کتاب طراحی برج باغ مسکونی با رویکرد حفظ و احیای باغ‌های قصردشت شیراز

فهرس ت
عنوان صفحه
مقدمه …………………………………………………………………………………….. 9
فصل اول ………………………………………………………………………………. 15
مروری بر ادبیات موضوع ………………………………………………………………… ۱۵
مسکن و مجتمع مسکونی ……………………………………………………………….. ۱6
تعاریف مسکن ……………………………………………………………………………. ۱6
مسکن نیاز اولیه بشر ……………………………………………………………………. ۱۷
مسکن به عنوان سرپناه …………………………………………………………………. ۱8
مسکن بعدی از زندگی انسان …………………………………………………………… ۱9
مبانی مسکن ……………………………………………………………………………. 2۰
مفهوم خانه …………………………………………………………………………………. 2۰
تعاریف خانه ………………………………………………………………………………… 2۰
خانه و مسکن از ورای مع نا شناسی و تأویل …………………………………………….. 2۱
در ادبیات فارسی ………………………………………. 2۴ » خانه « بررسی اعتقادی مفهوم
سکون ت ………………………………………………………………………………….. 2۴
سرپناه …………………………………………………………………………………… 2۷
محیط مسکونی …………………………………………………………………………. 29
الف- محیط اجتماعی… ………………………………………………………………………. 31
ب( محیط کالبدی …………………………………………………………………………….. 32
تحول معماری مسکن ایرانی و تأثیر شیوه زندگی بر آن ……………………………….. ۳۷
احساس تعلق و مالکیت …………………………………………………………………. ۳8
سلسله مراتب تعلق نسبت به مکان ………………………………………………………. ۴۰
اهداف مسکن …………………………………………………………………………… ۴۱
خانه؛ نهاد سکونت ………………………………………………………………………. ۴2
خانه؛ مفاهیم و معناها ………………………………………………………………….. ۴۴
خانه؛ نقشها و کارکردها …………………………………………………………………. ۴۷
کوشک در باغ ایرانی ……………………………………………………………………. ۵۰
کوشک در باغ …………………………………………………………………………… ۵۱
پیوستگی فضایی کوشک نُه قسمت ی و باغ ………………………………………………. ۵۱
بررسی حیاط به عنوان مقیاسی خردتر از باغ …………………………………………… ۵2
عوامل معماری و محیطی در میزان رضایت مندی ساکنان …………………………….. ۵۴
تأثیر متقابل طبیعت و معماری ………………………………………………………….. ۵6
مهمترین اثرا ت فضای سب ز در شهرها …………………………………………………… ۵۷
کارکرد بصری و زیباشناختی فضا ی سب ز ……………………………………………….. ۵۷
باغ ………………………………………………………………………………………. ۵8
باغ ایرانی ……………………………………………………………………………….. ۵8
گستردگ ی د ی د ……………………………………………………………………………… ۵9
محور ها ی آب ……………………………………………………………………………… 6۰
هندسه مستط ی ل ی ………………………………………………………………………….. 62
تقارن ……………………………………………………………………………………….. 62
مرکز ی ت …………………………………………………………………………………….. 6۳
باغ سازی پلکان ی ایرانی ………………………………………………………………….. 6۴
ارتباط هنر و طبیعت و مردم …………………………………………………………….. 6۵
طبیعت و باغ در نگاه ایرانیان ……………………………………………………………. 6۷
احیا و بازسازی …………………………………………………………………………… 68
نمونه های موردی ……………………………………………………………………….. 69
باغ تخت شیراز …………………………………………………………………………… 69
سنگاپور ……………………………….. ۷۰ ،(Pickering) هتل رویال پارک در پیکرینگ
در م یلان، ایتالیا …………………………………………. ۷2 Boso Verticale برجهای
۷۴ ……………………………. برج زیست محیطی در میدان سه فرهنگ، مکزیک، 2۰۰۷
پارک مرکزی از ژان نوول در سیدن ی …………………………………………………… ۷۷
نتیجه گیر ی …………………………………………………………………………….. 8۰
فصل دوم …………………………………………………………………………….. 83
روش مطالعه…………………………………………………………………………….. 8۳
روش تحقی ق ……………………………………………………………………………. 8۴
روش گردآوری اطلاعات ………………………………………………………………… 8۵
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات ………………………………………………………….. 8۵
روش و ابزار جمع آوری اطلاعات …………………………………………………………. 8۵
پرسش نامه ………………………………………………………………………………. 86
جامعه آماری ……………………………………………………………………………. 89
یافته های پژوهشی ……………………………………………………………………… 9۰
نتا ی ج آمار توص ی ف ی ………………………………………………………………………… 9۰
یافتههای استنباطی …………………………………………………………………….. 92
نتایج حاصل از پرسشنامه ………………………………………………………………. 98
جمع بندی ……………………………………………………………………………… 99
فصل سوم ……………………………………………………………………………. 101
شناخت بستر طراحی و برنامه فیزیکی ………………………………………………… ۱۰۱
شهر شیرا ز ……………………………………………………………………………… ۱۰2
موقعیت جغرافیایی شیراز ……………………………………………………………… ۱۰۴
عوامل طبیعی، عوارض زمین و توپوگرافی ……………………………………………… ۱۰8
ویژگیهای اقلیمی ……………………………………………………………………… ۱۰8
بارندگی ………………………………………………………………………………… ۱۰9
تابش …………………………………………………………………………………… ۱۱۰
باد ……………………………………………………………………………………… ۱۱۱
رطوبت نسب ی …………………………………………………………………………… ۱۱2
معرفی بستر طراح ی ……………………………………………………………………. ۱۱۳
موقعیت قرارگیری سایت ………………………………………………………………. ۱۱۳
ابعاد سا یت ……………………………………………………………………………… ۱۱۳
دسترسیهای سایت …………………………………………………………………….. ۱۱۴
همجواریهای سایت …………………………………………………………………….. ۱۱۵
وضعیت موجود سایت ………………………………………………………………….. ۱۱6
تحلیل عوامل اقلیمی …………………………………………………………………… ۱۱6
برنامه فیزیکی ………………………………………………………………………….. ۱2۰
پارکها و فضای سبز …………………………………………………………………….. ۱2۴
ریزفضاها ……………………………………………………………………………….. ۱26
فصل چهارم …………………………………………………………………………. 129
طراحی و فرایند طراحی ……………………………………………………………….. ۱29
بررسی عوامل کارکردی ………………………………………………………………… ۱۳۰
مکانیاب ی و لکهگذاری سایت …………………………………………………………… ۱۳۱
روند شکل گیری پلان و سازمانده ی فضا یی …………………………………………… ۱۳2
سازه و تأسیسات طرح …………………………………………………………………. ۱۳6
روند شکل گیری فرم )طراحی( ………………………………………………………… ۱۳6
سازه و تأسیسات طرح …………………………………………………………………. ۱۴۱
سازه ……………………………………………………………………………………. ۱۴۱
تأسیسات ………………………………………………………………………………. ۱۴۱
منابع و مآخذ………………………………………………………………………. 143
منابع فارسی ……………………………………………………………………………. ۱۴۴

