کتاب اثربخشی شبیه سازی ذهن بر لکنت و سازگاری

 

فصل 1 9
مقدمه 9
لکنت زبان 10
شیوع لکنت 13
علت لکنت 15
انواع لکنت 18
نظریه های رشد و یادگیری زبان 21
سازگاری 22
سطوح سازگاری 24
ویژگی افراد سازگار 25
عوامل موثر بر سازگاری 26
ملاک سازگاری مطلوب 27
دیدگاه نظری درباره سازگاری 28
شبیه سازی 31
انواع شبیهسازی 33
لکنت زبان در شبیهسازی ذهن 35
لکنت زبان در شبیهسازی ذهن 36
فصل 2 37
مقدمه 37
رابطه لکنت و سازگاری 38
درمان های لکنت 39
ضرورت درمان لکنت 40
درمان لکنت زبان در شبیه سازی ذهن 42
فصل 3 47
روش مطالعاتی 47
فصل4 51
مطالعه موردی 51
منابع و مآخذ 83

 

 

رابطه لکنت و سازگاری

در شروع بروز لکنت، فرد از وجود مشکل خود آگاه نیست امّا به مرور و با تکرار گیرها و وقفه­ها به وجود اختلال آگاهی می‌یابد و برای جلوگیری از لکنت و عوارض آن و همچنین پاسخ‌های هیجانی خود از مکانیزم‌های دفاعی مانند اجتناب بهره می‌گیرد(صالحی و همکاران، ۱۳۹۱).

با تکرار لکنت زبان فرد احساسات ناخوشایند‌ی همچون ترس، دلهره، شکست و ناامیدی را تجربه می‌نماید. این احساسات و علایم لکنت، منجر به کاهش یا فقدان مشارکت اجتماعی فرد می‌گردد در نتیجه افراد دارای لکنت زبان  قادر به سازگاری و هماهنگ شدن با موقعیت‌های چالش برانگیز زندگی نخواهند بود و  همین امر آسیب پذیری آنها را در زمینه­های مختلف می‌افزاید(بشارت و همکاران، ۱۳۹۳).

تصویری که افراد از ویژگی های خود دارند ارتباط مستقیم با سلامت روان دارد. هر نوع نقص، مشکل و ناتوانی در افراد، منجر به ایجاد تصویری منفی از خود می‌ گردد و کارایی و عملکرد فرد را در تمام زمینه ها کاهش می‌دهد و بر سلامت جسمی، روانی و سازگاری فرد تاثیر منفی می‌گذارد.

از این رو می توان گفت لکنت بر سازگاری و روابط میان فردی اثر می‌گذارد و از سویی دیگر؛ سازگاری خود با تمام جنبه­های زندگی فرد ارتباط دارد و زندگی فردی و جمعی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به عبارت دیگر ناتوانی در برقراری ارتباط در موقعیّت‌های اجتماعی سبب  فقدان عملکرد مناسب فرد در اجتماع و همچنین ایجاد نگرش منفی در مورد خود و اطرافیان می‌گردد.(لنگوین^[1] و همکاران،۲۰۱۰).

درمان های لکنت

در طول چندین دهه گذشته متخصصان علوم پزشگی، رفتاری و روانی با رویکردهای مختلف، شیوه های متنوعی  برای درمان اختلال لکنت پیشنهاد کرده اند. ای شیوه ها از نظر هدف، تکنیک و راهکارهای درمانی با هم متفاوتند.  طیف گسترده ای از مداخلات در درمان لکنت به کار گرفته می شود ازجمله: تلقین، خودالقایی، روش جویدن تنفس، خواب درمانی، آرام سازی، رفتاردرمانی، درمان های تنبیهی و تشویقی، جراحی، دارو درمانی، شوک الکتریکی، هیپنوتیزم و درمان های دیگر.

در بسیاری از موارد، در انواع پیشرفته لکنت زبان در بزرگسالان، درمان از راه تلقین پیشنهاد شده است. طرفداران این روش درمان معتقدند لکنت زبان متغیر است و افراد دارای لکنت، روی یک کلمه ی خاص دچار لکنت نمی شوند و لکنت به قدری متغیر است که به ندرت تک علامتی است.

برخی مطالعات از اثربخشی دارو درمانی حکایت دارد و پیشرفت هایی را نشان داده اند اما به طور کل دارو درمانی چندان مورد استقبال و استفاده قرار نمی گیرد.

