کتاب فرآیند ‏تربیت ‏جنسی ‏نوجوانان

فهرست
عنوان صفحه
مقدمه 9
مفاهیم و ضرورت‌ها 13
تمایز تربیت جنسی و آموزش جنسی 16
ویژگی‌های تربیت جنسی در اسلام 17
جایگاه غریزه‌ی‌ جنسی در تربیت جنسی 19
تعیین زمان مناسب در تربیت جنسی 20
دیدگاه‌هاي مطرح در زمینه‌ی‌ تربیت جنسی 21
اهداف تعلیم و تربیت جنسی 23
اهداف کلی تربیت جنسی 25
فراهم کردن بستر مناسب براى رشد سالم جنسى 25
شناخت و انتظار درست از هویت جنسى خود 25
ارضاى صحیح و به‌هنجار غریزه‌‌ی‌ جنسى 25
پیشگیري از انحرافات جنسى و ایجاد زمینه‌ی پاک‌دامنی در جامعه 26
آماده‌سازی دختر و پسر براى زندگى سالم خانوادگى 26
عوامل زمینه‌ساز در تربیت جنسی 27
نقش خانواده در تربیت جنسی 27
نقش مدرسه در تربیت جنسی 28
اهداف تربیت جنسی در مدارس 29
محتوای تربیت جنسی در مدارس 31
برنامه‌ی درسی تربیت جنسی 33
ضوابط توصیه‌شده در تربیت جنسی کودکان دبستانی 34
نکات آموزشی برای دختران 34
موارد مشترک بین دختران و پسران 34
نکات آموزشی برای پسران (از دوازده‌سالگی به بالا) 35
تأملی بر جایگاه تربیت جنسی در برنامه‌ی درسی متوسطه 36
وجود غریزه‌ی جنسی در هر فرد 36
اقتضائات دوره‌ی بلوغ 37
زندگی در عصر اطلاعات و فناوری‌های ارتباطی 37
ضرورت آگاه کردن دانش‌آموزان از مسائل بهداشت جنسی 38
هویت‌یابی جنسی 38
کمک به رشد کامل و همه‌جانبه‌ی فرد 38
تحکیم و تثبیت نهاد خانواده‌ 39
راهبردهای پاسخ‌گویی به سؤال‌های جنسی 40
راهبردهای زمینه‌سازی 40
پیشگیری از اشتغال زودهنگام به مسائل جنسی 40
افزایش اطلاعات فردی خود 41
پیش‌قدم شدن در ارائه‌ی اطلاعات 41
آموزش غیرمستقیم 42
راهبردهای پاسخ‌گویی 43
راهبردهای سلبی 43
راهبردهای ایجابی 46
آموزش ارزش‌های مرتبط با مسائل جنسی 48
آثار بی‌توجهی به تربیت جنسی 49
جمع‌بندی 50