 

 

سكونت

امروزه ما عموماً سكونت (Dwelling) را داشتن سقفي در بالاي سر و چند متر مربعي زمين در زير پا تعبير مي‌كنيم. به عبارت ديگر برداشتي صرفا مادي و كمي از آن ارائه مي‌دهيم. اما كريستين نوربرگ شولتز، معمار انديشمند نروژي، با استناد به فلسفه هايدگر در خصوص فضايي بودن وجود انسان (Existential Spatiality) و براساس نوعي پديدارشناسي محيطي كه پيگير موضوعات طبيعت و ساختار مكان در ارتباط با حيات مي‌باشد، به اين برداشت مفهومي وجودي و كيفي مي‌بخشد (اهری،1370).

او عشق به مكان و به زمين را بخشي از هستي در جهان خوانده و آنرا بر موضوعات فني ارجح مي‌دارد. بدين ترتيب در بينش خاص فلسفي او، سكونت از سقفي را سايبان قرار دادن و چند مترمربعي از زمين را زير پا گرفتن فراتر رفته و به برقراري پيوندي پرمعنا با مكاني مفروض كه مي‌تواند بر هر يك از سطوح مختلف محيط منطبق باشد، تبديل مي‌گردد. به تعبير او سكني گزيدن يعني در آن واحد تعلق‌خاطر يافتن به مكاني خاص كه مي‌تواند مزرعه‌اي سبز يا خياباني خاكستري باشد، و تصرف خانه‌اي كه در آن قلب شكوفا شده و مغز به انديشه درمي‌آيد. اين دو خانه در ارتباط با يكديگر قرار مي‌گيرند؛ هنگامي كه وارد خانه خود مي‌شويم، جهان بيروني را نيز به همراه داريم. اين جهان بيروني به هر ترتيب بخشي از وجود ما را شكل بخشيده و بر آن اثر مي‌گذارد. (اهری،1370)

سكونت به مفهوم كيفي آن بيانگر برقراري پيوندي پرمعنا بين انسان و محيطي مفروش مي‌باشد. اين پيوند از تلاش براي هويت يافتن يعني به مكاني احساس تعلق داشتن ناشي گرديده است. بدين ترتيب انسان زماني بر خود وقف مي‌يابد كه مسكن گزيده و در نتيجه هستي خود را در جهان تثبيت كرده باشد. از اين رو شايد بتوان گفت سكني گزيدن با مفاهيم كيفي آن از شروط مقدماتي انسان بودن است. ( اهری،1370)

توجه به مفهوم كيفي سكونت، مي‌تواند راه را براي شكل گيري نوعي از معماري كه به مفهوم واقعي كلمه، پاسخگوي نياز به سكونت باشد، هموار سازد. معماري زماني مي‌تواند نياز به سكونت، با مفهوم مورد نظر شولتز، را برآورده نمايد كه ساختمان‌ها و مكان‌ها امكانات قابل ملاحظه‌اي براي هويت بخشيدن به ساكنين ارائه نمايند. ( اهری،1370)

