کتاب عصاره ‏گیاهان ‏دارویی ‏و ‏بیماری ‏سپتوریوز ‏گندم

مقدمه 7
فصـل اول 15
گندم 15
اهمیت گندم 16
سطح زير کشت گندم 17
فصـل دوم 21
سپتوريوز 21
بیولوژی قارچ عامل بیماری 23
شرايط محیطی مورد نیاز برای جوانه‌زنی، نفوذ و توسعه عامل بیماری 24
علائم و توسعه بیماری 26
مديريت بیماری سپتوريا 28
سموم شیمیايی و اثرهای آن 30
فصـل سوم 33
به چه گیاهانی دارويی گفته می‌شود؟ 33
تاريخچه استفاده از گیاهان دارويی 33
اهمیت گیاهان دارويی 34
فصـل چهارم 37
مواد مؤثره گیاهی و طبقه‌بندی آنها 37
آلکالوئیدها 38
گلوكوزيدها 38
ساپونين‌ها 39
مواد تلخ 40
تانن‌ها 40
مواد معطر 41
اسانس‌های روغنی (اسانس‌های طبیعی) و ترپن‌ها 42
روغن‌های چرب 42
موسیلاژها يا لعاب‌ها 43
هورمون‌های گیاهی 43
ضدعفونی کننده‌های گیاهی 43
فلاون‌ها و فلاونوئیدها 43
فصـل پنجم 45
عصاره گیاهی چیست؟ 45
ارزيابی عصاره‌های گیاهی 45
انواع عصاره‌ها 46
قسمت‌های مورد استفاده گیاه برای عصاره‌گیری 46
اسامی تعدادی از آفت‌کش‌های طبیعی 47
معرفی گیاهان مورد استفاده جهت بررسی آزمون ضدقارچی عصاره 48
گل مرواريدکاذب 48
مرزه 49
گزنه 50
نیم يا چريش 50
به‌ليمو 51
صبر زرد 52
مرزنجوش 53
استفاده از ارقام مقاوم 53
فصـل ششم 55
مقاومت به بیماری‌ها در گیاهان 55
ژنتیک مقاومت به بیماری‌های گیاهی 61
ژن‌های اصلی مقاومت به STB 66
ژن‌های دخیل در مقاومت 69
روش‌های مطالعه تغییرات نسخه‌برداری 77
PCR در زمان واقعی 77
مزايای استفاده از Real Time PCR 78
كاربردهاي Real-time PCR 79
ترسیم منحنی استاندارد 80
کمیت سنجی نسبی (Relative Quantification) 81
ژن مرجع (References Gene) 82
ژن‌های کانديد مقاومت مورد استفاده 83
ژن PR1 83
ژن Ppi 84
سپتوريوز 85
فصـل هفتم 89
تأثیر گیاهان دارويی بر قارچ 89
منـابع و مآخـذ 93
منابع فارسی 93
منابع غیر فارسی 99

گندم
گندم، گیاهی تک لپه از تیره گندمیان (گرامینه یا پوآسه) Poaceae، طایفه هوردیه (Hordeae) و جنس تریتیکوم (Triticum) تعلق دارد (خدابنده، 1380). گندم معمولی با نام علمی Triticum aestivum دارای کیفیت و کمیت بهتر و برتر، پراکندگی، سازگاری و گسترش آن نیز بیشتر از سایر گندم‌ها است و به دلیل دارا بودن ویژگی‌های ژنتیکی متفاوت، انعطاف‌پذیری فنوتیپ‌ها و ژنوتیپ‌ها و داشتن ارقام مختلف تقریباً در تمام دنیا کشت می‌گردد (نورمحمدی وهمکاران، 1380). ریشه گندم افشان و سطحی بوده و از محل طوقه خارج می‌شود. حداکثر نفوذ ریشه در خاک 80 سانتی‌متر و عمق فعال 30 سانتی‌متر می‌باشد. ساقه گندم بند بند، استوانه‌ای وتوخالی (در محل گره‌ها توپر) است و علاوه بر ساقه اصلی دارای ساقه‌های ثانویه نیز می‌باشد که به آنها پنجه اطلاق می‌گردد. ارتفاع، رنگ وضخامت ساقه در ارقام مختلف متفاوت می‌باشد. معمولا بر روی هر