اهداف تعلیم و تربیت جنسی
هدف اولیه آموزش موضوعات جنسی، ارتقاء سلامت جنسی بزرگ‌سالان است. آموزش موضوعات جنسی باید به افراد خردسال کمک کند تا نسبت به مناسبات جنسی دیدی مثبت و رشد دهنده پیدا کرده، برای آن‌ها اطلاعاتی فراهم نمایند که در مراقبت از سلامت جنسی‌شان به آن نیاز دارند و به آن‌ها کمک کند که مهارت‌هایی کسب نمایند تا هم در زمان حال و هم در آینده به درستی تصمیم بگیرند. اهداف آموزش موضوعات جنسی در چهار حوزه مشخص شده است:
1. اطلاعات: آموزش موضوعات جنسی اطلاعات مناسب و درستی درباره موضوعات جنسی شامل رشد و نمو، تولیدمثل انسان، اندام‌های جنسی، فیزیولوژی، خود ارضایی، زندگی خانوادگی، بارداری، زایمان و تولد، فرزند پروری، پاسخ‌های جنسی، جهت‌گیری جنسی، هویت جنسی، وسایل پیشگیری از بارداری، سقط جنین، سوءاستفاده جنسی، AIDS /HIV و سایر بیماری‌های آمیزشی فراهم می‌سازد.
2. نگرش‌ها، ارزش‌ها و بینش‌ها: آموزش موضوعات جنسی فرصتی مناسب برای کودکان و نوجوانان است که از نگرش‌های اجتماع خود درباره جامعه، جنسیت و موضوعات جنسی بپرسند، آن‌ها را کشف کنند و ارزیابی نمایند. این می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا ارزش‌های خانوادگی را درک کنند و ارزش‌های شخصی خود را رشد دهند، مهارت‌های تفکر انتقادی را بهبود ببخشند، عزت و نفس و خودکارآمدی شان را افزایش دهند و بینش خود را درباره روابط اعضای خانواده، افراد و جنسیت، شریک جنسی و به‌طورکلی جامعه گسترش دهند. آموزش موضوعات جنسی می‌تواند به افراد جوان کمک کنند تا وظایف و مسئولیت‌هایشان را در چارچوب خانواده و جامعه خود درک کنند.
3. روابط و مهارت‌های بین فردی: آموزش موضوعات جنسی به‌منظور کمک به افراد خردسال است تا مهارت‌های بین فردی شامل ارتباطات، تصمیم‌گیری، ابزار وجود و مهارت‌های امتناعی و رد تقاضای نامناسب همسالان، توانایی پایه‌گذاری روابط متقابل و رضایت‌بخش را رشد دهند، برنامه‌های آموزش موضوعات جنسی باید دانش آموزان را آماده کند تا رفتارهای جنسی را به طور مؤثر و خلاق در نقش‌های بزرگ‌سال درک کنند. این شامل کمک به بچه‌هاست که ظرفیت روابط مراقبتی، حمایتی، بدون اجبار و تحميل صمیمانه متقابل و رضایت‌بخش را رشد دهند.
4. مسئولیت‌پذیری: آموزش موضوعات جنسی می‌خواهد به کودکان و نوجوانان کمک کند تا مسئولیت در قبال روابط جنسی را همراه با موضوعاتی نظیر خویشتن داری تمرین کننده اینکه چگونه در برابر فشار برای درگیر شدن در یک رابطه جنسی اولیه یا ناخواسته مقاومت نمایند، یا سایر اقدامات سلامت جنسی بهره بگیرند (رزاقی، 1393).

اهداف کلی تربیت جنسی
فقیهی (1386) اهداف کلی تربیت جنسی را چنین برمی‌شمارد:

فراهم کردن بستر مناسب براى رشد سالم جنسى
نخستین هدف تربیت جنسى که از دوران کودکى یا بهتر بگوییم پیش از تولّد آغاز می‌شود، – این است که رشد جنسى کودکان، به طور طبیعى و سالم پیش برود و از بروز ناهنجارى، بلوغ زودرس و ابتلا به انواع انحرافات جنسى، پیشگیري شود؛ بلکه کودك، در محیطى آرام و بدون فشار جنسى و التهاب غریزى، رشد کند و در سنین نوجوانى بتواند بدون تحمل استرس‌ها، با ظهور امیال جنسى خود که بروز آن‌ها در این مرحله رشدى، طبیعى و به هنجار است به شکلى مطلوب مقابله کند و در سن جوانى، به حدى از رشد برسد که بتواند همسرى مناسب و پدر یا مادرى شایسته براى فرزندانش باشد.

شناخت و انتظار درست از هویت جنسى خود
«هویت جنسى» ازجمله اهداف تربیت جنسى، پیدا کردن شناخت درست از خویش است. تربیت، باعث مى‌شود که فرد، شناخت و انتظار درستى از هویت جنسى خود پیدا کند که مطابق با توانایی‌های جنسیتی‌اش باشد. اگر این هدف، در مرحله کودکى و نوجوانى برآورده شود، چنین فردى در دوره جوانى و بزرگ‌سالی، به‌خوبی، وظایف خود را مناسب با جنسیتش برآورده می‌سازد، از تمایلات انحرافى، به دور می‌ماند و غرایز طبیعی‌اش به روشى سالم، ارضا خواهند شد.