شولتز: براي برقراري پيوندي پرمعنا بين انسان و هستي پيرامون، كه در مفهوم كيفي سكونت بدان اشاره شد، بايد از مكان خود و از چگونگي قرارگرفتن خود در آن آگاه بود. از اين‌رو سكونت را مي‌توان متشكل از دو مولفه تعيين موقعيت و احراز هويت دانست. تعيين موقعيت و احراز هويت، به عنوان جنبه‌هاي دوگانه سكونت، به ياري فضاي سازمان يافته و فرم ساخته شده كه به اتفاق يكديگر مكان واقعي را بوجود مي‌آورند، امكان تحقق پيدا مي‌كنند. ( اهری،1370)

احراز هويت انساني به مفهوم عام عبارت است از برقراري پيوندي سرشار از معنا با جهاني متشكل از چيزها. به عبارت ديگر احراز هويت، وصول بر يك جهان از طريق وقوف بر چيزهاي موجود در آن است. گرچه جهان بي مقدمه و به يكباره بر ما ارزاني گشته است، اما براي وقوف بر آن مي‌يابد به تعبيرش پرداخت و با وجود آنكه آدمي خود بخشي از جهان را تشكيل داده و بدان وابسته است، اما براي داشتن احساس سكونت ناچار از آن است كه به اين وابستگي عينيت بخشيده و آن را قابل لمس سازد. ( اهری،1370)

احراز هويت هرگز از زندگي روزمره جدا نبوده و درمقابل همواره به اعمال ما بستگي داشته است. به واسطه احراز هويت آدمي بر جهاني و بالتبع بر هويتي چيره مي‌شود. هويت در اصل عبارت است از دروني كردن چيزهايي از محيط پيرامون كه آدمي بر آنها وقوف يافته است. (اهری،1370)

در فرايند احراز هويت در يك محيط كل، موضوعات يا چيزهاي مشخص و آشنا الزاماً با برخورداري از اهميتي ويژه مطرح شده. در واقع همين چيزها هستند كه به موضوعات پيوسته با احراز هويت انسان تبديل مي‌شوند و در همين ميان انسان براي توفيق در پيشبرد اعمال خود، بين آنها به تعيين موقعيت مي‌پردازد. ( اهری،1370)

بايد به ياد داشت كه هستي در جهان علاوه بر كجا شامل يك چگونه نيز مي‌گردد. هنگامي كه احراز هويت مقصود خود را حول كيفيت چيزها متمركز مي‌گرداند،‌ تعيين موقعيت ارتباطات فضايي بينابين آنها را منظور مي‌دارد. البته بديهي است كه بدون احراز هويت واقعي به واسطه چيزها، تعيين موقعيت بين آنها ممكن بوده و به طريق مشابه ممكن است بدون مداخله كامل عملكرد تعيين موقعيت، توسط برخي از چيزها به هويت نيز رسيد. پس توانايي در تميز بين موضوعات احراز هويت و تعيين موقعيت به عنوان جنبه‌هاي دوگانه سكونت و وقوف بر اين امر كه با وجود حضور همواره اين دو جنبه در صحنه، ممكن است نيروي يكي بنا بر اقتضاي احوال بر ديگري پيشي گيرد، از درجه بالاي اهميت برخوردار است. ( اهری،1370)

شولتز: احراز هويت به شكل مادي مكان بستگي دارد، حال آنكه تعيين موقعيت به ادراك از نظام فضايي آن مرتبط مي‌گردد. معمولاً هر عملي كه انجام مي‌دهيم، با تعيين موقعيت كه عملكردي روانشناختي است، مرتبط مي‌باشد. آدمي براساس تصوير محيطي كه به سازمان فضايي محيط بستگي دارد، عمل مي‌كند. ( اهری،1370)

احراز هويت و تعيين موقعيت به همراه يكديگر ساختار كلي سكونت و بالتبع فصل مشترك شيوه‌هاي مختلف آن را فراهم مي‌آورند. از اين‌رو سكونت تنها به مفهوم احراز هويت به واسطه كيفيت‌هايي كه در قالب چيزها تجسم مي‌يابند، نيست، بلكه تعيين موقعيت در فضايي را كه از طريق آنها شكل مي‌گيرد، نيز مي‌رساند. فضا اعمال را پذيرا شده و در پي آن به زندگي اجازه وقوع مي‌دهد. بنابراين مي‌توان گفت كه جنبه‌هاي دوگانه سكونت بر عملكردهاي‌معمارانه تجسم و پذيرش منطبق مي‌باشند، بدين ترتيب كه محيط در همان حال كه جهت تحقق اعمالي مشخص، آنها را در خود پذيرا مي‌گردد، مفاهيمي را نيز تجسم مي‌بخشد. ( اهری،1370)

 

