کتاب مفهوم شادی

فهرست مطالب

مقدمه 7
مفهوم شادی 16
جنگ در برابر روح 16
پاسخ دین 38
راه پذیرش 55
اهمیت خدایان و شیاطین 68
بازگشت خدایان 75
یکی از آن‌ها 115
آزادی بزرگ 141

در طول پنجاه سال گذشته، دو نیرو بر زندگی ذهنی تمدن غرب هجوم آورده‌اند که تأثیری عمیق اما تدریجی بر نگرش ما به زندگی دارند. یکی از این نیروها از خود غرب و دیگری از سرزمین های دور آمده است. در نگاه اول هیچ کس ندید که این دو تأثیر وجه اشتراکی دارند، اما با رشد تجربه مشخص می شود که نه تنها از نظر روحی به یکدیگر پیوند نزدیک دارند، بلکه تأثیرات آنها بسیار فراتر از مکانهایی است که به طور حرفه ای مورد مطالعه قرار می گیرند.
اولین مورد، محصول غرب، شکل روانشناسی علمی است که با نام های فروید و یونگ مرتبط است، که تحقیقات و عمل خود را بر اساس ایده ضمیر ناخودآگاه استوار می کند و هدف آن صرفاً عملی شفای بیماران روانی است. نیروی دوم محصول مشرق زمین است و حکمت هند و چین باستانی است که تنها در سالهای نسبتاً اخیر با تلاش دانشمندان به زبان های سانسکریت، پالی، چینی و ژاپنی به طور کامل بر ما آشکار شده است. در ابتدا تصور می‌شد که حکمتی که آنها آشکار کردند کمی بیشتر از علایق آکادمیک است، و غرور رقت‌بار دانشمندان‌ به گنجینه هندوها، بودایی‌ها و تائوئیست‌ها راه یافته است، این اندیشه به همان اندازه برای افراد دانشمند محفوظ باقی می ماند که برای رومی لاو و هیروگلیف مصری. با این حال، به زودی مشخص شد که این گنجینه ادبیات معنوی نه تنها برای خواندن و در نظر گرفتن زیباست، بلکه کاربرد عملی نیز در آن دیده می‌شود. عقاید و احکام مندرج در آن نه تنها برای زمان و مکان خود ما صادق بود که برای شرق باستان. آنها همچنین، اگر نگوییم کاملاً برای ما جدید بودند، رویکردهای جدید و راه‌های جدیدی برای سازگاری با مشکلات بسیار نزدیک به قلب ما را پیشنهاد می‌کردند و به نظر می‌رسید راه‌هایی برای تقویت خرد غرب ارائه می‌دادند.
تحقیق در مورد روابط بین دین شرقی و روانشناسی ناخودآگاه ممکن است برای کسانی که در این موارد تخصص دارند جالب باشد، اما هدف این کتاب بسیار گسترده تر است. زیرا هیچکدام در اصل به نفع متخصصان تکامل نیافته بودند.

هدف آنها کمک به کل بشر بوده و هست، و چون شباهت های نزدیک زیادی در روش تحقیق آنها وجود دارد، به نتایج مشابهی رسیده اند یا شاید بهتر باشد به آنها “فرضیه های کاری” بگوییم. این شکل از روانشناسی به انسان یاد داده‌است که خودآگاه انسان و قوای مختلف عقل و عاطفه آن، ظاهر بیرونی یک جهان پنهان و ذهنی است که منشأ واقعی افکار و اعمال او را در آن می‌توان یافت. به عبارت دیگر، می‌توان گفت که خود واقعی انسان راهی بسیار فراتر از «من» یا «من» آگاهانه‌اش که ابزار نامعلوم ناخودآگاه یا «طبیعت در انسان» است، را طی میکند. هنگامی که نفس از این شرایط آگاه نیست، قدرت و توانایی‌هایی را که آن را در تضاد با ناخودآگاه قرار می‌دهد به خود اختصاص می‌دهد، و از این تعارض بخش اعظم مشکلات روانی ما را به وجود می‌آورد. اما وقتی از محدودیت‌های ایگو آگاه شویم و ارتباط آن با ناخودآگاه را درک کنیم، آنگاه احتمال سلامت روان واقعی وجود دارد. اگر بتوانیم اصطلاح «ناخودآگاه» یا «طبیعت در انسان» را جایگزین اصطلاحات شرقی مانند «تائو»، «برهمن» و امثال آن کنیم که به معنای خود (برای ما) ناشناخته انسان و زندگی یا طبیعت است و به طرز چشمگیری شبیه بسیاری از آموزه های شرقی است.