ارضاى صحیح و به‌هنجار غریزه‌‌ی‌ جنسى
ازجمله اهداف مهم تربیت جنسى، این است که زن و مرد بتوانند نیاز جنسى خود را که یک نیاز طبیعى است به شیوه صحیح و به هنجار ارضا کنند. در دین اسلام (برخلاف برخى از ادیان)، میل جنسى و لزوم ارضاى آن، نه‌تنها پست و رذالت آمیز معرفى نشده، بلکه امرى پسندیده و مطلوب است؛ اما به شرطى که در چارچوب ازدواج زن و مرد (چه به صورت دائم و چه موقّت) انجام شود و از شیوه‌های نابهنجار ارضاى این نیاز، پرهیز گردد.

پیشگیري از انحرافات جنسى و ایجاد زمینه‌ی پاک‌دامنی در جامعه
از دیگر اهداف مهم تربیت جنسى از دیدگاه اسلام، حفظ افراد جامعه از انحراف و فساد و تباهى است که براى رسیدن به این مهم، اهداف دیگر تربیت جنسى، به نحوى اگرچه معمولاً در مورد، «پیشگیري، بهتر از درمان است» سهیم هستند. جمله معروف بیماری‌های جسمى گفته می‌شود، ولى در امور روانى نیز جریان دارد و شاید در امور جنسى، بیشترین تأثیر را داشته باشد؛ زیرا درمان افراد مبتلا به انحراف جنسى و برگرداندن آن‌ها به حالت طبیعى، کارى بسیار دشوار است؛ چون برگرداندن هر معتادى از عادتش مشکل است.

آماده‌سازی دختر و پسر براى زندگى سالم خانوادگى
آموزش مسائل مختلف مربوط به غریزه جنسى و مسائل خانوادگى، زمینه ازدواج سالم همراه پیوند عمیق زوجین را فراهم می‌نماید. جوانى که قصد ازدواج دارد، باید بداند که چگونه محبت خود را ابراز کند و چگونه تمایل طرف مقابل را به خود جلب کند و در مواقع سخت و پیچیده، چگونه عمل کند. همچنین باید بداند چه مسائلى سلامت زندگى خانوادگى را تضمین می‌کند و چه مسائلى، آن را متزلزل می‌سازد.

عوامل زمینه‌ساز در تربیت جنسی
نقش خانواده در تربیت جنسی
والدین جزء اولین کسانی هستند که مراقب علائم اولیه و مراحل بعدی رشد جسمانی و بلوغ جنسی می‌شوند. اگر والدین بدون توجه به آموزش و تربیت جنسی اصولی، وظیفه‌ی خود را به‌خوبی انجام ندهند نوجوانان با دوستان خود در مورد مسائل جنسی گفتگو خواهند کرد و یا به مطالعه کتاب و دیدن نوار در این زمینه خواهند پرداخت و خیلی زود با مسائل جنسی آشنا خواهند شد (فراهانی، 1386). چنانچه بسیاری از انحرافات نتیجه‌ی کنجکاوی نوجوانان و عدم حساسیت والدین نسبت به مسئله‌ی تربیت جنسی و تماس با دوستان منحرف ذکر گردیده است (فراهانی، ۱۳۷۷). اولین برخورد و تماس با هر فرد و هر شیء اثر عمیقی در ذهن برجای می‌گذارد، لذا در قلمرو تربیت جنسی و ارائه راهنمایی‌هایی لازم توسط اولیاء که منطبق با سطح رشد و لزوم بازنگری به نوع و رویه‌ی ارائه‌ی آن در چهارچوبی مدرن است را ضروری نموده است (اندرسون ، ۱۹۹۹). والدین در برخورد با مقوله‌ی تربیت جنسی به‌عنوان یکی از زمینه‌های تأثیرگذار، همواره با مسائلی روبرویند که نیاز به تجدیدنظری عمیق در رویه‌های خود می‌باشند. والدین در خصوص تربیت جنسی نوجوان، دو وظیفۀ كلی و اساسی دارند. اول این‌كه او را با حقائق صحیح جنسی بیولوژیك، آشنا كنند تا او بداند دستگاه‌های جنسی چگونه كار می‌كنند و تأمین بهداشت آن‌ها چگونه امکان‌پذیر است. دیگر آن‌كه به نوجوان یاد بدهند چگونه میل جنسی خود را با توجه به ارزش‌های اخلاقی و فرهنگی جامعه خود ارضا كند و درنتیجه، از انحراف و پیدایش اضطراب و عوارض روانی دیگر، در امان باشد. (فقیهی، 1383). از طرف دیگر، دادن آگاهی نسبت به هر موضوعی، فرد را از آسیب‌های احتمالی كه از عدم آگاهی به آن سرچشمه می‌گیرد، حفظ می‌نماید.

