کتاب بر خانواده‌ی کودکان اوتیسمی چه می‌گذرد؟

فصل 1 9
اوتیسم چیست؟ 9
تاریخچه اختلال طیف اتیسم 10
تعریف اختلال طیف اتیسم و سطوح آن 11
اختلال طیف اتیسم: نشانه‌ها و معیار‌های تشخیصی 12
درمان دارویی 23
توانبخشی حرکتی 24
فرایند ارزیابی و تشخیص اختلال اوتیسم 24
اختلال طیف اتیسم و صرع (اختلال تشنج) 29
اختلال طیف اتیسم و اختلال خواب 31
فصل 2 45
علائم و نشانه‌‌های اتیسم 45
علائم اوتیسم در دختران 56
علائم اوتیسم 59
ادراک فضایی کودک دارای اوتیسم 61
رفتار‌های چالش‌برانگیز کودک دارای اوتیسم 63
اهمیت آگاهی از نخستین نشانه‌ها و علائم اختلال طیف اوتیسم 66
دستاورد‌های پزشکی در بررسی نشانه‌های نخستین اختلال طیف اوتیسم 73
کدام کودکان بیشتر احتمال دارد بیماری‌شان پیشرفت کند؟ 82
درمانهایی برای بهبود 83
دارودرمانی 92
داروها 93
گفتاردرمانی 94
رفتاردرمانی 95
فصل 3 99
خانواده و کودک دارای اتیسم (اوتیسم) 99
طبقه نخست اختلال در چرخه زندگی 100
طبقه دوم اختلال در چرخه زندگی 101
تاب آوری خانواده کودک دارای اتیسم 112
مطمئنی که اتیسم داره؟ 121
رفتار اون از کنترل خارجه! 124
10 نکته طلایی برای والدین اتیسم 125
فصل 4 133
مشکلات حسی مادران کودکان اُتیستیک 133
تجربه مادر کودک اوتیسم 135
فصل 5 143
راهکارهایی برای آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم 143
آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم را چگونه شروع کنیم؟ 143
کمک برای تمرکز یافتن در آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم 145
برنامه ریزی در آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم 145
روشهایی برای کمک به کودکان اوتیسم 147
تفاوت‌های اجتماعی در کودکان اوتیسم 148
آموزش مهارت‌های اجتماعی به کودکان اوتیسم 148
تمرین موقعیت‌های اجتماعی متداول در آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم 151
آموزش الفبا به کودکان اوتیسم 155
روش‌های آموزش به کودکان اوتیسم 156
منابع و مآخذ 157

اوتیسم چیست؟
اختلال طیف اوتیسم را بيشتر مي‌توان يك اختلال نورولوژيكي كه خودش را در سال‌هاي اوليه رشد كودك نمايان مي‌كند معرفي نمود. اين اختلال در بيماران اوتيستيك باعث مي‌شود كه مغز فرد مبتلا به اوتیسم نتواند در زمينه رفتارهاي اجتماعي و مهارت‌هاي ارتباطي به‌درستي عمل كند و مزاحم او براي يادگيري چگونگي ارتباط و تعامل با ديگران به‌طور اجتماعي مي‌شود. كودكان و بزرگسالان دارای اختلال طیف اوتیسم در زمينه ارتباط كلامي و غيركلامی، مهارت‌های شناختی معمول، رفتارهاي اجتماعي، فعاليت‌هاي سرگرم‌كننده و بازي داراي مشكل مي‌باشند.
