَ الکذبَ هزلِهِ وجِدِهِ»

هیچ بنده ای مزه ی ایمان را نمی چشد تا اینکه دروغ را ترک کند چه شوخی باشد و چه جدی. ^[31]

قال علی بن الحسین علیه السلام: «اِتَقوا الکذبَ الصغیر منه فی کلِ جِد ِوهَزلِ، فانَ الرجلَ اذا کَذَبَ فی الصغیر اِجتَرا علی الکبیرِ»

از دروغ کوچک و بزرگ در هر کار جدی و شوخی بپرهیزید، زیرا که وقتی آدمی دروغ کوچک گفت، به دروغ بزرگ جرأت پیدا می کند. ^[32]

قال الامام العسکری علیه السلام: «جُعِلَت الخبائثَ فی بیتِ، وجُعِلَ مِفتاحَهُ الکذب»

تمام رذایل و ناپاکی ها در خانه ای جمع شده و کلید آن خانه دروغ گویی است. ^[33]

 «الکذبُ کُلِهِ اثمُ الا ما نَفَعَ به مسلمِ»

تمامی دروغ ها گناه است، مگر دروغی که به مسلمانی سود برساند. ^[34]

«ایاکم والکذبَ فان الکذبَ لا یَصلِحُ لا بالجِدِ ولا بالهزلِ ولا یَعِدُ الرجلُ صبیه لا یَفیُ له وان الکذبَ یَهدی الی الفجورِ وان الفجورَ یَهدی الی النارِ وان الصدقَ یَهدی الی البرِ وان البرَ یهدی الی الجنهِ»

از دروغ بپرهیزید! زیرا جدی و شوخی آن روا نیست. انسان نباید به کودک خود وعده ای دهد و به آن عمل نکند. دروغ افراد را به بدکاری می کشاند و بدکاری آنها را به جهنم می رساند اما راستی، افراد را به نیکوکاری، و نیکوکاری آنها را به بهشت می کشاند. ^[35]