سرپناه

«سرپناه در شكل ابتدايي خود از اختراعات بشر نيست،‌ چيزي است كه بر حسب غريزه،‌ مانند همه حيوانات به دنبال آن هستيم، آن هم، با دنيايي كه به ندرت با نيازهاي زيستي و اجتماعي ما هم آهنگي درستي دارد. در يك روز گرم تابستاني غذايمان را در زير يك درخت يا نزديك سايه يك آبشار مي‌خوريم. در روزهاي سرد زمستاني ناخودآگاه به طرف يك برآمدگي مي‌رويم كه مي‌تواند جهت باد را تغيير دهد، بويژه اگر در آن برآمدگي لكه‌اي از آفتاب نيمگرم به سرمان بتابد. مسافر با تجربه‌اي كه زندگي در محيط بيرون سقف و هواي آزاد را دوست دارد، هنگامي‌كه مي‌خواهد جايي براي گستردن كيسه خواب خود انتخاب كند، در هر فصل سال كه باشد از جاهاي فرو دست زمين، مثل دره‌ها كه مسير شبانه بادهاي سرد و رطوبتي هستند پرهيز مي‌كند و با تقليد از حيوانات، روي قسمت فرا دست زمين و احتمالا روي يك بلندي مشرف به شرق مي‌خوابد تا با خورشيد سحرگاهي از خواب برخيزد. در جوامع روستايي سرپناه در ابتدا از استفاده عاقلانه از مناظر طبيعي فراهم شد. انسانها جايي را انتخاب مي‌كنند تا بر پايه خصوصياتي مانند جهت‌هاي جغرافيايي، فراز و نشيب زمين، درختان و گياهان و چشمه‌هاي آب، امنيت‌شان را تضمين كند. در آب‌و‌هواي شمالي، زمين‌هاي بلند با سراشيبي رو به جنوب را به كاشت محصولات پايه اختصاص مي‌دهند. كشاورزان از روي تجربه شخصي خود مي‌دانند كه اولين سرماهاي پائيزي و آخرين يخ‌هاي بهاري در نقاط پائين دست زمين جريان دارد و گياهان مزرعه‌اي واقع بر سراشيبي روي به جنوب، نور زندگي بخش آفتاب را به گونه‌اي دريافت مي‌كنند كه نسبت به مزارع مسطح يا واقع بر سراشيبي رو به شمال شديدتر است. ( اهری،1370)

مراكز مسكوني و زراعي، تا حد امكان، نزديك رودخانه يا محل‌هاي بادخيز سر بر مي‌آ‌‌ورند و معمولا روي سراشيبي رو به جنوب قرار مي‌گرفتند. سرپناهاي مصنوعي با دستكاري دلپسند مزارع طبيعي مثل كاشتن يك درخت براي سايبان يا رديفي از درختان براي باد شكني شروع مي‌شوند. ديواره ساده‌اي كه از چيدن قطعات سنگي بر روي هم ساخته شده و در راستاي شرقي- غربي امتداد يافته است، به سبب شكل عمودي و ظرفيت حرارتي‌اش. در مواقع خيلي گرم يا خيلي سرد، ناحيه كوچك و سايه‌داري در جوار ضلع شمالي پديد مي‌آورد قسمت رو به جنوب را خورشيد را گرم مي‌كند و كمتر در مسير باد قرار مي‌گيرد. چنين ديواري قسمتي از گرماي خورشيد را به خود گرفته و به تدريج بعد از غروب آفتاب، آنرا به محيط پس مي‌دهد. و زمان قابل زيست در آن محل را طولاني مي‌كند. (اهری،1370)

كف‌پوشي از سنگ يا سكويي از چوب، تكيه گاهي خشك و عاري از رطوبت براي ساكنان فراهم مي‌سازد و سقفي كه بر روي ديوارهاي اطراف تكيه داشته باشد،‌ ساكنان را از برف و باران محفوظ مي‌دارد. ديوارهايي كه در شرق و غرب بالا رفته باشند توانايي سرپناه را در تغيير جهت باد بالا برده و كمتر مانع ورود آفتاب زمستاني مي‌شوند.(اهری،1370)

آتشي كه در جلوي در اين سرپناه ساده افروخته شده باشد، ساكنان آنرا به پرتو مستقيم و بازتابيده روي ديوار گرم مي‌كند،‌ و مقدار كمي از حرارت آن نيز در قطعات سنگ ديوار ذخيره مي‌شود و هواي فضاي داخلي را، حتي بعد از خاموش شدن آتش گرم نگه مي‌دارد. ( اهری،1370)

گام‌هاي بعدي در بهبود بخشيدن به سرپناه بسيار ابتدايي را به راحتي مي‌توان تصور كرد. استفاده از پوست يا پارچه براي بستن در ورودي بعد از تاريك شدن هوا يا در روزهاي ابري، انتقال آتش به يك اجاق داخلي و غيره. ( اهری،1370)

قاعدتاً شكل‌هاي اوليه ساختمان سازي به طريقي شبيه به آنچه كه گفتيم ترقي زيادي كرد تا سرانجام در مسير بالنده جريان يافت و در نهايت به فنون ساختمان سازي مدرن انجاميد».