ريشه كلمه اوتيسم از واژه يوناني Autos به معني خود گرفته شده است. البته اين نام در طول زمان به صورت‌هاي گوناگوني به‌كار مي‌رفته است مانند اوتيسم كودكي اوليه، يا اوتيسم كودكي. پس از مدتي اين نام‌ها تقريباً مترادف با اوتيسم در بزرگسالان به كار رفت و پس‌ازآن اين اختلال را در هر دوره سني به‌نام اوتيسم مي‌شناسند. اختلال طیف اوتيسم (ASD) و اوتيسم دو واژه و عبارت کلی برای گروهی از اختلالات پیچیده در رشد مغز هستند. درسال 2013 در DSM-5 همه اختلالات طیف اوتيسم در زیر چتر ASD یا اختلالات طیف اوتیسم قرار گرفتند. اکنون دیگر در اختلال طیف اوتيسم به جای انواع اوتیسم 3 سطح وجود دارد که در آن‌ها رشد مهارت‌هاي اجتماعي، ارتباطات و منابع و ذخاير رفتاري دچار تأخیر و انحراف گردیده است. كودكان درگیر با اختلال طیف اوتيسم اغلب تمايلات شديد و ويژه‌اي به مجموعه‌اي از رفتارها نشان مي‌دهند، مقاومت در برابر تغیير رفتار‌های تکراری و کلیشه‌ای و نقص در ارتباط چشمی دارند و پاسخ‌هاي مناسبي به محركات محيطي نمي‌دهند. اين اختلالات تأثیرهای متعدد و بی‌شماری بر روند رشد مي‌گذارند. هرچه این اختلال زود تشخیص داده شود و فرد مبتلا زودتر وارد چرخه‌های درمان گردد، زودتر می‌توان زندگی او را تغییر داد.
تاریخچه اختلال طیف اتیسم
هنری موزلی اولین روان‌پزشکی بود که کودکانی که دچار اختلال‌های شدید روانی همراه با تأخیر و نقص آشکار در فرایند‌های تحولی بودند مورد بررسی قرار داد و تا سال 1867 همه این اختلال‌ها در قالب اختلال‌های روان‌پریشی دسته‌بندی می‌شدند. در منابع ذکر شده است که بلولر در سال 1912 برای اولین بار عبارت اتیسم را به کار برده است اما استعمال به شیوه دقیق و معنای امروزی برای اوین بار توسط لئو کانر در سال 1943 و در بیمارستان هاپکینز برای توصیف رفتار کودکانی که از کیفی متفاوت از دیگر کودکان با اختلال‌های روانی صورت گرفت. یک روان‌پزشک اهل اتریش به نام آسپرگر در همان سال گروهی از کودکان که تفاوتشان با گروه قبل توانمند‌های بالا و توانایی کلامی بهتر و بیشتر بود اما بسیار مشابه هم بودند مورد بررسی قرار داد. هرچند یافته‌های کانر با اقبال و توجه مردم مواجه شد، یافته‌های آسپرگر چنین نبود که یکی از علت‌های آن چاپ و انتشار اطلاعات به زمان آلمانی بود.
تعریف اختلال طیف اتیسم و سطوح آن
اختلال طیف اتیسم، اختلالی عصبی_ تحولی مادام‌العمری است که از ویژگی‌های اصلی آن الگوی علائق محدود و نقص در برقراری ارتباط و تقابل اجتماعی و رفتارهای قالبی می‌باشد. در گذشته اختلال طیف اتیسم و روان گسیختگی دوران کودکی به عنوان اختلال‌های یکسان در نظر گرفته می‌شد، اما امروزه به عنوان دو اختلال متمایز که البته در پژوهش‌ها همپوشانی زیاد آن‌ها نشان داده شده است، شناخته می‌شوند.
بنا بر دسته‌بندی منقول در کتاب راهنماي تشخیصی آماري اختلال‌های روانی ویراست پنجم (2013)، اختلال طیف اتیسم در 3 سطح: نیاز به حمایت، نیازمند به حمایت زیاد و نیازمند به حمایت بسیار زیاد. به نحو مختصر، مفید و همراه با نشانه‌ها دسته‌بندی و توصیف‌شده‌اند که تغییر این نشانه‌ها تحت تأثیر شرایط محیطی و قابل‌توجه است. در نظرگرفتن شدت مشکلات ارتباط اجتماعی و شدت رفتارهاي محدود و تکراري امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.