ساقه گندم هفت تا هشت برگ وجود دارد که از محل گره‌ها خارج شده‌اند. هر برگ دارای یک نیام است که به منزله دمبرگ بوده و ساقه را در برمی‌گیرد. در حد فاصل برگ و دمبرگ زواید زبانه مانند به نام زبانک و گوشوارک می‌باشد. گل آذین گندم سنبله بوده و دارای یک محور اصلی است که روی آن سنبلک‌ها یا سنبلچه‌ها بوجود می‌آیند و هریک دارای سه تا پنج گل می‌باشند که معمولاً دو گل بارور شده و تبدیل به دانه می‌گردد. گلچه گندم یک مادگی یک سلولی و سه پرچم دارد. هر سنبلچه توسط دو زائده کاو به نام پوشه پوشیده شده که در آن سه تا پنج گل وجود دارد. هر گل توسط دو عضو به نام پوشینه احاطه شده است. علاوه بر آن در اطراف هر مادگی و پرچم، سه زائده کوچک به نام پوشینک وجود دارد. دانه گندم گندمه (کاریوپس) می‌باشد. دانه به شکل بیضی بوده و در یک طرف آن یک شکاف عمیق طولی وجود دارد. طول دانه 5 تا 5/8 میلی‌متر و عرض آن 5/1 تا 5/3 میلی‌متر بوده و وزن هزار دانه بین 51 تا 11 گرم متغیر است.
گندم گیاهی زراعی با تنوع سازگاری وسیع است به طوری که در مناطق متفاوت آب و هوایی کشت می‌شود (کریمی، 1371). دامنه درجه حرارت برای رشد گندم 4 تا 32 درجه سانتی‌گراد است و دمای مطلوب آن 23 تا 25 درجه سانتی‌گراد می‌باشد (کریمی، 1371).
گندم مهم‌ترین محصول زراعی دنیا و از جمله مهم‌ترین محصولات زراعی ایران به شمار می‌رود و از زمان‌های ماقبل تاریخ در ادامه حیات ساکنان این کشور، نقش مهمی به عهده داشته است. این گیاه نزدیک 10 تا 15 هزار سال قبل از میلاد مسیح در ناحیه‌ای در غرب ایران و شرق عراق به تکامل رسیده و اهلی شده است (کاظمی اربط، 1374).
اهمیت گندم
غلات شامل گندم، ذرت و برنج 47% از مصرف غذایی انسان را تشکیل می‌دهند (Tweeten and Thompson, 2009) که گندم به تنهایی 19% از انرژی موردنیاز بدن انسان را فراهم می‌کند که با توجه به تنوع در رژیم غذایی نواحی مختلف این مقدار متفاوت است (FAO 2010a). گندم به علت داشتن مواد غذایی با ارزش مانند انواع کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها، ویتامین‌ها، مواد معدنی و تنوع محصولات بدست آمده از آن، حدود 20% از کالری غذایی مردم جهان را تأمین می‌نماید (Salunkhe et al.,1985)..
گندم گذشته از جنبه تجاری مهم آن در دنیا، سلاحی کارآمد در مناسبات سیاسی و جهانی است که روز به روز براهمیت کاربردی آن افزوده می‌شود با این که جمعیت ایران در حدود 1% جمعیت جهان است ولی در حدود 5/2% گندم جهان را مصرف می‌کند، که اندازه‌ای خارج از تعادل سطوح استاندارد بین‌المللی است و تا حدود زیادی خبراز ضایعات بالا و مصرف آن بوسیله دام و طیور می‌دهد. گندم همانند انرژی، کالایی راهبردی شناخته می‌شود و از شاخص‌های مهم کشاورزی محسوب می‌شود (لیلا اکبری وهمکاران، 1389).