سكونتگاه

مفهوم سكونتگاه در برابر مسكن محلي است كه تمامي خدمات و تسهيلات ضروري براي بهزستي خانواده را فراهم مي‌سازد. مانند بهداشت، آموزش، فرهنگ، روابط اجتماعي، بدون توجه به اهميت و ميزان انجام اين خدمات. (اهری،1370)

محيط مسكوني

نياز به احساس برخورداري از محيط مسكوني مناسب و قرار گرفتن در فضايي سكونتي كه به امكانات، تسهيلات، خدمات بهداشتي، مراكز آموزشي، مراكز خريد و فروش، اماكن مذهبي و فرهنگي دسترسي مناسبي داشته باشد از اهميت خاصي برخوردار است. احساس اينكه محيط مسكوني در زندگي اجتماعي- سكونتي ساكنان نقش اساسي دارد،‌ مورد توجه برنامه‌ريزان و تصميم‌گيران برنامه‌هاي مسكن است. به اين ترتيب در برخورد با مسكن،‌ ديدگاهها و نگرش‌هاي متفاوتي وجود دارد، اين ديدگاهها، در واقع بازتاب شرايط اقتصادي و اجتماعي هر جامعه است كه با توجه به امكانات آن جامعه تمامي يا بخشي از نيازهاي سكونتي را در دوره‌اي از تحول اجتماعي، در بر مي‌گيرد. به همين علت برخورد با مسأله مسكن در زمان، مكان و شرايط گوناگون جامعه تفاوت پيدا مي‌كند. از اين رو است كه، بايد حدود هدفهاي تأمين نيازهاي زيستي- سكونتي به خوبي روشن شود. در واقع بحث اساسي در اين است كه اين نياز سكونتي- زيستي و يا سرپناه اوليه چيست؟ حدود قلمرو اجرايي آن كدام است؟ شيوه‌ها و روشهاي تأمين و دستيابي به آن كدامند؟ چه افراد و چه گروههاي اجتماعي، در چه شرايطي تقدم برخورداري از آن را دارند؟ اين پرسش‌ها روشنگر زمينه‌ها، ابعاد و اهميت مسكن هستند. ( اهری،1370)

در ارتباط با مسكن حداقل، بايد ابتدا تأكيد شود كه اين نوع مسكن داراي چه ويژگي‌هاي كالبدي است و براي چه افراد و تحت چه شرايطي مطرح مي‌شود. در اين زمينه برداشت‌هاي متفاوتي از آن شده است. در كشورهاي در حال رشد آنچه به نام مسكن حداقل (Basic Housing) به كار مي‌رود لزوماً به معناي يك خانه تمام شده نيست و ممكن است شامل «يك قطعه زمين با يك شيرآب و يك چاه فاضلاب باشد ممكن است شامل هسته اوليه مسكن با چهار ديوار و يك سقف يا يك اتاق، يك سرويس و يا يك آشپزخانه يا شير آب باشد. اين تعاريف بيشتر بر فضاي فيزيكي اشاره دارد و مسكن حداقل را نمي‌توان يك خانه تمام شده ناميد زيرا چنين سكونتگاهي يك ساختمان نيمه تمام است اما يك مسكن حداقل يا حداقل مسكن، بر بسياري از مسائل اقتصادي و اجتماعي و بيولوژيك بستگي دارد، كه در اين تعاريف نمي‌گنجد. وقتي كه گفته مي‌شود يك واحد مسكوني تكميل شده، بلافاصله توان مالي خريد يك خانوار كم‌درآمد مطرح مي‌گردد، يعني اينكه ابعاد اقتصادي مسكن مطرح است. بنابراين، بايد وجوه اقتصادي مسكن و خانوار را در نظر داشت. (اهری،1370)

در بحث از مسكن حداقل همواره خانوارهاي كم‌درآمد و نوع مسكن قابل‌دسترسي براي آنها مطرح مي‌شود. نزديك به يك سوم از خانوارهاي شهري كشورهاي جهان سوم در سكونتگاه‌هايي مانند زاغه، آلونك يا مساكن فاقد استانداردهاي لازم زندگي مي‌كنند. گفته شده است كه ارزان‌ترين خانه با ساده‌ترين طرح، از قدرت مالي حداقل يك سوم خانوارهاي شهري كشورهاي در حال توسعه خارج است. از اين رو مي‌توان گفت كه تأمين مسكن حداقل، فرآيندي است كه طي آن حتي كم‌درآمدترين خانوارها نيز، قادر باشند كه به يك سكونتگاه و خدمات سكونتي مورد نياز خود، در حد امكانات مالي خانوار، دسترسي پيدا كنند. يعني آستانه و حدي كه در آن هر خانوار حداقل نيازهاي سكونتي خود را با توان مالي خود برطرف سازد. ( اهری،1370)

