کتاب حقوق خصوصی شهروندان

فهرست
عنوان صفحه
فصل 1 11
مقدمه 11
فصل 2 15
تاریخچه حریم خصوصی 15
حریم خصوصی و عناوین آن 21
عناوین حریم خصوصی 25
شهروند 28
حریم خصوصی 30
نظریه‌های مخالفان حریم خصوصی 30
نظریه اقتصادی پوستر 31
نظریه فمینیستی از حریم خصوصی 31
نظریه‌های موافقان حریم خصوصی 32
فصل 3 39
حریم خصوصی در حقوق شهروندی 39
قانون اساسی جمهوری اسلامی و حقوق شهروندی 39
اصل برخورداری از حقوق مساوی 39
اصل امنیت فردی 40
اصل مصونیت مسکن و آزادی در انتخاب محل سکونت 40
اصل عدم تعرض به مکاتبات 41
آزادی رفت و آمد 41
اصل آزادی در انتخاب شغل 42
اصل ممنوعيت تفتيش عقايد 42
حقوق قضائی شهروندی 43
آزادی آموزش و پرورش 43
آزادی اخبار و اطلاعات 44
آزادی‌های سیاسی و اجتماعی 44
اصل حرمت مالکیت 45
حق تابعیت و تغییر آن 46
اقسام حریم خصوص در حقوق شهروندی 47
حریم خصوصی و مصادیق آن در حقوق شهروندی 48
حریم عمومی و مصادیق آن در حقوق شهروندی 64
بررسی حقوق شهروندی و بررسی آن در کشورهای مختلف 67
عوامل نقض حریم خصوصی شهروندان 69
نقض حریم خصوصی توسط حکومت‌ها و دولت‌ها 70
نقض حریم خصوصی توسط اشخاص 73
نقض حریم خصوصی توسط تکنولوژی جدید 73
نقاط قوت قوانین موجود درباره حریم خصوصی در حقوق شهروندی 75
حریم خصوصی در خصوص حجاب 77
فصل 4 79
نقض حریم خصوصی در حقوق شهروندی و جبران خسارات 79
ارکان مسئولیت مدنی در نقض حریم خصوصی 79
ارتکاب فعل زیان بار 79
ورود ضرر 93
رابطه سببیت بین فعل زیانبار و ورد ضرر 97
جبران خسارت ناشی از نقض حریم خصوصی 98
جبران مالی خسارت وارده 99
جبران غیر مالی خسارات وارده 100
اثر قراردادهای خصوصی در مسئولیت مدنی ناقضان حریم خصوصی 105
نقض حریم خصوصی توسط مراجع دولتی و عمومی 107
نتیجه گیری 109
منابع 113

تاریخچه حریم خصوصی
نیاز به حریم خصوصی امری بسیار ریشه دار و عمیق است که قدمتی به امتداد تاریخ دارد. در تمام جوامع، تمام زمان‌ها و دوره، ها، قواعدی وجود داشته که ورود به اماکن خاصی را محدود می‌کرده یا ممنوع می‌دانسته است در یونان باستان و چین کهن، حمایت‌هایی از حریم خصوصی به چشم می‌خورد. در آیین یهود و مسیح نیز اشاره‌هایی به این مفهوم شده است. در آیات متعددی از قرآن مجید و نیز سنت پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطعار (ع) بر لزوم رعایت حریم خصوصی و اجتناب از تعرض به مصادیق مختلف آن تأکید شده است.
اساس مفهوم معاصر حریم خصوصی بین رنسانس و عصر روشنگری ایجاد شده است. در این دوران توجه به نقش خانواده و حوزه خصوصی آن در ایجاد آرامش و حفظ نظم و حقوق عمومی افزایش یافت و اهمیت حریم خصوصی خانواده که نسبت به شهرت و اعتبار زندگی اجتماعی در درجه دوم بود بیشتر شد. در نتیجه احساس اینکه روابط شخصی انسان اختصاص به خود او دارد و باید حرمت آن حفظ شود، رشد نموده و تدریجاً در سده‌های ۱۷ و ۱۸ میلادی حق به یک شعار انقلابی تبدیل شد.