سطح زير کشت گندم
جمعیت جهان نسبت به سال 1961 دو برابر شده است و پیش‌بینی می‌شود که در سال 2050 به 9 میلیارد نفر برسد (خدابنده، 1380). درحالی که نرخ رشد سالانه گندم کمتر از یک درصد است که نمی‌تواند نیاز 4 دهه پیش رو را فراهم نماید (خدابنده، 1380). بنابراین به منظور حفظ امنیت غذایی جهان، متوسط عملکرد غلات (گندم، برنج و ذرت) تا سال 2050 بایستی بیشتر از 5 تن در هکتار باشد (خدابنده، 1380).
بنابراین اختلاف بین تولید کشاورز و تولید موردنیاز بایستی با افزایش تولید جهانی مرتفع گردد (خدابنده، 1380). در سال 2014 سطح زیر کشت گندم 220417745 هکتار و میزان تولید گندم 729012175 تن بوده است. مهم‌ترین کشورهای تولید کننده گندم در سال 2014 براساس برآورد فائو، اتحادیه اروپا با تولید 7/143 میلیون تن گندم رتبه نخست جهان را به خود اختصاص داده و چین با 122 میلیون تن و هند با 96 میلیون تن به ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفته‌اند. آمریکا با تولید 57 میلیون تن گندم در رتبه چهارم و روسیه، کانادا، پاکستان، استرالیا، ترکیه، اوکراین و قزاقستان در رتبه‌های پنجم تا یازدهم از این نظر قرار گرفته‌اند و ایران در رتبه دوازدهمین تولید کننده بزرگ گندم جهان با 5/13 میلیون تن معرفی شد (2014,Fao).

در سال زراعی 94-1393 سطح زیر کشت گندم 5715616 هکتار و میزان تولید در این سال 11522318 تن و عملکرد گندم آبی 7/3526 و دیم 7/1043 کیلوگرم است. استان کردستان با دارا بودن 25/10 درصد از کل سطح برداشت گندم، بیشترین سطح را در کشور به خود اختصاص داده است.
بالاترین میزان تولید استان خوزستان با 08/11 درصد از تولید گندم کشور در جایگاه نخست تولید این محصول قرار گرفته است (آمار نامه کشاورزی، 1395).
گندم‌های زراعی به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند: 1- گندم‌های دیپلوئید (14=n2 Einkorn, T. Monocuccum, AA,) 2- گندم‌هاي تتراپلوئيد (28=n2 و Emmer, durum wheat, T. turgidum, AABB) و 3- گندم‌های هگزاپلوئید (42=x6=n2 و spelt, bread wheat, T. aestivumBonjean and Angus, 2001). خواستگاه گندم‌های هگزاپلوئید احتمالاً شمال غرب ایران و یا شمال غرب ترکیه است که از تلاقی گندم‌های تتراپلوئید با گندم‌های دیپلوئید (Aegilops tauschii) هشت هزار سال قبل از میلاد مشتق شده‌اند (Feldman., 2000). گندم به خاطر ساختار ژنتیکی پلی‌پلوئیدی و تنوع ژنتیکی بالا، با انواعی از شرایط محیطی در جهان سازگاری دارد که تولید دانه یکی از مهم‌ترین اهداف تولید گندم است (Kuche et al., 2007). پیشرفت‌های اصلی در اصلاح گندم شامل چگونگی افزایش عملکرد وحفظ گیاه در مقابل تنشهای غیرزیستی (گرما، سرما، خشکی و شوری) و زیستی (حشرات، باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها) است که به طور متوسط باعث کاهش 25% عملکرد می‌شوند (Gill et al., 2004). انواع مختلفی از تنش‌های زیستی وجود دارند که تولید گندم در جهان را تحت تاثیر قرار می‌دهند (Murray et al., 1998).
شته روسی گندم (Diuraphis noxia) که مهم‌ترین آفت در جنوب آفریقا است (Liu et al., 2001)، سفیدک پودری (Blumeria graminis) که یک بیماری قارچی در نواحی کشت گندم در سراسر جهان است (Miranda et al., 2006). بیماری‌های گندم شامل: فوزاریوم (Fusarium graminearum)، زنگ ساقه (Puccinia graminis)، زنگ زرد (Puccinia striiformis) (Marsalis et al., 2006) و سپتوریوز برگی (Mycosphaerella graminicola) (Eyal et al., 1978) است که خسارت این بیماری‌ها اهمیت جهانی دارد.