سطح 1: نیاز به حمایت
ارتباط اجتماعی: در زمان برقراري ارتباطات اجتماعی باید موردحمایت و پشتیبانی قرارگیرد در غیر این صورت علاوه بر ناتوانی شدید با اختلالی قابل‌توجه روبرو می‌شود. علاقه‌اي به برقراري تعاملات اجتماعی ندارد و با ناتوانی درآغازگري تعاملات اجتماعی به پیشنهادهاي برقراري ارتباط اجتماعی با دیگران پاسخ‌هاي غیرمعمول و یا ناموفق می‌دهد.
رفتار¬هاي محدود و تکراری: در عملکرد فردي به دلیل عدم انعطاف‌پذیری کافی رفتارها باعث تداخل قابل‌توجهی در یک یا چند زمینه می‌شود مانند: مشکلات در سازمان‌دهی و برنامه‌ریزی که سبب عدم استقلال بوده وتوانایی آغاز فعالیت جدید پس از پایان فعالیت کنونی را ندارد.
سطح 2: نیاز به حمایت زیاد
ارتباط اجتماعی: هنگام برقراري ارتباط اجتماعی از جانب دیگران پاسخ‌های غیرطبیعی و نامربوط دریافت می‌کنند. وجود نقص آشکار در مهارت‌هاي اجتماعی کلامی و غیرکلامی، کاستی‌های اجتماعی آشکار حتی با حمایت در انجام محل تعامل و تمایل به آغاز گري تعاملات اجتماعی محدود دارند.
رفتارهاي تکراري و محدود:
وجود مشکلات متعدد درکنار آمدن با تغییر و عدم انعطاف‌پذیری رفتاري دارد همراه با رفتارهای محدود و تکراري با شدت فراوانی بالا که موجب مختل شدن عملکرد فرد در بسیاري از موقعیت‌ها می‌شود. ایجاد تغییر در کانون تمرکز فکري و عملی برای وی دشوار است تا جایی که دچار به‌هم‌ریختگی و پریشانی می‌شود.
سطح 3: نیاز به حمایت بسیار زیاد
ارتباط اجتماعی: از دیگر عوامل ایجاد اختلال در عملکرد که عامل ایجاد کاستی شدید می‌شود مهارت‌هاي مربوط به ارتباط اجتماعی کلامی و غیرکلامی است. فرد در تعاملات اجتماعی به‌ندرت پیش‌قدم شده و کمترین واکنش نسبت به پیش‌قدم شدن دیگران دارد.
رفتارهای محدود و تکراری: مشکل شدید در کنار آمدن با تغییر، عدم انعطاف‌پذیری در رفتار و یا سایر رفتارهاي محدود و تکراري که به طرز چشمگیری با عملکردهاي فرد در تمامی زمینه‌ها تداخل داشته باشد. فرد با ایجاد تغییر در کانون تمرکز فکري یا عملی خود یا دچار فشار روانی می‌شود و مشکل دارد.
اختلال طیف اتیسم: نشانه‌ها و معیار‌های تشخیصی
در این بخش نشانه‌ها و ملاک‌های تشخیص اختلال طیف اتیسم بر اساس جدیدترین ویراست یعنی پنجمین ویراست راهنماي تشخیصی آماري اختلال‌های روانی که توسط (انجمن روان‌پزشکی آمریکا 2013) تنظیم‌شده، به شرح زیر مورد بررسی قرار می‌گیرد:
A :اختلال در ارتباط اجتماعی و تعامل اجتماعی فرد در موقعیت‌هاي متعدد و متفاوت، امری دائمی بوده و ملاك‌هاي زیر نشانگر آن می‌باشد:
1. فرد در تقابل اجتماعی- هیجانی نقص دارد. در اثر این مورد از عدم توانایی کافی در گفتگوی متقابل عادی و علاقه‌ي اندك به اشتراك گذاشتن عواطف و علایق خود، هیجان‌ها و واکنش کم و مناسب به علائق، هیجان‌ها و عواطف دیگران تا بی‌توجهی کامل به تعامل اجتماعی وپیشقدم شدن درآن باشد.
