کتاب حقوق تطبیقی مطبوعات ایران و انگلیس

عنوان صفحه
مقدمه 9
فصـل اول 15
کلیات و مفاهیم 15
اهداف کتاب 21
اهمیت و ضرورت موضوع مورد مطالعه 22
ادبیات و سوابق مطالعه 22
جنبه‌ی نوآوری موضوع مورد مطالعه 25
روش مطالعه و گردآوری اطلاعات 25
ساختار کتاب 26
فصـل دوم 27
مفاهیم، پیشینه و مبانی نظری 27
مبحث اول: مفاهیم و پیشینه‌ی آزادی مطبوعات 27
گفتار اول: تعاریف و اصطلاحات 27
بند اول: تبیین مفهوم مطبوعات 27
بند دوم: آزادی و آزادی مطبوعات 31
گفتار دوم: پیشینه‌ی آزادی مطبوعات در حقوق ایران و انگلستان 35
بند اول: تاریخچه آغاز آزادی مطبوعات 35
بند دوم: جایگاه آزادی مطبوعات در قوانین ایران 39
بند سوم: جایگاه آزادی مطبوعات در حقوق انگلستان 42
مبحث دوم: مبانی نظری آزادی بیان و مطبوعات در ایران و انگلستان 43
گفتار اول: مبانی عرفی و فقهی آزادی مطبوعات 43
بند اول: اصل اباحه 46
بند دوم: روایات خاص 47
بند سوم: سیره‌ی حکومتی پیشوایان 47
گفتار دوم: مبانی حقوقی آزادی نشریات و مطبوعات 48
بند اول: ارکان اساسی آزادی مطبوعات 51
بند دوم: نظریه‌های آزادی مطبوعات 54
بند سوم: نظام‌هاي حقوقي تاسيس و انتشار مطبوعات 57
بند چهارم: مبانی اصل آزادی مطبوعات در حقوق بین‌الملل 59
فصـل سوم 63
محدودیت‌ها و استثنائات آزادی مطبوعات در حقوق ایران و انگلستان 63
مبحث اول: محدودیت‌ها و استثناهای آزادی مطبوعات در حقوق ایران 63
گفتار اول: اصول، حدود و استثنائات وارده بر آزادی مطبوعات در ایران 65
بند اول: اصول حاکم بر اعمال محدودیت بر اصل آزادی مطبوعات در اسناد حقوق بشری و حقوق ایران 67
بند دوم: محدودیت‌های آزادی مطبوعات در ایران 72
بند سوم: استثنائات آزادی مطبوعات در شرایط غیرعادی 88
گفتار دوم: وضعیت آزادی مطبوعات در ایران 90
بند اول: وضعیت آزادی مطبوعات ایران در رده‌ی جهانی 91
بند دوم: تأثیر عوامل سیاسی بر آزادی مطبوعات 92
مبحث دوم: محدودیت‌های آزادی مطبوعات در حقوق انگلستان 94
گفتار اول: حدود و استثنائات آزادی مطبوعات در انگلستان 95
بند اول: رعایت الزامات اولیه‌ی انتشارات مطبوعات 96
بند دوم: عدم قباحت بیان و افترا 97
بند سوم: محدودیت‌های راجع به کودکان 98
بند چهارم: محدودیت‌های انتشار (محدودیت‌های بنیادین یا ممنوعیت‌های انتشار) 98
بند پنجم: رعایت کپی‌رایت یا حق انتشار 100
گفتار دوم: وضعیت آزادی مطبوعات در انگلستان 100
بند اول: اوضاع کنونی آزادی مطبوعات در انگلیس 101
بند دوم: لایحه‌ی اصلاح قانون مطبوعات در انگلیس 104
فصـل چهارم 105
نظارت بر آزادی مطبوعات در حقوق ایران و انگلستان و مسئولیت مطبوعات 105
مبحث اول: مراجع ناظر و رسیدگی‌کننده بر مطبوعات در حقوق ایران و انگلیس 105
گفتار اول: مراجع ناظر و رسیدگی‌کننده بر مطبوعات در حقوق ایران 105
گفتار دوم: مراجع ناظر و رسیدگی‌کننده بر مطبوعات در حقوق انگلیس 108
مبحث دوم: مسئولیت مدنی مطبوعات در حقوق ایران و انگلستان 110
گفتار اول: مسئولیت دست‌اندرکاران مطبوعات در جبران خسارات در حقوق ایران و انگلیس 111
گفتار دوم: منشأ مسئولیت مطبوعات در حقوق ایران و انگلیس 113
بند اول: مسئولیت مدنی ناشی از نقض کپی‌رایت 114
بند دوم: مسئولیت ناشی از تبلیغات مطبوعاتی 115
بند سوم: چاپ آگهي‌هاي قضايي و قانوني 116
گفتار سوم: جبران خسارت توسط مطبوعات در حقوق ایران و انگلیس 117
بند اول: نحوه‌ی جبران خسارت 117
بند دوم: روش پيشنهادي جبران زيان‌های مطبوعاتي 119
مبحث سوم: مسئولیت کیفری مطبوعات در حقوق ایران و انگلیس 120
گفتار اول: مسئولیت کیفری در جرائم مطبوعاتی در ایران 121
بند اول: جرائم مطبوعاتی در ایران 122
بند دوم: تحولات تقنینی مسئولیت در قلمرو جرائم مطبوعاتی 123
بند سوم: مسئولیت کیفری مرتکبین جرائم مطبوعات 125
گفتار دوم: جرائم مطبوعاتی و مسئولیت کیفری مطبوعات در حقوق انگلیس 127
بند اول: غیرجزایی‌سازی جرائم مطبوعاتی و رسانه‌ای، برای جلوگیری از تعطیل رسانه‌ها و توقیف روزنامه‌نگاران 128
بند دوم: مهم‌ترین جرائم مطبوعاتی در انگلستان 134
بند سوم: میزان مسئولیت کیفری دست‌اندرکاران مطبوعات در حقوق انگلیس 137
فصـل پنجم 139
بحث و نتیجه 139
منـابع و مآخـذ 143
منابع فارسی 143
منابع لاتین 152
قوانین و مقررات ایران 154