در سال ١٧٦٥ میلادی، لرد کامدن بریتانیا قانونی را وضع کرد که بر اساس آن برای مصادرة یادداشت و مکتوبات افراد داشتن مجوز الزامی شد. وی در رد حکم ورود به خانه و توقیف اوراق نوشت: «به‌راحتی می‌توان گفت در این کشور هیچ قانونی وجود ندارد که آنچه مدعیان انجام داده‌اند را توجیه کند؛ اگر چنین قانونی وجود داشت همه آرامش را از جامعه می‌ربود، زیرا اوراق آدم‌ها معمولاً عزيزترین مایملکی است که یک آدم می‌تواند داشته باشد» (نمک‌دوست تهرانی، ١٣٨٥، ص ۲۲۰۳). ویلیام پیت نماینده مجلس نیز نوشت: «تنگدست‌ترین مردمان حق دارد در کلبه خود با تمام نیروهای شاه مخالفت کند. شاید کلبه او سست باشد، شاید سقف آن بلرزد، شاید باد آن را از جا بکند، شاید طوفان وارد آن شود، شاید باران وارد آن شود، اما شاه انگلستان حق ندارد وارد آن شود، هیچ‌کدام از نیروهای او نیز جرئت ندارند از آستانه در ویرانه آن گامی فراتر نهند»
قانون اساسی سوم سپتامبر ۱۷۹۱، قانون اساسی ۲۲ اوت ۱۷۹۵ و قانون اساسی ۱۳ دسامبر ۱۷۹۹ فرانسه متضمن حمایت‌هایی از حریم خصوصی بوده است، ولی حمایت صریح از این مفهوم به‌عنوان حق بنیادین انسان و به رسمیت شناختن آن به‌عنوان یکی از اصول قانون اساسی در سال ۱۹۹۵ بود (Picard, E 49- 1999, PP. 49-103) با افزایش تفکر سیاسی مدرن در قرون ۱۸ و ۱۹ میلادی و ظهور جریان‌های لیبرال و فردگرا، حقوق و آزادی‌های فردی به‌عنوان بخش عمده‌ای از مطالبات شهروندی مطرح گردید، به‌طوری‌که عدم دخالت در زندگی خصوصی شهروندان از سوی دولت‌ها مهم‌ترین مشخصه یک دولت لیبرال را به خود اختصاص داد. بااین‌حال حق بر حریم خصوصی هنوز حق مستقلی به شمار نمی‌رفت تا اینکه در اواخر قرن ۱۹ شاهد افزایش تلاش‌ها در جهت شناسایی حق خلوت افراد به‌عنوان مفهوم حقوق مستقل هستیم.
به عقيده صاحب نظران مسائل حقوقی، مقاله مشترکی که وران و براندیس با عنوان «حق مصونیت حریم خصوصی» در سال ۱۸۹۰ منتشر کردند، اولین بحث جدی و صریحی است که موضوع حریم خصوصی افراد را در چهارچوب قوانین حقوقی مطرح کرده است. به دنبال انتشار این نوشته، حریم خصوصی به تدریج در سراسر ایالات متحده آمریکا به‌عنوان بخشی از حقوق عرفی پذیرفته شد.
با ظهور فناوری‌های نو و پیشرفت تکنولوژی، توجه به حریم خصوصی افزایش یافت به‌طوری‌که در اعلامیه جهانی حقوق بشر در ماده ۱۲ آن، حریم خصوصی مکانی و ارتباطی مورد حمایت قرار گرفت. و به دنبال آن تدریجاً در معاهدات بین المللی متعددی درباره حقوق بشر، حریم خصوصی به‌عنوان یک حق به رسمیت شناخته شد. میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی ، کنوانسیون ملل متحد درباره کارگران مهاجر ، کنوانسیون ملل متحد در حمایت از کودکان از همین مضمون برخوردارند. در سطح منطقه ای نیز معاهدات بسیاری منعقد شده است که حاکی از به رسمیت شناختن حریم خصوصی و حمایت از آن هستند. برای نمونه در کنوانسیون اروپایی حمایت از حقوق بشر و آزادی‌های اساسی آمده است: ۱) همه حق دارند که به حریم خصوصی و زندگی خانوادگی، خانه و مکاتبات آنها احترام گذاشته شود. ۲) هیچ مقام دولتی نباید به استفاده از این حق تعرض کند، مگر مطابق قانون و در صورتی که این کار برای مصالح امنیت ملی، امنیت جامعه، رفاه اقتصادی کشور، پیشگیری از بی نظمی یا تبهکاری، حفظ سلامت اخلاقی یا برای حمایت از حقوق و آزادی‌های دیگران، در یک جامعه دموکراتیک ضروری باشد».