2. نقص در رفتارهاي ارتباطی غیرکلامی که لازمه تعامل اجتماعی است. کاستی‌های رفتارهاي ارتباطی غیرکلامی به صورت طیفی از عدم توانایی کافی فرد در ادغام روش‌هاي ارتباطی کلامی و غیرکلامی شروع می‌گردد، از ناهنجاري در تماس چشمی و زبان بدن، یا کاستی در درك روش‌هاي غیرکلامی و استفاده از آن‌ها گذر می‌کند، وبه فقدان کامل حالات هیجانی صورت یا ژست‌هاي بدنی خاتمه می‌یابد، توصیف می‌شوند.
3. نقص در روابط اجتماعی در سطح میان فردي نقص دارد. ایجاد و حفظ روابط میان فرد به صورت یک پیوستار است که از دشواري در تنظیم رفتار براي مطابقت داشتن با موقعیت‌های اجتماعی مختلف شروع می‌شود، از دشواري در بازی‌های تخیلی با دیگران ودوست پیدا کردن عبور می‌کند و به عدم علاقه ظاهري، به مردم خاتمه می‌یابد.
B :مجموعه‌ای از فعالیت‌های محدود و تکراري، علایق و رفتارها که حداقل شامل دو مورد از موارد زیر است:
1. کودک حرکات فیزیکی یا گفتار کلیشه‌اي، قالبی تکراري دارد، یا از اشیا همیشه به یک‌شکل استفاده می‌کند.
2. در رفتارهاي کلامی و غیر‌کلامی بر یکسان بودن، عدم تغییر امور و عدم انعطاف و الگوهای تشریفاتی اصرار می‌ورزد. مقاومت شدید برای انجام کارهایی که ترتیب خاصی برای آن‌ها قائل است، دارند.
3. علایق بسیار محدود و ثابت فرد که از لحاظ شدت و میزان توجه غیرعادی هستند ودلبستگی شدید به اشیاي غیرمعمولی دارد.
4. فرد علاقه‌ي غیرمعمولی به بعضی جنبه‌هاي حسی محیط دارد و واکنش افراطی (تند حسی) و تفریطی (کند حسی) در مقابل محرک‌های حسی دارد. ممکن است به سرما، گرما، و درد بی‌تفاوت باشد، علاقه به لمس بعضی از اشیا را به طور افراطی بو یا کند و یا به بعضی نورها علاقه‌مند باشد.
C :علائم باید در اوایل سنین رشد وجود داشته باشند و البته ممکن است تا زمان نیاز به ارتباط اجتماعی آشکار نشود و مخفی بماند.
D: علائم باعث اختلالات قابل‌توجهی در زمینه‌های شغلی، اجتماعی و سایر عملکردهای فعال می‌شود.
E :کم‌توان ذهنی یا تأخیر رشدي کلی علت بهتري برای توجیه این علائم نیستند.
میزان شیوع
کلمه شیوع برای بیان تعداد افرادی که در یک بیماری یا وضعیت خاص در بازه زمانی مشخص قرار دارند به کار می‌رود. سازمان بهداشت جهانی بیان داشته است که میزان شیوع اختلال طیف اتیسم در سال‌های اخیر به‌سرعت رو به افزایش است (2016). به نحوی که میزان این اختلال در کوکان در سال 2018 1 در 44 تولد است (ماینر و همکاران، 2021). میزان شیوع این اختلال در ایران و در کودکان پنج ساله طی پژوهشی 26/6 در 10 هزار نفر گزارش‌شده است.
نسبت جنسیتی
اختلال طیف اتیسم در پسرها شیوع بیشتری دارد. این میزان در پسرها 3 تا 5 برابر بیشتر و شدیدتر بوده و امکان وجود عقب‌ماندگی ذهنی شدیدتر نیز وجود دارد.