در اين فرآيند، سرپناه و خدمات سكونتي، برحسب اولويت نيازهاي سكونتي و ميزان توان مالي خانواده‌ها شكل مي‌گيرد. دولت در اينجا، نقشي حمايتي با سرمايه گذار دارد. يعني بايد بتوان توان مالي خانوار را به نحوي مؤثر بالا ببرد و يا با سرمايه‌گذاي مسكن مناسب را با حجم كمتري از اجاره بها در اختيار آنان قرار دهد. ( اهری،1370)

تعريف مسكن مناسب در اين رساله به تمام وجود مسكن توجه دارد. يعني مواردي را كه در ديگر تعريف‌ها و برداشت‌ها ديده نشده و يا به آن كم بها داده شده است، نيز در نظر خواهد گرفت. با توجه به مفاهيم و تعريفهايي كه بيان شد، و با در نظر گرفتن وجود عمده و غالب تأثيرگذار در امر سكونت تعريف ما به صورت زير بيان مي‌گردد:

«مسكن مناسب در اين مطالعه، عبارت است از فضاي سكونتي مناسبي كه طبقات متوسط و كم درآمد جامعه بتوانند از فضاي زيستي و خدماتي متناسب با امكانات خود استفاده كنند. در تأمين اين سكونتگاه وجود زيست شناسي اقتصادي، اجتماعي و … خواهند بود.(نگارنده)

براي تأمين رشد اجتماعي عرصه مسكن علاوه بر خود واحد مسكوني، مي‌بايد محيط پيرامون آن را نيز در بگيرد مسكني كه در محيط نامناسب قرار دارد، حتي اگر خود داراي شرايط مناسبي باشد نمي‌تواند نيازهاي تبعي ساكنين خود را تأمين كند براي ايجاد يك محيط مسكوني مناسب، بايد از انجام رفتارهايي كه به ساخت اجتماع محله و سلامت و آسايش ساكنين آن لطمه وارد مي‌سازد، خودداري نمود. انجام دادن اين امر جز از طريق شناخت نيازهاي خانواده در رابطه با محيط مسكوني ميسر نيست. ( اهری،1370)

 

الف- محيط اجتماعي

وقتي مجموعه‌اي مسكوني ساخته مي‌شود، در واقع كانوني اجتماعي شكل مي‌گيرد. اين كانون براي حفظ ارزشهاي خود به انسجام مشخصي احتياج دارد. اگر به اين امر بي‌توجهي شود، ممكن است بخشي از پيكره اجتماع از آن جدا شود و ارتباط خود را با اگر آميختگي معيني از سنين و نسل‌ها، مشاغل، طبقات اقتصادي و خانوارهاي با ابعاد متفاوت و مذاهب مختلف، به انسجام مطلوب اجتماعي تعبير شود، اين بدان معنا نيست كه در يك محيط مسكوني، انسجام كاملي برقرار شده است، چرا كه اصرار در كامل بودن، مي‌تواند به افراط كاري بينجامد. بعبارت ديگر وقتي تشخيص داده مي‌شود كه بهتر آن است كه در يك محله، بخش مشخصي از اجتماع جاي داده شود، عملاً اين امر پيش مي‌آيد كه همواره محله‌ها و شهرهايي بوجود آيند كه تركيب يكدستي داشته باشند و غالب، اداري، صنعتي و … باشند، كه اين روش خود سبب ناهنجاريهايي در رفتارهاي اجتماعي خواهد شد. بدين قرار، برنامه‌هايي كه هدف آنها، ايجاد مسكن براي گروههاي مشخصي از جمعيت است. يعني محله‌هاي مسكوني كه فقط براي خانواده‌هاي پرجمعيت، اشخاص مسن، خانواده‌هاي بدون فرزند، تك فرزند، مجردين ايجاد مي‌شوند، برنامه‌هاي مناسبي نيستند. (اهری،1370)

بدون وجود زمينه‌هاي لازم، يك محيط مسكوني نمي‌تواند به راحتي به يك كانون زنده و پرتحرك تبديل شود كه ارتباط بين اهالي آن گسترده و نزديك باشد و اگر چنين ارتباطي در يك محله وجود نداشته باشد، بي‌هيچ ترديدي، زندگي در آن محيط دشوار مي‌شود^[1].( اهری،1370)

گروه دوستان و همبازيهاي كودكي، نقش مهمي در چگونگي نحوه سازگاري طفل با اجتماع پيرامون خود دارد. در دنياي امروز كه شهرنشيني روز افزون و تحول وضعيت اجتماعي-اقتصادي، ارتباطات انسانها را كم كرده و تنهايي و انزواي آنها را افزايش داده است، فرد بايد قبل از ورود به اجتماع و يافتن جايگاه خود در آن آگاهي كاملي از ارزشهاي اجتماعي كه در آن زندگي مي‌كند، بدست آورد(اهری،1370).