بررسی موضوع از منظر قرآن کریم
در ١٤ قرن پیش در دین مبین اسلام رعایت حریم انسانی و ممنوعیت ورود به منازل افراد بسیار تأکید شده است، سنت و سیره پیامبر (ص) سرشار از چنین سفارشاتی بوده و مردم را به رعایت حقوق همدیگر توصیه می‌نمود. آیات ۲۷ و ۲۸ سوره نور بارزترین نمونه حمایت از حریم افراد می‌باشد که در قرآن کریم به صراحت بیان شده است، و تاکید فراوان به عدم تجاوز و تجسس در امور داخلی دیگران نموده است، مانند آیه ۱۲ سوره حجرات و همچنین پیامبر (ص) برای مصونیت اموال دیگران روایت «الناس مسلطون علی اموالهم» را نقل نموده و خود در حفظ اموال افراد و در ورود به منزل دیگران بسیار مراعات می‌نمود. آبرو از جمله عواملی است که در قرآن در آیه ۵۸ سوره احزاب و آیه ۱۱ تا ۱۷ سوره نور به آبروی مالی و جانی افراد پرداخته و از عدم دست برد و عدم افشای آن سخن گفته است، که حتی در آیه ۱۵ سوره نور خطاب به زنان و مردان دارد که مساله ای را کوچک می‌پندارید درحالی‌که نزد خداوند بزرگ است، و در ادامه می‌فرماید چرا هنگامی آن تهمت را شنیدید نگفتید ما حق نداریم به این سخن تكلم كنیم از این آیه می‌توانیم چنین تفسیر کنیم که وعده عذاب الهی برای کسانی که تعدی و تجاوز به حریم دیگران می‌کنند و در آیه ٢٤ و ٢٧ سوره نور ضرورت (استیذان و استیناس) در معرفی خود برای وارد شدن به منازل بیگانه را تاکید نمود، که خود نشانه عدم ضمان برای صاحب منزل که اگر سگ او پای شخصی که بدون اذن وارد خانه شده است را گاز بگیرد و در بحث حریم در جای دیگر در قرآن کریم از مومنان می‌خواهد که دیگران را مورد تمسخر خویش قرار ندهید که شاید قوم مسخره شده بهتر از شما باشد. (یعنی حفظ حریم آبرو) افراد به طور مثال در زمان جاهلیت افراد از پشت بام وارد خانه همدیگر می‌شدند که قرآن در آیه ۱۸۹ سوره بقره در این مورد چنین می‌فرماید کار نیک آن نیست که از پشت بام‌ها وارد خانه‌ها شوید، بلکه نیکی آن است که تقوا داشته باشید و هنگام وارد شدن به خانه‌ها از در آنها وارد شوید. و در جای دیگر خداوند از رعایت حریم اموال یتیم که فرد یتیم قدرت کافی برای حفظ مال خود ندارد صحبت نمود و در آیه ۱۰ سوره نساء چنین می‌فرماید: کسانی که ظالمانه اموال یتیمان را می‌خورند مانند آن است که آتش را در شکم خود فرو می‌برند. اینان در روز قیامت به درون آتش جهنم انداخته می‌شوند. در آیات بسیاری از قرآن به موضوع خانه کعبه و شهر مکه به‌عنوان حریم امن و مقدس اشاره شده است که امنیت به طور خاص مورد تاکید و تصریح قرار می‌گیرد، که در سوره بقره و آیه ١٢٦ چنین بیان شده است: «و چون ابراهیم گفت پروردگارا این سرزمین را شهری امن گردان و مردمش را هر کس از آنان که به خدا و روز بازپسین ایمان بیاورد روزی اعطا فرما». خداوند ضمن اجابت خواسته حضرت ابراهیم (ع) فرمود: آن عده از اهالی مکه را که کافر شوند، مدت کمی مهلت می‌دهم و پس از آن در صورتی که ایمان نیاوردند، دچار عذاب اتش که بدجایگاهی است خواهم گرداند. از این آیه می‌فهمیم که حضرت ابراهیم (ع) مهم‌ترین درخواست خود را از خداوند متعال می‌خواهد که این مکان (کعبه) را محل امن قرار دهد. کما اینکه در آیه ۳۵ همین سوره چنین بیان می‌شود که آنگاه که ابراهیم گفت: خدایا این شهر را امن بگردان و من و فرزندانم را محافظت کن که بت‌ها را پرستش نکنیم. در نتیجه به روشنی می‌توانیم بفهمیم که حریم و امنیت هم در نزد خداوند و پیامبرانش بسیار حایز اهمیت بود و بر رعایت آن نسبت به مردم تاکید فراوان داشت.