ویژگی‌هاي کودکان با اختلال طیف اتیسم
ارتباط و مهارت‌هاي اجتماعی
نارسایی‌هاي شدید در تعاملات اجتماعی ارتباطات از جمله خصوصیات کودکان با اختلال اتیسم است. قبل از یک سالگی نقص در تعاملات اجتماعی کودکان با اختلال اتیسم پدیدار می‌شود که چند مورد اصلی آن عبارت‌اند از:
1. اجتناب اجتماعی
این کودکان، غالباً هیچ میلی به تعامل اجتماعی و برقراري روابط از خود نشان نمی‌دهند‌. به خاطر برخی رفتارهاي نامطلوب، خود به خود از جمع اجتماعی طرد می‌شوند. آن‌ها غالباً در خردسالی براي جلب توجه همانند همسالان عادي گریه نمی‌کنند، خواهان بوسیدن، در آغوش گرفتن، تماس اجتماعی و نوازش نیستند. آن‌ها اغلب از این که تنها رها شوند راضی هستند، مزاحمتی براي والدینشان ایجاد نمی‌کنند و شکایت نمی‌کنند و به همین دلیل عنوان “کودك خوب” وصف شده‌اند. کودکان با اختلال اتیسم، هنگام آسیب دیدن براي تسکین و آرامیدگی والدین خود را جستجو نمی‌کنند، نسبت به حضور و عدم حضور والدین بی‌توجه بوده و ابراز محبت نمی‌کنند. این کودکان معمولاً از موقعیتی که در آن کودکان هم‌سن آن‌ها مشغول بازي و سرگرمی هستند اجتناب می‌کنند.
2. بی‌تفاوتی اجتماعی
از دیگر ویژگی‌های رفتار اجتماعی کودکان با اختلال اتیسم، به بازي گروهی و باهم بودن برای امنیت خاطر و کسب آرامش بی‌اعتنا هستند. این بی‌تفاوتی اجتماعی و سردي بعدها نیز در زندگی اجتماعی آن‌ها مشهود می‌شود. بسیاري از این کودکان، مهارت‌هاي مناسب بازي را کسب نمی‌کنند، دوستی‌هاي سازش یافته با دیگران ندارند و وسایل بازي خود را با دیگران به اشتراك نمی‌گذارند.
رفتارهاي کلیشه‌اي
مشکل دیگر رفتارهاي تکراري و کلیشه‌اي است که از مشکلات اصلی کودکان با اختلال اتیسم است. این افراد امکان دارد با آداب خاصی به رختخواب بروند، دائم سر خود را به دیوار بکوبند، ساعت‌ها غرق درانجام عملی خاص شوند، در ظرف مخصوص غذا بخورند و بسیاري اعمال دیگر (کرمی و همکاران، 1397).
بر مبناي مقیاس تجدیدنظر شده رفتارهاي تکراري (RBS-R)، رفتارهاي تکرار شونده و کلیشه‌اي به شکل زیر دسته‌بندی می‌شوند:
• رفتار کلیشه‌ای: مانند چرخاندن سر، تکان دادن بدن، تولید آواها یا تکان دادن دست حرکات، تکرار شونده‌اند.
• رفتار وسواسی: رفتاري که به نظر می‌رسد که از قواعدي پیروي می‌کند و از روي میل است و مانند به خط کردن اشیا یا پشت سر هم چیدن آن‌ها.
• یکنواختی: این رفتار به شکل مقاومت در برابر تغییر دیده می‌شود؛ به عنوان نمونه عدم پذیرش تغییر چیدمان منزل یا پافشاري بر این که آن‌ها نباید جابجا شود.
• رفتار آیینی: این رفتار به شکل نزدیکی در ارتباط با همسانی است شامل یک الگوي بدون تغییر رفتارهاي روزانه مانند آداب لباس پوشیدن یا برنامه غذایی غیرقابل تغییر است پیشنهاد ترکیب این دو عامل توسط یک اعتبار سنجی مستقل ارائه‌شده است.
• رفتار محدودشده: شامل رفتاري است که با فعالیت محدود، تمرکز، علاقه است و نمونه آن تمایل و علاقه بیش ازحد به مشغولیت با یک، اسباب‌بازی، برنامه تلویزیونی یا بازي است.