 

جمع بندی

برنامه ايجاد مسكن بايد به ترتيبي باشد كه واقعيتهاي جمعيتي را در نظر بگيرد. اما اگر شرايط واگذاري مسكن دشوار باشد، تنها گروههاي محدودي را شامل شده و اين امر به جدايي گروههاي اقتصادي خواهد انجاميد. بنابراين براي اينكه محله از تركيب جمعيت متعادل برخوردار باشد، بايد از مجموعه‌اي از روشهاي مختلف استفاده كرد و اتخاذ روش مناسب براي اعطاي كمك‌هاي مالي به افراد را در نظر گرفت و نيز براي تأمين انسجام يك محله، بايد به تركيب مناسب گونه‌ها و اندازه‌هاي مختلف مسكن است. كسب اين شناخت، در كودكي و در قالب يك گروه كوچك همبازي‌ها، آسانتر از زماني است كه شخص بزرگ شده و بخواهد در محيط اجتماعي آنرا بدست آورد. بنابراين، خانه و محيط مسكوني كه سالهاي كودكي افراد در آن سپري مي‌شود، نقش مهمي در زندگي آينده وي دارند^[2].

 

ب) محيط كالبدي

مسكن حافظ كيان خانواده و روابط بين اعضاي آن است (ارتباط افقي) و محيط مسكوني روابط همسايگي و ارتباط بين خانواده‌ها را در برمي‌گيرد (ارتباط عمومي) محيط مسكوني همانطوركه گفته شد جايي‌است كه زمينه انطباق كودك را با اجتماع پيرامون خود فراهم مي‌سازد و او را براي ورود به جامعه آماده مي‌كند. از اين رو ماهيت و سازماندهي محيط مسكوني نبايد برخلاف فطرت انساني باشد و بعلاوه اين محيط بايد تأمين‌كننده‌ نيازهاي مادي، بهداشتي، رواني و اجتماعي افراد باشد. يك محيط مسكوني نامناسب مي‌تواند درست مثل يك مسكن نامناسب بر شرايط روحي ساكنين خود تأثيري نامطلوب گذارد و باعث فقدان تمركز حواس و حافظه و انواع ناراحتي‌ها و هيجان‌هاي عصبي گردد. بنابراين محيط مسكوني بايد برآورنده نيازهاي مختلف انساني باشد. نيازهايي مانند نياز به محافظت،داشتن‌ثبات و استقلال، احساس‌پيوستگي با طبيعت، ميل به ابرازوجود،نياز به زيبايي و هماهنگي ‌اشكال و رنگها، بهره‌مندي از مناظر و چشم‌اندازهاي دلپذير، نيازهاي واقعي هستند كه نمي‌توان به آنها بي‌توجه بود و محيط مسكوني بايد بتواند به اين نيازها، پاسخي مناسب دهد (اهری،1370).

شرايط كلي محيط كالبدي

1– شرايط مناسب زيست

براي ايجاد شرايط مناسب زيست، مجتمع‌هاي مسكوني در هيچ حالتي نبايد در مناطقي ايجاد شوند كه آلوده هستند، از نور كافي برخوردار نيستند، رطوبت در آنها زياد است و يا در معرض سر و صداي شديدي قرار دارند. اين مسئله در تعيين مكانهاي استقرار مجتمع‌هاي مسكوني اهميت مي‌يابند. ( اهری،1370)

 

2- دسترسي به فضاي باز

محيط پيرامون مسكن، بايد از امكانات چندي برخوردار باشد، اولين نكته وجود فضاي بازي در مجاورت مسكن است كه مستقيماً از آن قابل دسترسي است، اين فضا مي‌تواند روي زمين طبيعي يا به شكل ايوان يا بالكني باشد كه از نور آفتاب مناسب برخوردار مي‌شود، ولي در معرض جريان‌هاي هوا قرار ندارد. نكته دوم اينكه، فضاهاي بازي در جايي باشند كه بچه‌هاي كوچك براي دسترسي به آنها‌، ناچار به عبور از مسيرهاي گذر وسايل نقليه نشوند، در عين حال، اين فضاها نبايد دور از مسير رفت و آمد طبيعي افراد پياده باشد. فضاي بازي، بايد تحت كنترل مستقيم و طبيعي مربيان و اشخاص بزرگسال باشند. وجود چنين فضاهايي ايجاد گروه‌هاي كوچك بچه‌هاي همبازي را آسان مي‌سازد^[3].

بچه‌ها، عموماً بدون توجه به بود و نبود فضاي بازي، در خيابان مقابل منازل خود بازي مي‌كنند. فضاهاي باز خوب و مناسب جهت استفاده‌هاي تفريحي در اين مورد استثنا به شمار مي‌روند. استانداردهاي مناسب به منظور تضمين امنيت كودكان در مقابل وسايل نقليه، هنگام بازي در خيابان‌هاي محله، كمك به نوعي تفريح محسوب مي‌شود كه نيازمند توجه بيشتري است^[4]. (مخبر، 1363)

وضع فضاي باز عمومي، نشان‌دهنده نياز به استانداردهاي اضافي جهت فضاي تفريحي است. در بسياري از موارد، به علت فقدان منابع توسعه، فضاي باز عمومي غالب به سرعت ويران شده و به زمين باير غيرقابل استفاده و كاملا نامناسبي براي تفريح تبديل مي‌شود (مخبر ،1363).

