کتاب مدیریت پروژه و ساخت

مقدمه 8
فصـل اول 19
تعاریف 19
مفهوم پروژه و مدیریت پروژه 20
مدیریت پروژه 20
1. شروع 25
2. برنامه‌ریزی 25
3. اجرا 26
4. نظارت 26
سیستم برنامه ریزی پروژه: 27
کنترل پروژه 29
برنامه ریزی و کنترل پروژه 30
مدیریت زمان پروژه 30
برآورد هزینه و برنامه ریزی بودجه 31
آغاز و پایان پروژه 34
بازبینی نقش تخصصی تعاریف در دستورالعمل های مدل‌سازی اطلاعات ساختمان 35
دستورالعمل هایی برای نقشه های ویژه 41
فصـل دوم 43
مدیریت مالی پروژه 43
مدیریت مالی پروژه 44
تفاوت مدیریت مالی با برنامه‌ریزی مالی 46
ورودي هاي اين فرآيند 47
ضوابط اجرائي سازمان 48
مميزي هاي داخلي و خارجي مالي 50
ادغام ساخت پذیری و مدیریت ریسک پروژه 51
ریسک مالی 51
تجزیه و تحلیل مدیریت ریسک مالی 53
روش های انجام تجزیه و تحلیل مدیریت ریسک مالی 54
اصول مدیریت ریسک 55
مدیریت خطر پروژه‌های عمرانی 56
مدیریت خطر در پروژه های ساختمانی 58
پیشینه 60
مدیریت ریسک 60
مدل بلوغ ریسک 63
مدیریت دانش 64
عوامل موفقیت پروژه مدیریت 66
موفقیت در پروژه و موفقیت در مدیریت پروژه 67
موفقیت در مدیریت پروژه – چشم انداز چند سطح 69
جلوه های سطح شبکه نمونه کارها 71
نزدیکی شبکه پروژه و Eigenvector 72
اثرات سطح پروژه 74
اندازه و مدت زمان پروژه 74
به تعویق انداختن پروژه 75
سطح برون سپاری پروژه 77
اثرات سطح مدیر پروژه 78
اثرات سطح تیم 80
اندازه تیم 81
پراکندگی تخصیص تیم 82
تنوع سلسله مراتبی تیم 83
جمع آوری نمونه و داده 84
اثرات سطح پروژه 88
اثرات سطح مدیر پروژه 90
اثرات سطح شبکه در تیم و نمونه کارها 90
فصـل سوم 95
فناوری های نوین ساخت 95
مدل توانمندی های مدیر پروژه در ساخت و ساز 97
شایستگی های مدیران پروژه 98
تجزیه و تحلیل داده ها 99
عملی ساختن تئوری مدیریت خطا 100
پروژه ‌محور بودن صنعت ساخت 105
اهمیت ارتباطات مؤثر 105
کاستی‌های شیوه سنتی مدیریت ارتباطات پروژه 106
صدمه فراوان به محیط زیست 106
هزینه زیاد 106
زمان‌بر بودن 106
سختی تجمیع و بازدهی پایین مدیریت ارتباطات 107
نداشتن قابلیت جابجایی 107
پراکندگی نسخه‌های مختلف اسناد 107
ابزارهای نوین مدیریت ارتباطات پروژه 108
بهترین شیوه های مدیریت پروژه در پیاده سازی سیستم مدیریت 108
فصـل چهارم 111
روش های مدیریت پروژه 111
مدیریت پروژه و روش های آن چیست؟ 112
روش های مدیریت پروژه 112
عوامل مهم در مدیریت پروژه 113
روش های مدیریت پروژه و تاثیر مهندسی ارزش بر آن ها 116
روش امانی 116
روش سنتی 117
مدیریت اجرا بر پایه ی دستمزد 118
مدیریت اجرا بر مبنای مشارکت در ریسک 118
روش کلید گردان 119
روش طرح و ساخت تواَم 119
روش ساخت، بهره برداری، انتقال 120
چرا استفاده از متدولوژی مدیریت پروژه مهم است؟ 122
بررسی اجمالی 9 متدولوژی محبوب مدیریت پروژه 123
1- چابک Agile 123
2- اسکرام 125
3- کانبان 127
4- اسکرام ‌بان 127
5- ناب- Lean 128
6Extreme Programming – 129