• خودآزاری: شامل حرکت‌هایی است که می‌تواند آسیب‌زا باشد و یا به فرد آسیب‌زده مانند کشیدن و بلند کردن پوست، فشار به چشم با انگشت، کوبیدن سر و گاز گرفتن دست‌ها.
ارتباط
کودکان با اختلال اتیسم گستره‌ای از توانایی‌هاي کلامی را دارند از عدم تکلم تا تکلم پیشرفته را امکان دارد داشته باشند، به طوري که قادر هستند پیام‌هاي بازرگانی تلویزیون را ادا کنند و یا صداها، قیافه و… کیفیت زبان و تکلم این کودکان است که حائز اهمیت است. تکلم ممکن است به صورت تک‌کلمه‌ای (عجیب‌وغریب و ناهنجار) یا حتی جمله باشد؛ و یا صورت‌های زبانی مختص به خود فرد باشد یا اینکه به صورت تکرار خود به خودي کلمات و عبارات، کار بردن قافیه‌های غیرمنطقی و معکوس سازي ضمایر باشد.
توانایی‌های حرکتي
ویژگی‌ها و خصلت‌های کلی و عمومی عملکرد یک فرد زیربنای اجرای بسیاری از مهارت‌های حرکتی و ظرفیت‌های او هستند. فرض بر این است که این ویژگی‌ها به‌آسانی تحت تأثیر تجربه و تمرین تغییر نمی‌کنند و نسبتاً در طول عمر فرد ثابت باقی می‌مانند.
توانایی‌های حرکتی عبارت‌اند از: تعادل، مهارت‌های حرکتی ظریف و مهارت‌های حرکتی درشت.
تعادل
عملکرد پیچیده‌ای است که چندین ارگان گیرنده و مراکز عصبی را درگیر می‌کند تعادل و کنترل وضعیت بدن در زندگی روزانه است. در واقع، گیرنده‌های حسی عمقی، بخش دهلیزی و بینایی باید در تعادل بدن درگیر باشند (سالاری، 1392).
مهارت‌هاي حرکتي ظريف
عموماً به آن دسته از حرکاتی اشاره می‌کند که به‌وسیله عضلات یا گروه‌های عضلانی کوچک‌تر تولید می‌شوند و به طور کلی با رشد حرکتی و نیز با دیگر حیطه‌های رشد انسان مانند تحصیل و تعاملات اجتماعی یکپارچه می‌شود مهارت‌های حرکتی ظریف مانند: نواختن موسیقی، مسواک زدن و نقاشی کردن. کودکانی که در زمینه و حوزه‌های رشد حرکتی ظریف عقب می‌افتند، این عقب‌افتادگی می‌تواند بر روابط اجتماعی و نهایتاً درک کودکان از آن‌ها تأثیر بگذارد.
مهارت‌های حرکتي درشت
مهارت‌های پایه ضروری برای شایستگی حرکتی و زیربنای اصلی برای رشد مهارت‌های حرکتی پیچیده مهارت‌های حرکتی درشت در نظر گرفته می‌شود پیش‌نیاز تسلط بر این مهارت‌ها موفقیت در بازی و ورزش خاصی است. این مهارت‌ها باهدف به‌کارگیری الگوهای حرکتی مختلف که به کودکان اجازه دهد که در فضا حرکت کند و یک پاسخ مناسب برای محرک‌های گوناگون با استفاده از عضلات بزرگ بدهد.