بررسی موضوع بر اساس کنوانسیون‌ها و قوانین مربوطه
تقریباً تمام اسنادی که تا الان در قالب حقوق بشر به تصویب رسیده است به این مسئله اشاره دارد که انسان از حقوق و آزادی‌هایی برخوردار است که باید از آن حمایت نمود، و تمام دولت‌ها موظفند در صورت مشاهده نقض این قوانین از حقوق حقه افراد دفاع نمایند. از جمله آن حقوق را می‌توانیم به حق بر حریم خصوصی، احترام به زندگی شخصی و… در استناد و کنوانسیون‌ها بین المللی در رعایت آن بسیار تاکید شده است… این موضوع در کشورهای اروپایی به پیروی از مقررات جهانی و متناسب با فرهنگ و سنت‌های داخلی و رعایت حریم خصوصی را در قوانین ملی خود مورد توجه قرار داده‌اند. مانند (هر کس حق زندگی آزادی و امنیت شخصی دارد) ماده ۳ و (احدی در زندگی خصوصی امور خانوادگی، اقامتگاه یا مكاتبات خود نباید مورد مداخله‌های خودسرانه واقع شود…) و ماده ۱۲ اعلامیه جهانی حقوق بشر ١٩٤٨ و ماده ۱۷ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی ١٩٦٦ (ایران در ۳ آبان سال ۱۳۵۱ پس از تصویب مجلس ميثاق بين المللی حقوق مدنی و سیاسی ملحق شد) و ماده ١٦ مجمع عمومی سازمان ملل متحد که تجاوز به حریم خصوصی افراد و تجسس را ممنوع اعلام نموده است و همچنین کنوانسیون حقوق کودک ۱۹۸۹ به طور کلی در سطح منطقه ای اسنادی که در ارتباط با حقوق بشر به تصویب رسیده اند بر حریم خصوصی و حمایت از آن بسیار تاکید نمودهاند از جمله ماده ٤ و ماده ۱۱ کنوانسیون امریکایی حقوق بشر ١٩٦٩ که در تفسیر این قوانین چنین می‌توانیم استنباط نمود که هر کس حق دارد که زندگی و شرافت افراد محترم شمرده شود و در مقابل تعرضات قانون از آنها حمایت نماید و ماده ۸ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر و ماده ۱۸ اعلامیه اسلامی حقوق بشر قاهره که در تفسیر این قوانین می‌توانیم چنین بیان نمود. هر کس این حق را دارد که حرمت زندگی و مکاتبات خصوصی آن حفظ مانده و حکومت‌ها حق مداخله در آن را ندارد مگر به حکم قانون پس عدم جاسوسی در حریم دیگران و حفظ استقلال افراد بسیار حائز اهمیت می‌باشد و تاثیر این قوانین بین المللی در قانون اساسی تایران و در اصل ۲۲ و ۲۳ و ۲۵ به روشنی بیان شده است. پس کنوانسیون رفع تبعیض از زنان (Convention on Elimination fall forms of Discriminat Against women) که در ۱۸ دسامبر ۱۹۷۹ توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصویب شد و برخی از این مواد را که با حریم خصوصی بالاخص حرمت زنان جامعه می‌باشد را مورد بررسی قرار داده است از جمله ماده ٤ کنوانسیون تدابیر ویژه و موقتی برای ایجاد فرصت‌های برابر و حمایت از زنان تا رفع تبعیض از آنها که تمامی سخنان این ماده رفع تبعیض علیه زنانی می‌باشد که جامعه حضور پررنگی دارند که موضوع را می‌توانیم در ماده چنین تفسیر نمود: اولاً اتخاذ تدابیری توسط دولت‌ها برای حمایت از مادر و زن و اقداماتی که باعث جبران رفع تبعیض نسبت به زن که تا حالا انجام پذیرفته ثانیاً این تدابیر باید