کتاب چالش های ناظر بر جرایم ارتکابی زنان در محیط زندان

فهرست

فصل 1 7
مقدمه 7
مبحث اول: مبانی مطالعات 9
گفتار اول: جرم 10
گفتار دوم: جرایم زنان 16
گفتار سوم: زندان 17
گفتار چهارم: انواع نظام اداره زندانها 20
گفتار پنجم: زندان زنان 23
مبحث دوم: پیشینه تاریخی زندان 30
گفتار اول: زندان در ایران قبل از اسلام 30
گفتار دوم: زندان در ایران بعد از اسلام 31
گفتار سوم: زندان ها قبل از انقلاب اسلامی 33
گفتار چهارم: شکل گیری سازمان زندان ها پس از پیروزی انقلاب 34
گفتار پنجم: فلسفه وجود زندان 35
فصل 2 37
علل ارتکاب جرم توسط زنان 37
مبحث اول: علل ارتکاب جرم توسط زنان قبل از بازداشت 37
گفتاراول: علل ارتکاب جرم از دیدگاه جرم شناسان 39
گفتار دوم: زمینه های موثر در ارتکاب جرم توسط زنان در جامعه 43
مبحث دوم: علل ارتکاب جرم توسط زنان پس از بازداشت 45
گفتار اول: نظریه های جرم شناسی مرتبط به مسائل جرم و زندان: 48
گفتار دوم: مهمترین تبعات روانشناختی زندان بر زنان زندانی 50
گفتار سوم: نقش فعالیت های اصلاح و تربیت در زندان 53
گفتار چهارم: قوانین و ساختار زندان و تاثیر آن در ارتکاب جرم 56
فصل 3 61
یافته های مطالعه 61
مبحث اول 61
گفتار اول: دور اول دلفی 63
گفتار دوم: دور دوم دلفی 65
مبحث دوم: محاسبه و تحلیل آماری 66
گفتار اول: طبقه بندی چالش های ناظر بر جرائم ارتکابی زنان زندانی 66
گفتار دوم: سنجش میزان اتفاق نظر اعضای پانل دلفی 70
فصل 4 73
نتیجه گیری 73
منابع و مآخذ 77

در اکثر کشور های جهان، زندان یکی از مهم ترین ابزار های دفاع اجتماعی در مقابل پدیده جرم و شخص مجرم به حساب می آید. با زندانی شدن یک فرد نه تنها آثاری سوء حادث می شود، بلکه افراد و گروه های مختلفی متاثر از این امر می شوند. اولین فردی که زندان بر او اثر منفی داشته، خود زندانی است و در مراحل بعدی خانواده و چامعه از این امر متاثر می شوند. امروزه اثر زندان به سلب آزادی خلاصه نمی شود، بلکه تراکم جمعیت زندانها و بلاتکلیفی و ماندن آنها در بازداشتگاه ها و زندانها به مدت زیاد می تواند شروع خیلی از انحرافات در میان زندانیان باشد.
زندان باید برای زندانیان زمینه اصلاح و تربیت را فراهم آورد. چیزی که در زندان اتفاق می افتد، نه تنها برای زندانی مهم است بلکه برای زندانی مهم است بلکه برای جامعه نیز اهمیت زیادی دارد. بیشتر زندانیان مدتهای طولانی و تا آخر عمر در زندان به سر می برند و بعد از مدتی، زمان محکومیت آنها به پایان می رسد و دوباره وارد جامعه می شوند. اگر اقدامی طی محکومیتشان در زمینه تحصیل، شغل و آموزش و درمان برای آنها صورت گیرد، در خصوص چگونگی رفتار این افراد پس از آزادی و عدم ارتکاب دوباره به جرم می تواند تاثیر بسزایی داشته باشد.
زندان بعنوان یک دستگاه انضباطی جامعه، مسئول تربیت جسمی و اخلاقی افراد، قابلیت کاری و رشد استعداد های زندانیان است (فوکو،66:1378) امروزه زندان به عنوان یک سازمان بسته اجتماعی شناخته می شود که ساکنان آن امکان ارتباط با دنیای بیرون را ندارند. نگهداری مجرمان در زندان هم معمولاً با اهداف مختلف و غالباً متناقض (اصلاح و درمان و مجازات و ارعاب) انجام می گیرد. چنین به نظر می رسد که این دو هدف با هم آمیخته شده است و زندانها معمولاً برحسب امکاناتی که دارند بر یکی از آنها تأکید می کنند.