فضاي باز بر طبق محيط موجود و مورد استفاده اي كه دارد، مي تواند به بهترين يا بدترين عنصر پروژه مسكن تبديل شود. در زمينه سازماندهي و توسعه تسهيلات تفريحي در سطح محله به شكل زمين بازي بچه ها، ميدانهاي بازي براي جوانان و بزرگسالان يا پارك جهت رفع خستگي، تلاشهاي جدي و قابل توجهي انجام نگرفته است. (مخبر ،1363)

 

3- تفكيك مسير عبور پياده از سواره

لازم است كه در داخل مجتمعهاي مسكوني، محل‌هاي عبور پياده از سواره جدا باشد. اتومبيل، كاميون و وسايل نقليه اضطراري بايد تا حد امكان به ورودي ساختمان نزديك باشند و راههاي اصلي پياده بايد افراد را تا حد ممكن بصورت مستقيم به آپارتمانها هدايت كند. (مخبر، 1363)

پياده‌رويي كه درمعرض سر و صدا و خطرات آمد و شد سريع است، نمیتواند محل مطلوبي براي ملاقات و صحبت همسايگان باشد. همچنين به جاي پياده رو میتوان مسيرهايي براي عبور پياده ايجاد كرد كه از بين فضاهايي سبز عبور كرده و مسير مطلوب و دلپذيري براي قدم زدن و ملاقات با اهل محل را بوجود آورد. البته چنين مسيري بايد بطور منطقي، انتخاب شود. (مخبر، 1363)

در زمان پيش‌بيني مسير پياده، بايد خلوت ساكنان هم در نظر گرفته شود. بدين‌منظور مسير پياده بايد اندازه‌اي از ساختمان فاصله داشته باشد تا امكان كاشتن گياه را فراهم سازد و داراي فاصله مناسب از پنجره طبقه همكف باشد. حداقل اين فاصله 3 متر و حالت مطلوب آن 6 متر يا بيشتر است. در مسير پياده‌روها، مي‌تواند فضاهاي كوچك محصوري ايجاد شود كه گردش پياده به طرف درهاي ورودي و ساير فضاها مانند پاركينگ،‌ محل بازي بچه‌ها، محل‌هاي نشستن و غيره را فراهم سازد. ورودي‌ها نسبت به قسمتهاي خصوصي بايد به گونه‌اي طراحي شوند كه قابل تشخيص باشند و يا تصوير كلي طرح، تناقض نداشته باشند^[5].( طالبی ،1375)

 

4- اشراف

در شرايط موجود، با توجه به تغييرات و تحولات ايجاد شده در شيوه‌هاي معماري، فراهم كردن فضاهاي‌مستقل به منظور محرميت بيشتر مي‌تواند با استفاده از روشهاي زير در مجتمع‌هاي مسكوني، تا حدودي ميسر گردد:

الف) ايجاد فاصله محرميت بطوريكه پنجره تا پنجره 21 متر و عابر پياده واقع در طرف مقابل ساختمان تا پنجره 14 متر فاصله داشته باشد.

ب) بكار گرفتن ابتكارات معماري مانند استفاده از سطوح شكسته، منحني، زاويه‌دار و اختلاف سطح و غيره منظور جلوگيري از ديد از محوطه بيرون به داخل و از ورودي ساختمان به فضاهاي داخلي.

ج) استفاده از پيش فضاها در كنار قسمتهاي اصلي ساختمان.

د) استفاده از فضاهاي خصوصي‌تر در داخل ساختمان، نظير نشيمن خصوصي.

هـ) استفاده از گياهان متناسب با شرايط هر طرح^[6].( طالبی ،1375)

 

5- ايمني

ويژگي‌هاي ساختمان‌هاي بلند مسكوني، از جمله ارتفاع و حجم جمعيت ساكن در آنها، تدابير دقيقي در زمينه ايمني را در اينگونه ساختمانها، ضروري مي‌سازد. ايمني ساختمانهاي بلند با تكيه بر دو اصل اساسي زير تحقق مي‌يابد:

1) ايجاد فضاهاي امن و مقاوم در برابر حريق در داخل ساختمان

2) ايجاد راه فرار مناسب^[7]( طالبی ،1375)

6- امنيت

بحث امنيت در ساكنان مجتمع‌هاي مسكوني داراي دو جنبه است:

الف) امنيت رواني                                   ب) امنيت فيزيكي

1- مسكن حداقل

2- مسكن حداقل

1- مسكن حداقل

1- ابعاد اجتماعي مسكن

1- مسكن حداقل و راهنماي طرح معماري ساختمانهاي بلند مسكوني

2- راهنماي طراحي معماري ساختمانهاي بلند مسكوني

1- راهنماي طراحي معماري