اهمیت و ضرورت موضوع مورد مطالعه

مطبوعات در هر کشور نقش اساسی را در ایجاد جوی سالم و یا ناسالم دارند، مطبوعات کشور در ساختن جامعه نقش مؤثری را ایفا می‌نماید. اگر مطبوعات اصلاح بشود یک جامعه اصلاح می‌شود. تقریباً همه محققان و دست‌اندرکاران مسائل و نیازهای جامعه، مخصوصاً صاحب‌نظران وسایل ارتباطی بدان اندیشیده‌اند و به اهمیت و جایگاه مطبوعات پی برده‌اند. ﻫﻤﻮاره ﭼﺎﻟﺶ اﺳﺎﺳﻲ در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت، ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪود آزادی‌های آن بوده است. ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻫﻤﻴﺸﻪ از یک ﺳﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺘﻘﺪ و اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﺎﻫﻲ از ﻣﻨﻜﺮ حکومت‌ها ﺑﺎﺷﻨﺪ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ و ﻣـﻨﻌﻜﺲﻛﻨﻨـﺪة ﺻﺪاي ﺗﻮدة ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﻟﺬا ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪود آزادي ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﺿﺮوري است و امروزه جایگاه این آزادی در تمامی کشورها و حتی اسناد بین‌المللی اهمیت بیشتری یافته است که این بیانگر اهمیت و ضرورت انجام مطالعه جامع جهت بررسی آزادی مطبوعات و حدود آن در حقوق ایران، مقایسه‌ی آن با سایر کشورها و بررسی نوآوری‌ها و نقاط ضعف و قوت و خلأهای قانونی موجود است.

ادبیات و سوابق مطالعه

با توجه به اهمیت موضوع آزادی مطبوعات دراسناد بین‌المللی و نظام‌های حقوقی کشورها، از جمله ایران، در کتب حقوق اساسی و حقوق عمومی اشاره اجمالی به آزادی مطبوعات شده است اما بررسی آزادی مطبوعات و حدود آن و بررسی تطبیقی آن با حقوق انگلستان در پژوهش‌های حقوقی مغفول و مهجور واقع شده است البته در برخی مقالات آزادی بیان و رسانه و مطبوعات مورد بررسی مختصر قرار گرفته است که عبارت‌اند از:

• مقاله‌ی «مبانی و حدود آزادی بیان و مطبوعات از دیدگاه اسلام»؛ به قلم علیرضا اعرافی، نامه فرهنگ، شماره 44، تابستان 1381؛ در این پژوهش که در سه بخش تنظیم شده است ابتدا مبانی فقهی آزادی بیان و محدودیت آن، سپس حدود آزادی بیان در فقه و قانون اساسی و سرانجام شیوه‌ی نظارت بر مطبوعات مورد بررسی قرار گرفته است.
• مقاله‌ی «آزادی مطبوعات»؛ نوشته‌ی جواد وند نوروز، مجله حضور، شماره 31، 1379؛ در این پژوهش به بررسی آزادی مطبوعات از دیدگاه امام خمینی (ره) پرداخته شده است و پس از بیان تعاریف و مفاهیم کلی، به بیان دیدگاه امام خمینی در خصوص آزادی و آزادی مطبوعات و محدودیت‌های وارد بر آزادی مطبوعات پرداخته شده است.
• مقاله‌ی «آزادی مطبوعات در منظر حق دسترسی آزاد به مطبوعات»؛ اثر جلیل مالکی و زهرا واعظی، رسانه، سال بیست و سوم، شماره 4، 1391؛ این پژوهش به دنبال تبیین تلازم آزادی مطبوعات و حق دسترسی آزاد مردم به اطلاعات است که در همین راستا به بررسی جایگاه مطبوعات، نظریات و عقاید مختلف راجع به آزادی مطبوعات و بررسی اهمیت و تأثیر جریان آزادی اطلاعات در عرصه‌ی سیاست، اقتصاد، فرهنگ و ارتباطات پرداخته است.
• پایان‌نامه‌ی «حدود آزادی مطبوعات در فرانسه»: بررسی تطبیقی، نوشته‌ی آلما فاضلی، دانشگاه تهران؛ 1389؛ در این پایان‌نامه نویسنده با بررسی حقوق شهروندی و حقوق بشر در فرانسه و اصلاحات آن، به بررسی و تطبیق با متن‌های حقوقی ویژه در مورد آزادی بیان و آزادی مطبوعات در آمریکا پرداخته است و معتقد است دو کشور فرانسه و ایالات متحده روش‌های متفاوتی را برای برخورد با آزادی بیان برگزیده و بر پایه پاره‌ای تفاوت‌های بنیادین فلسفی در نحوه نگرش و تفسیر آزادی‌های فردی و اجتماعی و تفاوت سیستم حقوقی، به مقولات اجتناب‌ناپذیری چون آزادی مطبوعات و سانسور پرداخته‌اند.
• مقاله‌ی «حق بر آزادی مطبوعات در پرتو آموزه‌های حقوق بشر»، نوشته‌ی حسن خسروی، نوید زمانه قدیم، یوسف باقری حامد، مجله اخلاق زیستی، دوره 6، شماره 21، 1395؛ پژوهش مذکور به دنبال بررسی ابعاد حق بر آزادی مطبوعات و محدودیت‌های ناظر بر آن در پرتو آموزه‌های حقوق بشری است و با تمرکز بر اعلامیه جهانی حقوق بشر به‌عنوان مهم‌ترین سند مدون نظام بین‌المللی بشر به بررسی حق بر آزادی مطبوعات در حقوق بین‌الملل پرداخته است.
• مقاله‌ی «آزادی بیان در رسانه و حدود آن»؛ به قلم حمید رشادی، اولین همایش ملی وکالت، اخلاق، فقه و حقوق، میبد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد میبد، 1393؛ بر اساس این مقاله، آزادی بیان در رسانه به تأمین سلامت مادی و معنوی جامعه با رعایت حدود همچون حمایت از امنیت ملی، اسرار دولتی، حریم خصوصی، مالکیت‌های فکری، آبرو و اعتبار اشخاص، منصفانه بودن دادرسی‌ها، حمایت از مخاطبان در برابر تبلیغات گمراه‌کننده، حقوق و نظم عمومی کمک می‌کند و حذف آن باعث قضاوت‌های غیر عقلایی و جانشین شدن زور به‌جای عقل و منطق، عدم انطباق جامعه با اوضاع‌واحوال جدید و تحول گرایانه، پنهان‌سازی مشکلات واقعی و در نهایت عدم توجه به موضوعات حیاتی در جامعه خواهد شد.
• مقاله‌ی «مقایسه‌ی تطبیقی محدودیت‌های حاکم بر آزادی مطبوعات در نظام حقوقی ایران و انگلستان»؛ نوشته‌ی احمد مومتی راد و آرین پنفت، فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال دوم، شماره پنجم، 1392؛ در مقاله‌ی مذکور به بررسی تطبیقی آزادی مطبوعات در قوانین کشورهای ایران و انگلستان پرداخته شده است به‌گونه‌ای که در ابتدا به تحلیل حقوقی آزادی مطبوعات در این دو کشور پرداخته شده و سپس محدودیت‌های وارد بر این آزادی را در قوانین این دو کشور مورد بررسی اجمالی قرار داده است.
• مقاله‌ی «ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ مؤثر در توسعه‌ی آزادي ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت در اﯾﺮان»، نوشته‌ی سارا محمد پورخبازی و ندا محمد پورخبازی، مطالعات رسانه‌ای، سال هشتم، شماره 19، 1391؛ در این مقاله ﺑﺎ بهره‌گیری از روش ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﯽ و ﺳﺎﺧﺖ پرسشنامه‌ی ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎ دسته‌بندی ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻪ مؤلفه‌های ﻣﺤﺘﻮاي ﻗـﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻄﺒﻮﻋـﺎﺗﯽ، ﻣﺤﺘـﻮاي ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﯽ، اﺳـﺘﺮاﺗﮋي مطبوعاتی دولت‌ها و رﺷﺪ ﯾﺎﻓﺘﮕﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از مدل‌های آﻣﺎري تک گروهی به بررسی توان پیش‌بینی آزادي ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي یادشده و ﻣﯿﺰان ﺗﺤﻘﻖ ﻫﺮ ﯾﮏ از مؤلفه‌های یادشده از دﯾﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳـﺖ.