7- آبشاری 129
8_ PRINCE2 131
9- PMBOK 132
10- – CPM – Critical Path Method متدولوژی مسیر بحرانی 133
11- زنجیره بحرانی مدیریت پروژه 135
12- Adaptive Project Framework – APF 136
13- مدیریت تحقق مزایا BRM – Benefits realisation management 136
چگونه متدولوژی مدیریت پروژه را به درستی انتخاب کنید؟ 137
ارزیابی معیار انتخاب پیمانکاران پروژه و ارزیابی مناقصه 139
بررسی ادبیات 140
کنترل پروژه مبتنی بر کاربرد متقابل روش های pert و مدیریت ارزش کسب شده 146
رویکردی استراتژیک برای تجزیه و تحلیل نیروی کار: ادغام علم و سرعت 148
تحقیقات IDR به عنوان ابتکارات مبتنی بر پروژه 152
تحقیق IDR چیست؟ 152
پروژه چیست؟ 152
مدیریت پروژه چیست؟ 153
مدیریت پروژه در صنعت و محیط کتابخانه 153
اجرای نظریه‌های سازمانی برای کنترل کلان‌پروژه‌ها 154
قابلیت های رهبری مدیران پروژه های ساختمانی پایدار 156
ساخت و ساز پایدار 158
رهبری 162
توسعه پایدار و رهبری 164
ارزیابی مهارت مدیریتی 166
ارزیابی قابلیت فکری 166
ارزیابی و توسعه مدل 168
برنامه ریزی و کنترل پروژه های ساختمانی در روش صنعتی 170
زمان در ساخت و ساز صنعتی ساختمان 171
برنامه ریزی ساخت و ساز صنعتی 174
برنامه ریزی کلان، تفصیلی و عملیاتی پروژه 176
برنامه ریزی بودجه پروژه 177
کنترل کلان، تفصیلی و عملیاتی پروژه 178
گزارش ها 180
نتیجه گیری 184
منـابع و مآخـذ 186
منابع فارسی 187
منابع غیر فارسی 188

مدیریت پروژه
فرآیندی است در جهت حفظ مسیر پروژه، برای دستیابی به تعادلی اقتصادی و موجه، بین سه عامل هزینه، زمان و کیفیت، در حین اجرای پروژه، که از ابزار و تکنیک‌های خاص خود، در انجام این مهم کمک می‌گیرد. در واقع کنترل اجرای دقیق و کامل برنامه تدوین شده برای پروژه است، به‌طوری‌که هنگام خروج از برنامه بتوان با تشخیص علل و طرح اقتصادی‌ترین فعالیت‌ها، پروژه را به نزدیک ترین حالت ممکن در مسیر اولیه و اصلی خود بازگرداند.
به بیانی دیگر: مدیریت پروژه به معنای تخصیص، پیگیری و به کارگیری منابع برای رسیدن به اهداف مشخص در یک دورۀ زمانی خاص است؛ لذا برای اینکه هر پروژه به موقع و مطابق بودجۀ تعیین شده انجام گیرد، به مدیریت مناسب نیاز می باشد.
مدیریت پروژه: به انگلیسی Project management تخصیص، پیگیری و کاربرد منابع برای رسیدن به اهداف مشخص در یک دوره زمانی خاص را مدیریت پروژه می‌گویند. به بیان دیگر مدیریت پروژه به‌ کارگیری دانش، مهارت‌ها، ابزارها و تکنیک‌ها برای فعالیت‌های پروژه به منظور تحقق الزامات پروژه است. مدیریت پروژه با استفاده از فرآیندهایی هم‌چون فرآیندهای آغازین، برنامه‌ریزی، اجرایی، پایشی و اختتامی انجام می‌پذیرد. از طرف دیگر می‌توان مدیریت پروژه را شامل قوانینی دانست که برای شروع، برنامه‌ریزی، اجرا، کنترل و خاتمه کار یک تیم برای دستیابی به اهداف خاص و برآورده کردن معیارهای موفقیت مشخص لازم است.