به رغم انتقاد هایی که از اواخر قرن 19 نسبت به نظام زندانبانی و وضعیت نامناسب زندانها در کشور های مختلف ابراز می شده، حبس کردن همچنان معمول ترین مجازات برای مرتکبان جرائم در سراسر دنیاست بطوریکه شاید نتوان یک سیاست کیفری بدون زندان را در ذهن مجسم نمود. سالیانه بیش از 600 هزار نفر به دلایل مختلف وارد زندانهای کشور می شوند که این میزان ورود در سال خسارت جبران ناپذیری و تبعاتی در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بر جامعه و فرد وارد می سازد، هرچند محیط زندان یکی از نهاد ها و موسسات اجتماعی و شرایط زندان بازتاب مسائل اجتماعی هر جامعه است. با این حال محیط زندان شرایط و ویژگی هایی دارد که در دیگر موسسات اجتماعی شبیه آنان مانند پادگان ها و مراکز شبانه روزی دیده نمی شود.
نقش ها و کارکرد های زندان بیانگر آن است که زندان یک نظام نظارت رسمی مبتنی بر قوانین جنایی و مجازات زندان برای حفظ نظم اجتماعی و اصلاح و بازپروری ضروری است. پس می توان گفت زندان یک ساز و کار اصلاحی برای تربیت آدمی است. لذا اساساً تخلف از قوانین و یا ارتکاب جرم در محیط زندان با رسالت اصلی سازمان زندانها در تعارض و مانع از هدف اصلی آن می شود. ناکارآمدی نظام حبس از همان سالهای اولیه استفاده گسترده آن، برهمگان آشکار شد و روشن گردید که نه تنها اصلاح و بازپروری از طریق به زندان افکندن بزهکار تامین نمی شود بلکه زندان محیط جرم زایی است، به گونه ای که بزهکاران اتفاقی و مبتدی در کنار مجرمین حرفه ای قرار گرفته و “در همین باشگاه است که بزهکار جوانی که نخستین محکومیتش را در آنجا می گذراند، آموزش می بیند و نخستین میلی که در او زاده می شود این است که از کارکشته ها یاد بگیرد چگونه از چنگ سخت گیری های قانون بگریزد “(میشل فوکو، مراقبت و تنبیه تولد زندان، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده (تهران: نشر نی:1390:333).
اتخاذ مدل های مدیریتی نادرست در زندان یکی از آن علل می باشد که سبب می شود مجرم به جای اینکه با آموزش مهارت های لازم، روند تنبیه و تربیت را طی کند، به نوعی بازتولید شود. فردی که در دوره حبس با زوایای دیگری از ارتکاب جرم آشنا شود، سابقه زندان را نیز در کارنامه خود دارد، قبح زندان در منظر او فرو ریخته و ترس و نگرانی کمتری در بازگشت به زندان دارد. توجه به مدیریت درست و حساب شده زندان زمانی اهمیت بیشتری پیدا می کند که فرد زندانی، زن باشد. زن ها طبیعتاً دارای نیاز ها و ویژگی های متفاوت از مردان هستند بنابر این به زندان زنان نیز باید بعنوان یک جامعه کوچک زنانه نگاه شود که یقیناً تفاوت های زیادی با جامعه مردان دارد؛ نگاهی که در خیلی از کشور ها هنوز به وجود نیامده یا در حال شکل گیری است.