بنابراین بررسی این شباهت‌ها تا حدی ضروری خواهد بود، اما مهم‌تر این است که بدانیم تهاجم این دو نیرو به تمدن ما برای مردان و زنان عادی که علاقه به چنین موضوعاتی کاملاً عملی است چه معنایی می‌تواند داشته باشد. زیرا تعداد افرادی که چنین علاقه ای به یکی یا هر دوی این موارد دارند بسیار بیشتر از آن چیزی است که عموماً تصور می شود. علاوه بر این، بسیاری از فرقه‌های مذهبی امروزی به‌طور قابل‌توجهی تحت‌تاثیر اندیشه‌های شرقی هستند، به‌ویژه اشکال بسیاری از تئوسوفی، غیبت‌گرایی و عرفان که توسط بسیاری از مردم حمایت می‌شوند و کلیساهای معمولی از برآورده کردن آنها ناکام هستند. بنابراین ما باید بپرسیم که این دو نیرو چه سهمی در خوشبختی یک انسان معمولی دارند که می‌خواهد بدون تبدیل شدن به یک متخصص روان‌شناسی یا شرقی از آنها بهره‌مند شود.
بسیاری از مردم سعی کرده اند به این سوال تنها از منظر روانشناسی یا فلسفه شرقی پاسخ دهند. اما تلاش های اندکی برای بررسی احتمالات از دیدگاه هر دو صورت گرفته است. چرا باید این کار انجام شود؟ زیرا عناصر خاصی در فلسفه مشرق زمین کاملاً نامناسب با زندگی غربی هستند و این عناصر به راحتی دیده نمی شوند مگر اینکه به وسیله یک روش انتقادی که تنها این روان‌شناسی ناخودآگاه می‌تواند آن را فراهم کند، مورد توجه قرار گیرد. علاوه بر این، روانشناسی از شرق باستان سود زیادی میبرد.
در غرب روانشناسی علم جدیدی است. در شرق بسیار باستانی است، و در واقع اصلاً صحبت از فلسفه شرقی صحیح نیست، زیرا فلسفه همان طور است که ما آن را درک می‌کنیم. اساساً نه حدس و گمان است و نه آکادمیک. تجربی و عملی است و به روانشناسی بسیار نزدیکتر از فلسفه است. اما نیاز به ایجاد روابط حسنه بین این دو برای مدتی توسط پزشک برجسته این نوع خاص از روان‌شناسی سی.جی جانگ زوریخ شناخته شده‌است.
تجربه من در عملم [به تالیف وی] چنان بوده است که رویکردی کاملاً جدید و غیرمنتظره به حکمت شرقی را برای من آشکار می کند. اما باید به خوبی درک کرد که من به عنوان نقطه شروع، دانش کم و بیش کافی از فلسفه چینی نداشتم. برعکس، زمانی که شروع به کار در زمینه روانپزشکی و روان درمانی کردم، کاملاً از فلسفه چینی بی اطلاع بودم و تنها بعدها بود که تجربیات حرفه ایم به من نشان داد که در تکنیک خود ناخودآگاه به آن راز هدایت شده ام. راهی که قرن‌ها دغدغه بهترین اذهان شرق بوده است.
به دلیل این اعتراف، بسیاری از معاصران یونگ را به عرفان و دوری از روش دقیق علمی متهم کرده اند. با این حال، چنین اتهاماتی مبتنی بر ناآگاهی، بسیار قابل درک از شخصیت واقعی روانشناسی شرقی و جنبه هایی از آن است که یونگ به آن توجه داشته است. این ابعاد ارتباط چندانی با گمانه‌زنی‌های متافیزیکی و دکترین دینی ندارند و با اشکال احساسی خاصی از غیبت گرایی که فاقد تبعیض هستند، ارتباط ندارند.