• یک پروژه موقت بوده و دارای آغاز و پایانی مشخص است. بنابراین محدوده و منابع تعریف شده‌ای دارد.
• یک پروژه منحصر به فرد است و بنابراین یک کار معمولی و روتین نیست. بلکه مجموعه‌ی از عملیات است که برای دستیابی به یک هدف واحد طراحی شده است. بنابراین یک تیم پروژه معمولاً شامل افرادی است که به طور معمول با هم کار نمی‌کنند، بعضی اوقات از سازمان‌ها و حتی چندین جغرافیای مختلف هستند.
کنترل پروژه در این راه از سه عامل زیر بهره می‌گیرد.
1. تعیین وضعیت واقعی پروژه
2. مقایسه وضعیت واقعی با برنامه
3. در نظر گرفتن اقدام اصلاحی
نرم‌افزارهای رایج کنترل پروژه شامل سری نرم‌افزارهای پریماورا و همچنین نسخه‌های ام‌اس پروجکت می‌باشد.
مهندسی مدیریت پروژه: به انگلیسی Engineering Project Management یا همان رشته مدیریت پروژه و ساخت به انگلیسی Project Management and Construction تلفیق علم، هنر و فن است و به منظور آموزش برای انجام فعالیت‌های آماده‌سازی، نظارت و اجرای پروژه به ویژه پروژه‌های عمرانی طرح‌ریزی شده‌است. ویژگی اصلی تخصصی مهندسی مدیریت پروژه، ماهیت بین رشته‌ای آن است. این رشته تلفیقی از رشته‌های عمران، صنایع و مدیریت می‌باشد. برای مدیریت پروژه روش‌های و طرح‌های بسیاری وجود دارد که بسته به نوع پروژه و شرایط ویژه آن اتخاذ می‌شود نحوه مدیریت پروژه تأثیر مستقیمی بر رسیدن به اهداف آن دارد. هر چند که رویکرد مدیریت پروژه یک رویکرد کاملاً اقتضایی است اما با فرموله کردن موضوع می‌توان از درست بودن تصمیم‌های گرفته شده اطمینان حاصل کرد.
انجمن مدیرت پروژه APM در سال ۱۹۹۲ اولین سری استاندارد دانش مدیریت پروژه Project Management Body Of Knowledge که به اختصار پی‌ام‌بی‌اوکی خوانده می‌شود را ارائه نمود که تاکنون ۴ بار این استاندارد بازنگری شده ‌است. این استاندارد حاوی الزاماتی برای مدیریت پروژه می‌باشد که تضمین‌کننده رسیدن به اهداف پروژه‌ها می‌باشد. بر اساس پم‌باک هر پروژه به ۵ مرحله آغاز، برنامه‌ریزی، اجرا، کنترل و خاتمه تقسیم شده که مرحله کنترل در تمام چهار مرحله گفته شده همواره در جریان است و این استاندارد برای اجرای موفق این ۵ مرحله راهنمایی‌های کاربردی ارائه می‌کند.
سازمان جهانی استانداردسازی (ISO) با توجه به نتایج موفق به دست آمده از اجرای پم‌باک اقدام به تدوین استاندارد جهانیISO 10006 نمود و این استاندارد بین‌المللی می‌رود در جهان جانشین موفقی برای سایر روش‌های مدیریت پروژه گردد. اجرای این استانداردها به ویژه به شرکت هایی که پروژه‌های بزرگ صنعتی و عمرانی را اجرا می‌کنند یا در مناقصه‌های بین‌المللی شرکت می‌نمایند توصیه می‌شود..