روش‌های درمانی
تحلیل رفتار کاربردی
تحلیل رفتار کاربردی که به‌اختصار ABA خوانده می‌شود، شیوه ‌اقتباس‌شده از اصول تغییر رفتار اسکینر می‌باشد. این روش که به طور قطع پر استقبال ترین رویکرد مداخلاتی اتیسم است، دانش یادگیری را برای درک و تغییر رفتارهای خاص به کار می‌گیرد (احمدی سروندی، 1401). ایوار لوواس در سال 1987 با ارائه این روش نشان داد که تقسیم مهارت‌های جدید به گام‌ها و تکالیف کوچک و آموزش سلسله مراتبی می‌توان به هدف آموزشی رسید (صمدی، 1392). با توجه به اصل تأثیر پاسخ بر رفتار که موجب شکل‌گیری و کنترل رفتار می‌گردد، در این رویکرد تلاش بر این است تا با مشاهده بدون واسطه رفتار کودک، تحلیل و ارزیابی شفافی از وی به دست آورد و به کشف رابطه میان محیط و رفتار کودک بپردازد و از این طریق آن دسته از ویژگی‌های محیط پیرامون که باعث ایجاد رفتار جدید، کاهش و یا تقویت رفتار می‌گردد، بپردازد.
درمان پاسخ محور
این شیوه که آن را به‌اختصار PR می‌خوانند که در آمریکا کاربرد گسترده‌ای پیدا کرده است و توسط دکتر کوگل و همسرش طراحی و تنظیم‌شده. این روش، روشی بسیار کارآمد و درعین‌حال ملایم است که برخلاف روش‌های مرسوم که ما به این کودکان برنامه می‌دهیم و آن‌ها را به اطاعت از خود وادار می‌کردیم، در اینجا کودک آزادی عمل بسیاری دارد تا حدی که می‌توان گفت کودک به ما برنامه می‌دهد و چارچوب کار را تعیین می‌کند و نقش معلم این است که یک موقعیت آموزشی بسازد با خلاقیت و ابتکار عمل و به دور از خشونت از وضعیتی که کودک در آن قرار دارد (کوگل، ترجمه فراهانی، 1398). این شیوه مداخله از اصول ABA برگرفته شده است که هدف‌های اساسی از رشد کودک با اختلال طیف اتیسم مانند انگیزش و مراقب از خود را در بر می‌گیرد.
تییچ
اولین شیوه‌ی به کار گرفته شده برای کودکان با اختلال طیف اتیسم در آمریکا، روش “درمان و آموزش کودکان با اختلال طیف اتیسم و ناتوانی‌های ارتباطی مرتبط با این بیماری” بود که به صورت مخفف TEACCH نامیده می‌شود. در این روش به جای اصرار برسازگاری کودک با محیط بر این اصل استوار است که محیط باید با کودک سازگار شود. توانایی‌های کودک بر اساس معیارهای آموزش‌های روانی بررسی می‌شود و سطح کودک تعیین‌کننده برنامه درمانی می‌باشد این روش تکنیک خاصی ندارد و تکنیک‌های درمانی در جهت بهبود ارتباط، مهارت‌های اجتماعی و انطباقی طراحی می‌شوند. در این روش کودک محیط اطراف خود و رفتارهای اطرافیان خود را بهتر درک می‌کند به جای اینکه به یک مهارت و توانایی خاص آموزش داده شود.
فلورتایم
“استانلی گرین اسپن” ، روانشناس کودک، این روش را که بسیار شبیه به بازی درمانی است، ارائه نموده است. این روش یک رویکرد کودک محور است که در آن سعی می‌شود ارتباط کودک با والد، مربی یا درمانگر از طریق مشارکت و درگیر شدن در بازی وی، بیشتر و مؤثرتر شود. این روش شش مرحله را شامل می‌شود و وظیفه والد یا درمانگر این است که از طریق مسیرهایی که کودک دوست دارد و با جهت دادن به این مسیرها پیشرفت کودک را میسر کند تا کودک بتواند به این شش مرحله نائل آید. کودک طی مراحل آن تقلید و چگونه یادگرفتن را از یک بزرگ‌تر می‌آموزد و به عبارتی کودک باید نرده بام شش پله‌ای را طی کند. کودک در طی این مسیر ممکن است دچار مشکل شود و نتواند برخی از تمرینات بدنی موجود در برنامه انجام دهد. این شیوه درمانی در مهارت‌های گفتاری و بدنی به طور اختصاصی کمک نمی‌کند. بلکه کودک را از لحاظ احساسی و روانی پرورش می‌دهد تا بتواند درک بیشتری پیدا کرده و در کنار آن از طریق آگاهی و تجربه کسب‌شده سایر مهارت‌ها را به دست آورد. اکثر اوقات از این روش در کنار سایر روش‌های دقیق‌تر همچون ABA در ساعات و اوقات فراغت کودک استفاده می‌گردد.