از این رو بررسی عوامل موثر و چالش هایی که باعث بروز جرایم توسط زندانیان می گردد، حائز اهمیت است. بنابراین مساله این مطالعه بررسی عوامل متعدد درونی و بیرونی موثر بر ارتکاب تخلف یا جرم توسط زندانی می باشد. علاوه بر این اگرچه زنان نسبت به مردان کمتر دچار اتکاب جرم و در نتیجه زندانی می شوند ولیکن به دلیل مسائل و شرایط خاص تری که نسبت به مردان دارند و لطافت بیشتر زنان در مقایسه با مردان که منجر به آسیب پذیری بیشتر آنان می گردد جرایم زندانیان زن در محیط زندان، مناسب تر تشخیص داده شده است. رفتار زندانیان نا بهنجار در محیط زندان گاه فاقد وصف مجرمانه کیفری است مانند تخلف از قوانین داخلی و آئین نامه سازمان زندان ها که در این صورت بنابر تصمیم شورای انضباطی زندان تنبیه خواهد شد؛ و گاه بر اساس قانون مجازات اسلامی جرم شناخته شده و مستلزم مجازات می باشد. بر همین اساس ” بررسی چالش های ناظر بر جرایم ارتکابی زنان در محیط زندان ” مساله اصلی این مطالعه است.
مبحث اول: مطالعات
در سال های اخیر محققان متعددی در داخل کشور نیز به تبیین مسئله مجرمیت زنان پرداخته و علل و عوامل موثر بر ارتکاب جرم زنان را با روش ها و رویکرد های مختلف جامعه شناختی، روانشناختی و حقوقی بررسی نموده اند ولیکن این مطالعه حاضر ضمن استفاده از روش تحقیقی کیفی سعی دارد تا زمینه های ارتکاب جرم را با فهم و درک فضای بین الاذهانی زنانی که در گذشته مرتکب جرم شده و در زمان مصاحبه دوران محکومیت خود را سپری میکنند و بعضا مجدد مرتکب جرم می شوند، مطالعه نمایند.

گفتار اول: جرم
تعریف لغوی جرم
از معانی لغوی جرم: به گناه، خطا و بزه می توان اشاره کرد و اصطلاحاً جرم ” هر فعل یا ترک فعل مخالف امر و نهی الزامی قانونگذار که بر آن کیفر مترتب گردد.
تعریف جرم متاثر از روش بحثی است که در رشته مربوطه اتخاذ می گردد. در رشته هایی مانند جامعه شناسی و جرم شناسی که مبتنی بر روش مطالعه عمدتا تجربی و استقرایی هستند، تعریف جرم نیز از این روش تبعیت می کند اما در حقوق کیفری که با محوریت قانون تبیین می شود تعریف جرم با چالش جدی مواجه است و احتمالا تعریفی مصنوعی و از پیش تعیین شده در انتظار واژه ” جرم ” است.
جرم در لغت به معنای ” گناه ” آمده است. همانگونه که اقدام منفی به صورت فعل هم مشمول مجازات است، انجام ندادن یک فعل و عدم اقدام به آن هم قابلیت پیگیری کیفری دارد و مجازات خاص خود را هم خواهد داشت. ” جرم عمل یا خودداری از عملی است که مخالف نظم و صلح و آرامش اجتماع بوده و از همین حیث مجازاتی برای آن تعیین نموده باشد.” انجام تخلف و جرم از ناحیه افراد عموماً به صورت مختلف صورت می گیرد و بر اساس مجازاتهای مربوط به جرائم در قانون مدون شده است. “جرم، مخالفت با اوامر و نواهی کتاب و سنت یا ارتکاب عملی است که به تباهی فرد یا جامعه بیانجامد. هر جرم را کیفری است که شارع بدان تصریح کرده یا اختیار آن را به ولی سپرده است.”
ژامبو مرلن می نویسد: ” بزهکاری پدیده ای است که بدون توجه به بزهکار، می توان آن را مورد بررسی قرار داد و تراکم جرم، اهمیت گونه های مختلف جرایم، تغییرات اجتماعی جرایم را از نظر مکان، زمان، نژاد، مذهب را دقیقاً مطالعه کرد ” لاک ساین نیز در این زمینه می نویسد: ” بزهکاری یک میکروب اجتماعی است. این میکروب در محیطی که آمادگی پروراندن تبهکار نداشته باشد، بروز نکرده، جرمی اتفاق نمی افتد ” در ایران نیز بزهکاری به کل جرایمی گفته می شود که در صورت ارتکاب به موجب قوانین قصاص، دیات، حدود و تعزیرات دارای مجازات هستند.