گرایش مدیریت پروژه و ساخت جزو گرایش‌های عمران در مقطع کارشناسی ارشد می‌باشد مباحث مدیریت پروژه در حوزه عمران با دید تخصصی و نگاه عمرانی تدریس می شود و مدیریت پروژه در ارشد صنایع با دید سیستمی، مدیریت پروژه قبلاً به صورت یکی از فیلدهای رشته صنایع بود و به این صورت بود که فارغ التحصیلان رشته صنایع (تولید صنعتی) به عنوان مدیر پروژه در بخش صنعتی مشغول به کار می‌شدند. از دید مدیریت پروژه برای هر چیزی میتوان پروژه تعریف کرد حالا چه با دید عمرانی صنایع یا معماری و کلا خود مدیریت پروژه معقوله ای مستقل از بحث عمران یا صنایع می باشد. با سیستماتیک شدن مقوله ساخت وساز به برنامه‌ریزی و مدیریت در این زمینه احساس نیاز بیشتری می‌شد؛ و در پاره‌ای موارد مهندسین صنایع که دانش کافی در مقوله ساخت نداشتند به عنوان مدیران پروژه‌های ساختمانی مطرح می‌شدند. مدیریت پروژه به‌کارگیری دانش، مهارتها، ابزار و تکنیک‌های لازم در اداره جریان اجرای فعالیت‌ها، به منظور رفع نیازها و انتظارات متولیان از اجرای پروژه است. مدیریت پروژه در اجرای این مهم از دو بازوی قدرتمند برنامه‌ریزی وکنترل پروژه بهره می‌گیرد. لازم است ذکر شود که این رشته زیرگروه رشته معماری (گروه هنر) با کد ۱۳۶۱ در دفترچه آزمون سراسری و جزء رشته‌های شناور یا ستاره دار می‌باشد که با مدرک لیسانس هر رشته می‌توان این گرایش را به عنوان رشته دوم انتخاب نمود. اما گرایشی کاملاً تخصصی از رشته عمران به نام «مدیریت ساخت» وجود دارد، که سر فصل دروس امتحانی متفاوت از گرایش مدیریت پروژه و ساخت دارد و تا حدی نیز زمینهکاری کاملاً کارگاهی دارد.
مدیریت ساخت و ساز متولی سایت‌های ساختمانی است که بسته به نوع پروژه می‌تواند شامل طیف گسترده‌ای از فنون مختلف به شرح زیر باشد:
• مدیریت هزینه ‌ها: مدیر ساخت وظیفه تعیین بودجه و اطمینان از اتمام پروژه در حد انتظارات مالی کارفرما را دارد.
• تضمین کیفیت: مدیران ساخت مطمئن می‌شوند که پیمانکاران اصلی و فرعی وظایف خود را به طور کامل و مطابق با قوانین و مقررات انجام می‌دهند.
• نظارت بر قراردادها: این متخصصان اطمینان مطمئن می‌شوند که قراردادها تحقق یافته و همه افرادی که در این قرارداد مشارکت دارند از پروژه راضی هستند. این مهم می‌تواند شامل مدت زمان انجام کار و قیمت توافقی باشد.
• مدیریت ایمنی: مدیر ساخت خطرات موجود در کارگاه ساختمانی را برای ایمنی کارکنان به حداقل می‌رساند. او همچنین مطمئن می‌شود که نیروهای کاری با احتیاط از مقررات و دستورالعمل‌های ایمنی پیروی می‌کنند.
• ارتباطات: به عنوان رهبران پروژه، مدیران ساخت و ساز اغلب تماس اصلی همۀ افراد درگیر در پروژه هستند و انتظارات و تغییرات را به اطلاع نیروهای مشغول در پروژه می‌رسانند.
• مجوزها و مدارک: مدیر ساخت کلیه مدارک و مجوزهای لازم برای شروع و پایان پروژه را پیگیری و کنترل می‌کند.

عملکردهای مدیریت پروژه ساخت و ساز به شرح زیر هستند:
• برنامه‌ریزی: یک مدیر ساخت و ساز از برنامه‌ریزی برای بهینه‌سازی استفاده از منابع، کاهش درگیری‌ها و حل خلاقانه مشکلات استفاده می‌کند.
• زمانبندی: مدیران ساخت و ساز تعیین می‌کنند که کل پروژه چقدر به طول می‌انجامد. آن‌ها وظیفه زمان بندی هر مرحله از پروژه را بر عهده دارند.
• سازماندهی: متخصصان ساخت، پروژه مورد نظر را به بخش‌های مختلف تقسیم می‌كنند و وظایف خاصی را به هر یک از اعضای تیم اختصاص می‌دهند.
• نیروهای کاری: یکی از وظایف مهم مدیران ساختمانی، تعیین وظایف هر یک از نیروهای فعال در کارگاه ساختمانی است.