یکپارچگی حسی
درمان یکپارچگی حسی شیوه‌ای است که به‌منظور بهبود پردازش حسی، در کودکان با اختلال طیف اتیسم استفاده می‌شود. در سال 1972 آیرز بنیان‌گذار تئوری یکپارچگی حسی به عنوان توانایی سازمان‌دهی اطلاعات و دریافت‌های حسی جهت استفاده حسی را بنیان گذاشت. درمان یکپارچگی حسی و کلیدی برای استفاده در فعالیت‌های روزمره است و فرایندی عصب_شناختی می‌باشد که مستلزم سازمان‌دهی احساسات از گیرنده‌های اصلی می‌باشد (میرزا خانی، 1398). یکی از علائم درگیر از جمله علائم نقص در فرایند پردازش حسی در کودکان با اختلال طیف اتیسم رفتارهای کلیشه‌ای است که به صورت بیش حسی، کم حسی نسبت به محرکات حسی و شامل دست زدن، تاب دادن دست و گاز گرفتن آن می‌باشد. آمارها نشان می‌دهد که نقص فرایند‌های حسی در بیش از 80 درصد کودکان با اختلال طیف اتیسم دیده می‌شود.
برنامه آموزشی سان_رایز رويکرد سان-رايز برآمده از قلب خانواده است که توسط نیل کافمن و ساماریا نیل کافمن ، والدینی که قصد کمک به فرزند با اختلال طیف اتیسم‌شان را داشتند در سال 1983 معرفی گردید. در این برنامه آموزشی درمانگر تلاش می‌کند تا جای ممکن حتی از طریق حركات كلیشه‌ای و تکراری كودک شبیه مراجعش باشد تا هرچه بیشتر اعتماد او را جلب نمايد. در اين رويکرد درمانگر يا مربي که عموماً والدین هستند همواره در حال تقلید دوستانه رفتارهای كودک هستند همچون آينه‌ای مقابل كودک او را به خودش نشان می‌دهند. این برنامه شامل پنج مرحله و چندین زیر مرحله می‌باشد که سه مرحله ابتدایی آن توانایی کودک را برای حضور در مدرسه یا سرکار ارتقا می‌دهد.
داستان‌های اجتماعی
برنامه داستان اجتماعی توسط کارول گری برای اولین بار در سال 1993 برای آموزش مهارت‌های اجتماعی به کوکان با اختلال طیف اتیسم ارائه شد.
داستان‌های اجتماعی داستان‌هایی هستند کوتاه که به صورت انفرادی اجرا می‌شوند و بر اساس زندگی واقعی نگاشته شده و به کودکان طیف اتیسم کمک می‌کند که درک درستی از موقعیت‎‌های اجتماعی خاص، علل و انتظارات پیدا کرده و در شرایط گوناگون اجتماعی واکنش مناسب ارائه دهند. این برنامه دارای مزایایی از جمله پایین بودن هزینه اجرا، قابلیت اجرا توسط والدین و درمانگران، ارائه بخش عظیمی از مهارت‌ها و کاربردی بودن می‌باشد (اخگری و همکاران، 1400). این داستان‌ها اغلب اوقات از سه بخش اصلی متشکل شده است: 1-اطلاعاتی در مورد افراد داستان، مکان و اجزاء آن 2-افکار و احساسات افراد داستان 3- جواب‌ها و عکس‌العمل‌های مناسبی که باید وجود داشته باشند. تأثیرگذاری این داستان‌ها همراه با تصاویر و موسیقی بیشتر بوده و باعث تحریک و ارتقا مهارت‌های دیداری می‌گردند. همچنین بایستی این داستان‌ها را بر اساس نیازهای کودک و از قول اول شخص مفرد و در زمان حاضر طراحی کرد.