توسط دولت‌ها و افراد پذیرفته شود و به موازات آن کوشش‌هایی انجام گیرد جهت ایجاد فرصت‌هایی برابر برای زنان که با اصل بیست و یکم قانون اساسی یعنی «ایجاد زمینهای مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او» تطبیق دارد و همچنین در ماده ۷ کنوانسیون رفع تبعیض از حضور زنان در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی کشور که تمامی دولت‌ها باید برای رفع تبعیض از زنان در حیات سیاسی و اجتماعی کشور کلیه اقدامات مقتضی را به عمل آورد از جمله رای دادن در تمامی انتخابات و همه پرسی‌های عمومی و داشتن شرایط نامزدی در همه انتخابات و اجتماعات و همچنین شرکت در تعیین سیاست دولت و اجرای آن و انتصاب به سمت‌های اجرایی و انجام کلیه مسئولیت‌های دولتی در تمام سطوح دولت و شرکت کردن در سازمان‌ها و انجمن‌های غیر دولتی که ارتباط با حیات سیاسی و اجتماعی کشور دارد. و این کنوانسیون حقی را برای زنان در نظر دارد در تفسیر اصل ۹۱ قانون اساسی و در بند ۱ و ۲ آن حقوق را برای تک تک زنان در نظر گرفته و می‌توانند در مقام و سمت‌های بالای یک کشور عضویت پیدا کرده و تصمیم گیر باشند. (کار ۱۳۷۹، ص ١٥٥ و ١٥٦). در ماده ۱۵ کنوانسیون چنین بیان شده است که در امور مدنی اختیارات مردان و زنان یکسان بوده و شرایط مساوی برای بهره برداری از این اختیارات در جامعه خواهند داشت و همچنین در این ماده از عدم محدودیت امکانات قانونی زنان مثل آزادی انتخاب مسکن و اقامتگاه در کلیه قراردادها و اسناد خصوصی که دارای اثر قانونی می‌باشد که با اصل بیست قانون اساسی ایران تطبیق کامل دارد «همه افراد ملت اعم از زن و مرد یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردارند» و با اصل ٤٨ و مواد ٩٥٦، ٩٥٨، ٩٥٩ و ٩٦٠ قانون مدنی در مورد حریت و مالکیت افراد بر اموال شخصی در حدود اختیارات قانون که ضرری بر دیگران وارد نشود خود از جمله مباحث حفظ رعایت حقوق دیگران می‌باشد… لذا در رابطه با تفسیر کنوانسیون اروپایی حقوق بشر قاعده ای وجود دارد به‌عنوان «حاشیه صلاحدید» چرا که دولت‌ها می‌توانند پاره ای از حقوق مندرج در کنوانسیون از جمله حق آزادی بیان و آزادی اجتماعات و حریم خصوصی …. را محدود کنند مشروط بر اینکه محدودیت منطبق بر قانون بوده و هدف آن حفظ نظم و امنیت ملی و آزادی‌های مردم باشد و این که چه مقامی صلاحیت تشخیص را دارد و آیا مبادرت به آن ناشی از یک ضرورت غیرقابل اجتناب بوده است؟ از جمله سؤالاتی بوده که در حاشیه صلاحدید دولت می‌باشد و در مورد آن خود دولت ملاک عمل می‌باشد و این دولت است که تشخیص می‌دهد محدودیت ایجاد شده منطبق با کنوانسیون بوده یا خیر و دیران دهم این تفسیر را می‌پذیرد (سادات اخوی، ۱۳۹۲، ص ۱۳۷) به طور مثال در ماده کنوانسیون اروپایی آزادی بیان به‌عنوان یکی از حق اساسی در یک جامعه دموکراتیک دولت‌ها متعاهد نسبت به محدود کردن حق آزادی بیان به‌موجب بند ۲ ماده ۱۰ کنوانسیون اروپایی می‌بایستی حاشیه صلاحدید محدودی را اعمال کنند.