بنابراین مشکل ما این است که: روانشناسی شرقی و غربی در کنار هم در مورد موضوع مبهم و مبرم خوشبختی انسان چه می گویند؟ زیرا این موضوع به ویژه درحوزه روانشناسی کاربرد دارد و از آنچه ما معمولاً به عنوان دین یا حتی فلسفه می فهمیم متمایز است. غالباً هدف دین تجربه ماوراء طبیعی است و فلسفه در درجه اول به حقیقت علاقه مند است و توجه آنها به شادی در عمیق ترین معنای آن پیچیده است. این در واقع دلیل دیگری است که چرا باید حکمت شرقی و روانشناسی ناخودآگاه را با هم در نظر گرفت. این تنها راه سودمند برای در نظر گرفتن امکانات جمعی روانشناسی از شرق و غرب است. همانطور که دیدیم، حکمت شرقی روانشناسی است تا فلسفه و الهیات، و مکاتب فروید و یونگ تنها اشکال عملی روانشناسی غربی هستند که با آن ارتباط دارند.
برخلاف مکاتب روان‌شناسی قدیمی، هدف آنها صرفاً مشاهده، جدول‌بندی و اظهارنظر درباره رفتار ذهنی انسان نیست. در مقابل، روش آنها تجربی است و هدف آن شفا دادن و دادن شادی، عمیق ترین و ماندگارترین نوع است.
این را می توان در مورد روانشناسی شرقی نیز گفت، زیرا تجربه یا حالت ذهنی که هدف آن است، هماهنگی آگاهانه با زندگی و طبیعت هم در شرایط بیرونی و هم در خود شخص است.
کشف این نوع خوشبختی شاید آرزوی اصلی انسان باشد، اگرچه همیشه کاملاً به این شکل بیان نمی شود، زیرا برای بسیاری کلمه “شادی” تداعی های ناگواری دارد. اما من در اینجا از آن استفاده می کنم زیرا این تنها کلمه معمولی و روزمره است که باید به نوعی تجربه عجیب و غریب و مرموز اشاره کنیم، تجربه ای که از لحظه ای که شروع به جستجوی آن می کنید از شما فرار می کند. این شکل بسیار شدید شادی که تجربه معنوی است به همان شکل رفتار می‌کند; مانند تلاش برای گرفتن صابون با انگشتان خیس است. روانشناسی شرقی به ویژه در این هنر دست نیافتنی تجربه خوبی دارد و ضروری به نظر می رسد که در بررسی مشکلی که بسیاری از افکار ما را به خود مشغول کرده است، روانشناسی شرق و غرب را به طور یکسان مورد توجه قرار دهیم.
دست نیافتنی بودن انواع خوشبختی یک دانش عمومی است، آیا این ضرب المثل را نگفته‌ایم که: “کسانی که به دنبال خوشبختی هستند هرگز آن را نمی یابند”؟ این امر به ویژه در مورد آن نوع شادی کامل که به رویدادهای بیرونی وابسته نیست، و به ذات خود فرد تعلق دارد و تحت تأثیر رنج قرار نمی گیرد، صادق است. این امر هم از طریق شادی و هم غم و اندوه تداوم می‌یابد، زیرا یک نجوا معنوی است که ناشی از پذیرش مثبت و صمیمانه زندگی در تمام جنبه‌های آن است. این پذیرش که در روانشناسی دین با نام های زیادی شناخته می شود، زمانی اتفاق می افتد که فرد، نفس، آزادی و قدرت شخصی را رها کند و بفهمد که این امر کاملاً به جهان درونی و ناشناخته ای بستگی دارد که طبیعت در روح انسان است. این فقط به عنوان یک من وجود دارد تا هدف آن جهان را برآورده کند هدفی که به یک معنا نمی تواند به آن کمک کند، اما به تعبیری دیگر وقتی تحت غرور آزادی شخصی و خودکفایی کار می کند، نمیتواند آن را درک کند. با این حال، وقتی این خودپسندی کنار گذاشته شد، آزادی کاملاً جدید و قدرتمندتر شناخته می شود آزادی اتحاد یا هماهنگی بین انسان و زندگی. اما «آزادی»، «اتحاد»، «هماهنگی»، «زندگی» اینها اصطلاحات مبهم هستند، و چیزهایی که نشان می دهند به همان اندازه که اصطلاحات مبهم هستند، دشوار به نظر می رسند. در مورد آنها نیز این باور قدیمی صدق می کند که کسانی که آنها را جستجو می کنند آنها را نمی یابند. چنین ایده‌هایی رایج‌ترین موضوعات فلسفه و روان‌شناسی عامه‌پسند هستند، اما در این مورد امر رایج تنها ورود آشنا به قلمروی عمدتاً ناشناخته و هزارتویی روح است.