نقش مدرسه در تربیت جنسی
در عصری که ما زندگی می‌کنیم لزوم آگاهی دادن به کودکان درباره مسائل جنسی از زمان‌های گذشته بیشتر احساس می‌شود؛ بنابراین لزوم ارائه‌ی اطلاعات و هشدارهای لازم در زمینه مفاسد اجتماعی و بروز انحرافات حس می‌شود. امروزه نوجوانان در سطح دنیا با وسایل برانگیزاننده که فرایند دستیابی به اطلاعات جنسی و غیرجنسی را تسهیل نموده‌اند مواجه‌اند. در این میان نقش مدرسه و به‌طورکلی نظام آموزشی به‌عنوان یکی از زمینه‌ها، ارزشمند و مهم است. کشورهایی مانند سوئد، نروژ، آمریکا و آلمان از اولین کشورهایی هستند که به این مقوله پرداخته و از طریق مدارس اقدام نموده و سابقه‌ای هشتادساله دارند، ولی اینکه آیا تربیت جنسی منجر به رفتارهای جنسی مجاز اجتماعی می‌شود یا خیر به کیفیت آموزش جنسی که به‌وسیله متولیان ارائه این نوع آموزش‌هاست بستگی دارد (لوی ، 1991). ازجمله مهم‌ترین نقش‌هایی که این مدارس ایفا می‌نمایند در چگونگی و نوع برنامه‌ها و فعالیت‌هایی است که انجام می‌دهند. ازجمله برنامه‌های بیولوژیکی فیزیولوژیکی (اطلاعات جنسی – بیولوژیکی) اطلاعات جنسی عمومی – علمی و برنامه‌های درسی مارپیچی که هدف آن آموزش یک موضوع حساس و خاص و به طور مکرر جهت عمق و وسعت‌بخشی بدان است می‌باشد. لذا نقش مدارس در تربیت جنسی در دشواری‌های جنسی که نوجوانان و جوانان با آن‌ها روبرویند به‌عنوان یک زمینه، بر اهمیت موضوع می‌افزاید.

اهداف تربیت جنسی در مدارس
مهم‌ترین هدف تربیت جنسی از نظر معلمان آن اسـت که حس مسئولیت و آگاهی از واقعیت‌های مسائل جنسی را به دانش آموزان آموزش دهد (کونتالا ، 2010). تربیت جنسی یکی از پیچیده‌ترین و مهم‌ترین ابعاد تعلیم و تربیت است که در چگـونگی شـکل‌گیری شخصیت انسان نقش مهمی داشته و بر افکار، عواطف و رفتارهای وی تأثیرگذار است (اسلامیان، اسلامیان، سعیدی و رضوانی، 1394) و به ‌خصوصیات رشدی اجتماعی اخلاقی و فرهنگی توجه دارد (کرکلر ، 2000). هدف تربیت جنسی در اسلام، شرح اعمال جنسی نیست؛ بلکه هدف، آگاهی بخشیدن در جهت برخورد مناسب با آن است که در آینده موجب محبت و انس به همسر شده و فرد ضمن حفظ عفت و کرامت انسانی خود، از لذات معنوی اخروی نیز بهره‌مند می‌شود (نصیری و جعفری، 1389).