حریم خصوصی و عناوین آن
حریم یعنی، به جاهای نزدیک و کنار هر چیزی گفته می‌شود، جایی که بهره بردن کامل مردم از آن مورد نیاز باشد، مانند راه و مسیر آب و محل ریختن خاک و امثال آن و مقدار حریمی که یک باب منزل برای رفع نیاز ساکنان لازم دارد بنابراین حریم را می‌توانیم با ۹ عنوان بررسی نمود.
حریم از سه حرف اصلی (ح ر م) تشکیل شده است و بر وزن فعیل و به معنای جای محفوظ و محدود و دارای حرمت می‌باشد، و حرمت به معنای آنچه شکستن آن روا نباشد و ورود بدان نتوان نمود که حرام و ضد حلال بوده یعنی آنچه که حلال نباشد و باید از آن دوری کرد و حریم یعنی حرام و بازداشت شده (صفی پور ١٤١٣، ص ٢٤٠) لغت نویسان حریم را این گونه معنا کرده‌اند «بی بهره گردانیده شده» و «بازداشت شده» حرام شده که مس آن جایز نباشد (دهخدا، ۱۳۷۷، ص ٨٩٠٤) «گرداگرد و پیرامون و دور و بر حریم خانه» اطراف خانه از حقوق و مرافق (مرافق: محل ریزش آب و محل مورد نیاز خانه») و مقدار زمینی که که فقط مالک خانه در اختیار دارد و کسی را در آن سهیم نیست (معین، ۱۳۸۲، ص ۹۷۸) حریم خصوصی در مقابل عمومی است، و عمومی به همگان است (دهخدا، ۱۳۷۷، ص ۳۹) در این زمینه نظر امام خمینی (ره) را متذکر می‌شویم که می‌فرمایند «حریم از جهت کوچک و بزرگ بودن ذوالحریم مختلف است» (موسوی خمینی (ره)، ١٤٠٣، صفحه ۱۹۹) زیرا مصالح و منافع مورد نیاز هر چیزی با چیز دیگر متفاوت است، اگر آن چه احداث شده خانه باشد، و یا شخصی که زمین بایری را برای احداث خانه، باغ، مزرعه یا غیر آنها آباد کند، آن مقدار از زمین بایر اطراف آن که استفاده کامل از شیء احداث شده، نیازمند آن است و عادتاً متعلق به مصالح آن بوده، و تابع شیء احداث شده می‌باشد. نظر حقوقدانان حریم از حرمت به معنی منع است زیرا تعرض دیگران به صاحب حريم ممنوع است.