• کنترل: آن‌ها دستاوردهای حال حاضر پروژه را با برنامه زمان‌بندی مقایسه می‌کنند و برنامه‌هایی را برای رسیدن به مهلت‌های کاری و اهداف انجام می‌دهند.
• هماهنگی: مدیران ساخت و ساز مطمئن می‌شوند که هر بخش از پروژه نقش خود را به خوبی درک کرده و درمورد انتظارات و تغییرات ارتباط روشنی بین تیم‌های مختلف کاری وجود دارد.

هر پروژه الزامات مختلفی دارد، اما هم آن‌ها اغلب مراحل زیر را طی می‌کنند:
1. شروع
پس از برنده شدن شرکت در مناقصه، مدیر ساخت گزارش امکان سنجی را طراحی می‌کند. این سند تعیین می‌کند که آیا پروژه می‌تواند در مدت زمان مشخص و طبق بودجه مورد نظر اجرا شود یا خیر. پس از آنکه ذینفعان پروژه با عملی بودن آن موافقت کردند، مدیر ساخت یک سند شروع پروژه (PID) را می‌نویسد PID دامنه پروژه، سازماندهی تیم و اهداف را بیان می‌کند.
2. برنامه‌ریزی
در مرحله بعدی، مدیر ساخت مستندات و ساختار پروژه را سازمان می‌دهد. در زیر انواع مختلفی از اسناد در مدیریت ساخت وجود دارند که در مرحله برنامه‌ریزی طراحی می‌شوند:
• برنامه مدیریت پروژ:: برنامه مدیریت پروژه سندی است که نحوه اجرای پروژه و برآورد هزینه‌ها را به طور خلاصه بیان می‌کند. برنامه‌های مدیریت پروژه معمولاً با پیشرفت پروژه کامل می‌شود.
• سند اسکوپ: اهداف، مزایا، نیازها و عناصر اصلی پروژه توسط سند اسکوپ تجزیه و تحلیل می‌شود. این سند برای اطمینان از اینکه همه افراد درگیر پروژه می‌دانند چه انتظاری دارند استفاده می‌شود.
• ساختار شکست کار ((WBS: ساختار شکست سلسله مراتبی از چگونگی انجام کارهای تیمی در هر مرحله از پروژه و اهداف است. این سند مقدار بودجه و برنامه را برای هر مرحله از ساخت ارائه می‌دهد. ساختار شکست این اطمینان را ایجاد می‌کند که هر مرحله از پروژه در مدت زمان معقولی به اتمام رسیده است.
• طرح مدیریت ریسک: برنامه مدیریت ریسک خطرات احتمالی موجود در پروژه را مشخص می‌کند. این مهم به مدیر ساخت اجازه می‌دهد تا پیش بینی کند که چه مشکلی پیش می‌آید و چگونه می‌توان منابع را آماده کرد تا برای هر اتفاقی آماده بود! تکمیل یک طرح مدیریت ریسک می‌تواند به مدیران ساختمانی کمک کند قبل از شروع کار خطرات احتمالی (مشکلات اقتصادی یا اجرایی) را شناسایی کنند.
3. اجرا
مراحل اجرای پروژه یکی از مراحل مهم مدیریت ساخت است. در این مرحله، مدیر ساخت بر طبق برنامه زمان‌بندی پیش می‌رود تا مطمئن شود هر مرحله از ساخت به موقع و در بودجه تعیین شده انجام می‌شود. مدیر ساخت و ساز به طور منظم جلسات را ترتیب می‌دهد تا مطمئن شود که اهداف برآورده شده و چه تغییراتی باید در بودجه و برنامه ایجاد شود. آن‌ها همچنین روند پیشرفت پروژه را به کارفرمای پروژه منتقل می‌کند.
4. نظارت
مدیران ساخت و ساز بیشتر پروژه را صرف نظارت بر ایمنی کارکنان و اندازه گیری پیشرفت می کنند. همانطور که پیشرفت را کنترل می کنند، در صورت نیاز، جدول زمانی یا اهداف را تنظیم می کنند. پروژه های ساختمانی غالباً کارهای طولانی و پیچیده ای هستند و مدیران ساخت و سازها غالباً برای دستیابی به اهداف برنامه را تنظیم می کنند. آن‌ها همچنین کیفیت کار را کنترل می کنند تا مطمئن شوند پیمانکاران و پیمانکاران فرعی انتظارات را برآورده می کنند.