جنبه‌ی نوآوری موضوع مورد مطالعه

عصر جدید، عصر جهانی‌شدن، در ادامه‌ی رشد دنیای مدرن و صنعتی متولد شده است و در این عصر جدید افراد بر اساس حقوق شهروندی جدید دارای حقوق فردی گسترده‌تر است که ازجمله‌ی آن حق دسترسی آزاد به اطلاعات از جمله از طریق مطبوعات است؛ بنابراین بررسی و شناخت جایگاه آزادی مطبوعات و حدود آن در نظام‌های حقوقی انگلستان و شناسایی نوآوری‌های قوانین این کشور و حتی اسناد بین‌المللی در این زمینه و تطبیق آن با قوانین ایران، شناخت خلأهای قانونی قوانین ایران و رفع آن در راستای اجرای حقوق شهروندی، موضوعی بکر و نو است.

روش مطالعه و گردآوری اطلاعات

روش مورد استفاده در این مطالعه، مبتنی بر روش کیفی از نوع توصیفی- تحلیلی است که روش جمع‌آوری مطالب به روش کتابخانه‌ای انجام خواهد شد. بدین معنی که برای به دست آوردن نتایج مطلوب در این مطالعه و ارائه‌ی پاسخ مناسب به سؤالات، به مطالعه و جمع‌آوری اطلاعات از کتب مختلفی که مرتبط با موضوع مورد مطالعه می‌باشند، فیش‌برداری از کتب و مجلات گوناگون، بانک‌های اطلاعاتی، مطالعه‌ی پژوهش‌های انجام‌شده در این زمینه و به‌ویژه بررسی آمار و اطلاعات منتشره از سوی مراجع مربوطه خواهیم پرداخت. این مطالعه به‌منظور توصیف عینی و کیفی محتوای مفاهیم به‌صورت نظام‌دار انجام می‌شود و مؤلف در این کتاب به دنبال شناخت ساختاری و تجزیه‌وتحلیل قوانین است.

در این کتاب جهت به دست آوردن اطلاعات مورد نیاز از روش کتابخانه‌ای استفاده خواهد شد که منظور از مطالعات کتابخانه‌ای مطالعاتی است که موضوعات مورد مطالعه در اختیار و دسترس مؤلف قرار نداشته و غالباً مربوط به گذشته‌ای دور یا نزدیک می‌گردد. در این کتاب نیز برای جمع-آوری ادبیات و سوابق موضوع از منابع فارسی و لاتین کتابخانه‌اي، مقالات، کتب و نيز پایگاه‌های معتبر علمی در شبکه جهاني اینترنت استفاده خواهد شد و نتایج مطالعات در ابزار مناسب اعم از فیش، جدول و فرم، ثبت و نگهداری و در پایان کار نسبت به طبقه‌بندی و بهره‌برداری از آن‌ها اقدام می‌شود.

تجزیه‌وتحلیل داده‏ها به روش استنتاجی و استدلالی است و با استفاده از قوانین موجود و آثار آن در جامعه و ادله موجود؛ اطلاعات دست‌یافته مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرد.

ساختار کتاب

در این کتاب به بررسی آزادی مطبوعات و حدود آن در حقوق ایران و حقوق انگلستان پرداخته می‌شود. ابتدا در فصل نحست به بیان کلیات و طرح موضوع مورد مطالعه پرداخته می‌شود و سپس در فصل دوم به بررسی مفاهیم، پیشینه و مبانی نظری آزادی مطبوعات در حقوق ایران و انگلستان پرداخته شده، در فصل سوم به تبیین محدودیت‌ها و استثنائات اصل آزادی مطبوعات در حقوق ایران و انگلستان و بررسی اصول حاکم بر محدودیت‌های آزادی مطبوعات پرداخته می‌گردد، در فصل چهارم نیز به بررسی مسئولیت مدنی و کیفری مطبوعات در حقوق ایران و انگلستان و در فصل پنجم نیز به بیان نتیجه‌گیری و یافته‌های مطالعه پرداخته می‌شود.