در تعریف حریم و تعیین چارچوب شکلی آن برای صاحب نظران کمی مشکل می‌باشد، و هر صاحب نظری برداشت متفاوتی از آن دارند که برخی حریم را یک وسیله می‌دانند برای کنترل قلمرو زندگی خود، و برخی حریم را هدف می‌دانند برای حمایت از شخصیت و کرامت انسانی افراد، بنابراین حریم خود حق تمام افراد می‌باشد برای حمایت آنها در مقابل وارد شدن بدون اجازه به امور و زندگی دیگران، و به عبارتی محل و مکانی اختصاصی می‌باشد که دفاع از آن برای صاحبش واجب و تعرض نسبت به آن ممنوع می‌باشد. و برخی از دانشمندان حقوقی حریم را چنین تفسیر نموده‌اند، که آزادی عمل فرد در زندگی و خامه فرد و در روابط، مکاتبات، مکالمات و اسرار شخصی. بنابراین هر چند در تعریف لغوی و اصطلاحی حریم تفاوت چندانی وجود ندارد، اما برخی از فقها حریم را چنین تعریف نموده‌اند، حریم هر چیز عبارت است از مقداری که برای انتفاع از آن چیز ضرورت دارد. و برخی دیگر چنین بیان نمودهاند، حریم به مکان‌های نزدیک هر چیز گفته می‌شود که بهره بردن کامل مردم از آن مورد نیاز باشد. مثل آب راه و محل ریختن خاک روبه و مانند آن. بنابراین مفهوم حریم را با دو عنوان می‌توانیم مورد بررسی قرار دهیم. اولاً مفهوم حريم خصوصي ثانياً مفهوم حریم خصوص: ی در مفهوم حریم خصوصی چنین بیان می‌شود که حریم فقط مقابل حریم عمومی است به معنای ویژه و اختصای می‌باشد (دهخدا، ۱۳۷۷ ۹۸۳۹) مثلاً در جلساتی خصوصی، غیر از اعضای تشکیل دهنده، کسی دیگر در آن حضور نداشته باشد و در زبان عربی برای حکایت از این معنا واژه (الخلاصه) به کار می‌رود که آن نیز به معنای غیر عمومی و اختصاصی است یعنی یک فرد یا گروهی بتواند خود و یا اطلاعات شخصی مربوط به خود را جدا کنند و در نتیجه بتواند خود و یا اطلاعاتش را با انتخاب خویش در برابر دیگران آشکار و روشن سازند مرزها و محتوای آنچه خصوصی قلمداد می‌شود، در میان فرهنگ‌ها و اشخاص متفاوت است، اما تم اصلی آنها مشترک است. حریم خصوصی مربوط به ناشناس بودن، یعنی تمایل به گمنامی یا دور ماندن از عرصه عمومی می‌باشد. بنابراین تعریف حریم خصوصی به طور گسترده ارتباط با شرایط محیطی دارد. و همچنین در اسناد بین المللی و قوانین مختلف تعاریف متفاوتی از حریم خصوصی ارائه شده است. حریم خصوصی ترسیم خط و مرزی است که جامعه می‌تواند وارد امور شخصی افراد شود حریم خصوصی، قلمروی از زندگی شخصی است که انسان نوعی و متعارف با درک نیازهای جامعه در هیچ وضعیتی تعدی و تجاوز به آن را مجاز نمی‌داند. مالکیت افراد نسبت به شرافت و حیثیت خود مهم‌ترین هدف حریم خصوصی محسوب می‌شود. در مقامی دیگر م می‌توان گفت حریم خصوصی محدوده ای است شامل اعمال و رفتار و اندیشه‌های مشخص معین که افراد آنها را افشا نکرده است و تمایلی به افشا آن ندارند. هر چند حریم خصوصی سابقه نه چندان طولانی در غرب ندارد بلکه اسناد تاریخی نشان داده آن است که این حریم در اسلام و ایران باستان و همچنین در آیات قرآنی و سخنان امامان معصوم (ع) به کرات بیان شده است و بسیار در مورد پرهیز از نقض حریم خصوصی افراد توصیه شده است و در (سنت، اجماع و قرآن) هم سخن به میان آورده اند.http://www.utoronto .ca/ian/privacy.html) در واقع حریم خصوصی گنجینه راز و رفتار و اندیشه درونی شخص. است ملک خصوصی، منزل، محل کار، اطلاعات شخصی، ارتباطات خصوصی، پوشاک و لوازم شخصی از مصادیق حریم خصوصی‌اند. همچنین می‌توان بین انواع حریم خصوصی از قبیل حریم خصوصی روان‌شناختی و حریم خصوصی ارتباطات قایل به تفکیک شویم.