5. خاتمه
مدیر ساخت و ساز پروژه را با تحلیل اینکه آیا تیم اهداف اولیه را برآورده کرده، به اصطلاح می‌بندد. سپس او گزارشی تهیه می‌کند تا ارزیابی دقیقی از تخمین برنامه و مقدار بودجه در آینده انجام دهد. در این مرحله، او همچنین از کارفرما بازخورد لازم را می‌گیرد تا ببینند آیا می‌تواند جنبه‌های دیگر مانند بهره‌برداری و فروش را بهبود بخشند.
سیستم برنامه ریزی پروژه:
مهم ترین بخش از مدیریت پروژه، برنامه ریزی آن است. نحوۀ برنامه ریزی می تواند مستقیماٌ بر روی موفقیت پروژه ها تأثیر گذار باشد. به منظور انجام یک برنامه ریزی خوب، کاربردی و اجرایی، بسیار مهم است که ابتدا یک « سیستم برنامه ریزی و کنترل پروژه » در سازمان وجود داشته باشد. منظور از سیستم برنامه ریزی و کنترل پروژه، یک ساختار مناسب در سازمان برای پیاده سازی دانش برنام هریزی و کنترل پروژه است.

سازماندهی پروژه
سازماندهی شامل تعیین وظایف پروژه، چگونگی گروه بندی آنها و تعیین افرادی است که باید این وظایف را انجام دهند تا دست یابی به اهداف سازمان آسان شود.
عوامل)نقش آفرینان( پروژه
موفقیت در هر پروژه ای در گرو عملکرد افراد دست اندرکار آن پروژه است. بنابراین لازم است افراد قابل و شایسته ای برای انجام هر پروژه انتخاب شوند و هر کدام از این افراد در جای خود نقش دقیق و مؤثری داشته باشند؛ در غیر این صورت موفقیت حاصل نخواهد شد.
مدیر پروژه:
هر پروژه ای دارای یک مدیر واحد است. مدیر پروژه شخصی است که با فعالیت های مربوط به برنامه ریزی، زمان بندی و مدیریت روزانۀ پروژه سروکار دارد و بیشترین تأثیر را بر روی موفقیت کارها خواهد داشت. مدیر پروژه اختیاراتی را از متولی پروژه دریافت می کند و نقش اصلی را در آغاز، هدایت و پایان پروژه ایفا می کند.
وظایف اصلی مدیر پروژه:
• انتخاب افراد شایسته و کارآمد؛
• هماهنگی فعالیت ها؛
• شناسایی و تأمین منابع مورد نیاز؛
• مدیریت و برنامه ریزی زمان و بودجه.

سرپرست گروه پروژه:
در بسیاری از پروژه های بزرگ، حجم فعالیت ها گسترده است و مدیر پروژه به تنهایی نمی تواند به تمامی این فعالیت ها رسیدگی کند. بنابراین در چنین شرایطی یک یا چند نفر به عنوان سرپرست گروه انتخاب می شوند و امورات محول شده را به مدیر پروژه گزارش می دهند.

وظایف سرپرست گروه عبارت است از:
• ارتباط منظم با مدیر پروژه؛
• ارزیابی دوره ای پیشرفت گروه؛
• حصول اطمینان از مشارکت تمامی اعضا؛
• مذاکره برای رفع نیازهای گروه؛
• شنوندة خوب مشکلات کارمندان برای جمع آوری اطلاعات؛
• مربی گری روش های مختلف برای فعال تر و سریع تر شدن افراد؛
• تلاش در ایجاد صمیمیت بیشتر میان کارمندان.

اعضای گروه پروژه:
اعضای گروه پروژه نقش یک موتور محرک را ایفا می کنند. چرا که عمدۀ کارها توسط آنها انجام می شود؛ لذا اعضای گروه باید از مهارت های لازم برخوردار باشند. در انتخاب اعضای گروه معمولاً از روش های زیر استفاده می شود:
انتصاب: با دعوت از افراد مناسب توسط متولی پروژه.