تعریف جرم در اصطلاح
در اصطلاح علیرغم تعاریف زیادی که از جرم شده هنوز هم این موفقیت بدست نیامده تا از جرم، آن چنان تعریفی بعمل آید که مورد قبول همگان قرار گیرد و در زمان و مکان واجد ارزش باشد و دلیل این امر نیز اینست که پدیده جرم بر حسب نظر دانشمندان و محققان دارای مبانی و صور گوناگون بوده، به سخنی دیگر، آنچه که از نظر یکی جرم محسوب می شود بر حسب دیگری نه تنها ممکن است عنوان جرم به خود نگیرد، بلکه امکان دارد که حتی عملی پسندیده به شمار آید. محیط اجتماعی بر اثر عوامل مختلفی، افراد را به طرف ارتکاب جرم می کشاند، پس لازم است برای بررسی بهتر موضوع، محیط اجتماعی را از چند منظر مورد بررسی قرار دهیم. محیط اجتماعی را می توان به محیط های خانوادگی، اتفاقی، انتخابی و تحمیلی تقسیم کرد که هر کدام از این محیط ها به سهم خود تاثیر بسزایی در بروز رفتار انحرافی و ارتکاب جرم دارد. خانواده محیطی است که شخص بدون اینکه حق انتخاب داشته باشد در آن متولد می شود و در این محیط شخصیت وی پی ریزی می شود. این محیط رابطه مستقیمی بابروز انحرافات اجتماعی از جمله ارتکاب جرم دارد. باید توجه داشت که وقتی محیط خانواده رو به هم گسیختگی می رود، غالباً منجر به فرار کودکان از منزل، مدرسه و ولگردی می شود و آنها را به ارتکاب جرائم مختلف می کشاند. بنابراین می توان گفت که فرآیندتربیت زیستی اجتماعی کودک از خانواده آغاز می شود. خانواده نیز جمعی کوچک از یک جامعه برزگ است. ادوارد گلور می نویسد : “دختران خانواده های کارگر فقیر از سن 10سالگی به مسایل جنسی پی می برند چون سرپرست و مربی شایسته ای ندارند. از همان سن بلوغ با همسالان خود در این خصوص صحبت کرده، تماس می گیرند و پس از بلوغ حجب و حیا نمی شناسند و این عمل رایکی از وسایل لازم زندگی فرض می کنند.” بنابراین در جامعه ای که توزیع ثروت به صورت عادلانه صورت نمی گیرد، هر روز شاهد فقیر تر شدن فقرا و غنی تر شدن ثروتمندان خواهیم بود که این امر باعث افزایش فاصله طبقاتی شده و اثرات مخربی را در پی دارد که از جمله آن پیدایش جرم و اشاعه آن در جامعه است.
بند اول: عوامل موثر در بروز جرم
عوامل زیستی:
تاثیر زیست‌شناختی وراثت و انتقال خصوصیات جسمانی عقلانی و هوش والدین و اجداد انسان از دیر زمان مورد موضوع مطالعه روانشناسان اخلاق بوده است این موضوع تحت عنوان وراثت عقلی و اخلاقی مورد بررسی واقع شده است در بین دانشمندان علوم زیستی و وراثت لمبروزو یکی از پیشگامان این نظریه می باشد این دانشمند با آزمایش های متعدد و مطالعات طولانی بر روی ۳۸۳ جمجمه جنایتکاران ایتالیایی و ۵۹۰۷ بزهکار زنده نتیجه‌گیری نمود که برخی اختلالات بیولوژیکی علت به این افراد می باشد وی بر اساس این آزمایش‌ها فرضیه جانی را ارائه داد بررسی هایی که به منظور تایید نظر ایلام برزو ارائه شد مربوط به دوقلوها یک تخمکی بود طبق بررسی‌های متعدد مشخص گردید که دوقلوهای یک تخمکی دارای شباهت های رفتاری بسیاری می باشد ۶۷.۳ درصد در حالی که در دوقلوهای دو تخمکی میزان بسیار کمتر بوده است ۳۲.۱۷ درصد.