البته در این پژوهش توجه به حریم خصوصی اطلاعات معطوف است. حریم خصوصی اطلاعات شامل گردآوری، استفاده و پخش اطلاعات راجع به افراد جامعه است. حق حريم اطلاعات خصوصی نیز حق نظارت و افشا و دسترسی به اطلاعات شخصی است. به سخن دیگر، حقی است بر میزانی از رازداری و محرمانگی گردآوری اطلاعات حساس بدون اذن و علم فرد می‌توان سلاحی بالقوه در دست صاحبان قدرت و حاکمان باشد. پیداست که بیشتر مردم در ملاء عام و در انظار مردم به‌گونه‌ای دیگر عمل می‌کنند. در این شرایط طبیعی است که فرد کارهای خود را با محدودیت و احتیاط انجام دهد. لذا مردم حق دارند تحت حمایت قانون باشند. بنابراین، این ارزش کمتر از ارزش‌های بنیادی دیگر نیست. زیرا در دوران فرهنگ اطلاعات، قدر متیقنی از حریم خصوصی برای امنیت و شکوفایی انسان لازم است. برخی دیگر میز حریم خصوصی را به حق به حال خود واگذاشتن فرد، حق رهایی از مزاحمت شخص نامعقول یا حق خود در تعیین اینکه چه میزان اطلاعات شخصی او به چه کسی منتقل شود دانسته‌اند. عده‌ای نیز، حریم خصوصی را عبارت از «حق تنها ماندن» یا «حق داشتن تنهایی» می‌داند. با ارائه تعارف بالا مشخص شد که در حال حاضر در ارائه یک تعریف جهانی واحد از حریم خصوصی توافقی وجود ندارد، اما به این منظور تلاش‌های زیادی صورت‌گرفته است، و حتى حقوقدانان غربي حريم خصوصی را چنین تعریف نموده‌اند ۱- حریم خصوصی یعنی حق یک فرد مبنی بر اینکه تنها و به حال خود رها شود. ۲- حریم خصوصی یعنی تمايل اشخاص به اینکه آزادانه تصمیم بگیرند که تحت چه شرایطی و تا چه میزانی خود، وضعیت و رفتارشان را برای دیگران فاش کند 3- حریم خصوصی یعنی حق اشخاص دایر بر اینکه در مقابل هر گونه مداخله در زندگی یا امور شخصی یا امور خانوادگی از طریق ابزارهای فیزیکی یا افشای اطلاعات مصون بمانند. ٤- حریم خصوصی متشکل از سه رکن است: محرمانگی، گمنامی و تنهای.
حريم خصوصی عبارت است از حق بر تنها ماندن، که شامل شخصی بودن ارتباطات افراد اعم از گفت و گوهای تلفنی، مکاتبات و خصوصی‌بودن خانه و محل کار، امنیت محیطی اعم از حمایت از تمامیت فیزیکی و نیز محافظت از تعقیب و محکومیت حق اشخاص بر اینکه از ورود بدون اجازه به موضوعاتی که ماهیت و طبیعت شخصی دارند، رها و آزاد باشد. مقیاس برای آنکه فرد بتواند و تصمیم بگیرد که اطلاعات شخصی و خوصی خود را با چه کسی و با چه هدفی در میان گذارد.. و همچنین در مفهوم حریم عمومی چنین بیان شده است که اگر چه تفکیک حوزه عمومی از حوزه خصوصی قدمتی به درازای حیات انسانی دارد. اما توجه فزاینده به قلمرو و اهمیت زندگی خصوصی و حفظ آن در برابر عوامل تهدید کننده از مسائل عصر جدید است دامنه حوزه خصوصی و و گستره حوزه عمومی به بسیاری از عوامل فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بستگی دارد و با تغییر این عوامل قلمرو حیات خصوصی و عمومی دستخوش تغییر می‌گردد. پس بنابراین حریم عمومی به حوزه عمومی مربوط می‌شود و با قرارداد اجتماعی به وجود می‌آید. این حریم با گذر از حریم خصوصی پدیدار می‌شود و به نحوی شده است که بخش‌هایی از حریم خصوصی به مثابه قرارداد اجتماعی به وجود می‌آید. پس پیدایش حوزه عمومی موجب تفکیک این حوزه از حوزه خصوصی شده است پس حوزه عمومی، خود حوزه ای است که در آن امری مخفی و غیر قابل دسترس صاحبان آن نیست و تدبیر و سامان و تصمیم گیری در مورد آن نیز حق همه شهروندان می‌باشد حوزه عمومی منطقۀ اقتدار دولت است، این حوزه ملک مشاع همۀ شهروندان بوده که حفظ آن برای همه به‌عنوان یک وظیفه باید انجام پذیرد.