کمتر از یک تار مو، خود بدیهی را از چیزهای ظریف جدا می کند، و این خطر این است که در نادیده گرفتن چیزی که درست در زیر پای ما قرار دارد، ممکن است با تمرکز بیش از حد در نقاط دورافتاده افق یا بهشت، از آن غافل شویم. همین جمله: «کسانی که در جستجوی خوشبختی هستند، هرگز آن را نمی یابند»، پیچیدگی های زیادی را برای آن ایجاد می کند، از آنها سؤال می شود: «اگر خوشبختی با جستجو یافت نمی شود، چگونه پیدا می شود؟»که ممکن است به آن اضافه شود، ” اگر خوشبختی با جستجوی نکردن یا با جستجوی چیز دیگری پیدا شود، آیا این صرفا ً راهی غیر مستقیم برای جستجوی خوشبختی نیست، مثل یک نیرنگ یا فریب؟ مطمئناً نکته مهم ابزار به کار گرفته شده، ابزارمستقیم یا غیرمستقیم نیست، بلکه انگیزه به کارگیری آنهاست. هنوز سؤال مقدماتی دیگری وجود دارد که ممکن است در این مورد مطرح شود: «آیا این درست نیست که بگوییم کسی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به دنبال خوشبختی نیست، قبلاً آن را داشته است؟ بنابراین آیا این گفته که آن‌هایی که به دنبال آن می‌گردند، مقدار آن را پیدا نمی‌کنند : کسانی که آن را دارند در جستجوی آن نیستند. کسانی که آن را ندارند به دنبال آن می گردند و در آخر نمی توانند آن را پیدا کنند؟».به عبارت دیگر، خوشبختی چیزی است که یا دارید یا ندارید، و اگر ندارید، کاری از دستتان برنمی‌آید جز اینکه منتظر فیض خداوند باشید که کاملاً خارج از کنترل شماست.
پاسخ‌های دقیق به این سؤالات هرچه باشد، عموماً توافق دارند که شادی را نمی‌توان با هیچ شکلی از تلاش مستقیم به دست آورد. مثل سایه ات، هر چه بیشتر تعقیبش کنی، بیشتر فرار می کند. بنابراین جای تعجب نیست که هم در ادیان باستانی و هم در روان‌شناسی مدرن به انسان توصیه می‌شود که تلاش‌های قاطعانه خود را کاهش دهد و به انفعال مطمئن روح دست یابد، از این طریق حالت پذیرش یا پذیرش را تشویق می کند، که مسیحیت آن را به عنوان کاهش غوغای اراده خود توصیف می کند تا بتواند به اراده خدا بپردازد. گویی انسان می خواهد روح خود را خالی کند تا موهبت های روح در آن سرازیر شود، بر این اصل که طبیعت از خلاء بیزار است. اما چه به نام تسلیم نفس، تسلیم شدن در برابر اراده خداوند، پذیرش زندگی، رهایی از تنش، تلاش برای سعادت و یا رها کردن خود با جریان زندگی، اصل اساسی آرامش است.