هیپنوتیزم نیز جز مداخلاتی است که برای درمان لکنت مورد استفاده قرار گرفته است. در این روش فرد دارای لکنت توسط تلقین و هیپنوتیزم آرام می شود و در حالت آرامش تکلم طبیعی دارد.

در افراد دارای لکنت زبان اغلب سفتی و انقباض عضلانی وجود دارد از این رو آرامش درمانی و پسخوراند زیستی نیز در فهرست درمان های لکنت قرار می گیرند(هاردمن و همکاران، 2000).

با توجه به نتایج درمان ها و بازگشت لکنت، هیچ کدام از این درمان ها نتوانسته اند به شکلی موثر و دائمی لکنت را از میان ببرند.

گروهی ازمحققان تلاش می کنند برای درمان لکنت از آموزش الگوهای گفتار روان  استفاده کنند.  در این مداخلات درمانی، الگوهای گفتار درست آموزش داده می شود. برای مثال افراد آموزش می بینند  که از طریق صحبت آهسته و یا ریتمیک، لکنت خود را کنترل کنند و با تکرار دوره های روانی گفتار، خود را مورد تشویق قرار داده و به خود پاداش دهند. درمان های رفتاری متشکل از آموزش مجموعه ای ازاعمال مانند تنظیم تنفس و آموزش اصلاح رفتارهای مرتبط با درست صحبت کردن هستند. مانند روش درمانی شبیه سازی ذهن در درمان لکنت که مبدع آن بیگدلی است.

ضرورت درمان لکنت

لکنت اختلال ارتباطی است و مانع از برقراری ارتباط می­شود. لکنت زبان  بر عزّت نفس، روابط و سازگاری فردی و اجتماعی تأثیر می­گذارد. لکنت زبان ابعاد زندگی فردی و اجتماعی  را درگیر می کند و تأثیرات منفی بر بهداشت روانی و رضایت از زندگی افراد می گذارد.

نتایج مطالعات متعدد نشان می‌دهد افراد دارای لکنت از مشکلات فراوانی در ارتباط  با اجتناب و انزوای اجتماعی (امامی میبدی و همکاران، ۱۳۹۵)، سطح پایین کیفیت زندگی (منصوری و همکاران،1391)، عدم سازگاری و افزایش آسیب پذیری (بشارت و همکاران، 1393)، اجتناب شناختی، ناگویی خلقی و انعطاف ناپذیری (قدم پور و همکاران، 1398) و همچنین سازگاری فردی و اجتماعی ضعیف( ضمیری، 1400) رنج می‌برند.

افراد دارای لکنت  مکالمات تلفنی سختی را تجربه می کنند  و درجمع ها و مهمانی‌ ها به راحتی  در بحث  شرکت نمی‌کنند. آن ها تلاش می کنند از هرگونه اظهار نظری خودداری کنند بخصوص ناتوانی آن‌ها در مواجهه با افراد غریبه بیشتر نیز می‌گردد (بیگدلی، ۱۳۹6). با تکرار تجربه‌های ناکام کننده از برقراری ارتباط ومسخره شدن نگرانی افراد دارای لکنت بیشتر می‌شود (اریکسون و بلاک، ۲۰1۳).  بنابراین دراین افراد انواع متنوعی از احساسات منفی مانند شکست، خودکم بینی، نگرانی، افسردگی و اضطراب، انعطاف پذیری اندک، ناگویی خلقی زیاد و اجتناب شناختی بیشتر قابل مشاهده است. هچنین گفتار غیرعادی افراد دچار لکنت  مانع بزرگی در مشارکت اجتماعی آنان است و سازگاری آن‌ها را در ابعاد مختلف خانوادگی، عاطفی، تندرستی، شغلی و اجتماعی به خطر می‌اندازد (ضمیری، 1400). بنابراین آن‌ها با گستره وسیعی از اختلالات شناختی، عاطفی و رفتاری دست به گریبانند و به شکل های مختلف، کیفیت زندگی شان پایین است.

وجود سازگاری اجتماعی مطلوب، وابسته به هماهنگی و تعادل میان خواسته­ها و منفعت فردی، با منافع و درخواست‌های کسانی است که فرد با آنها زندگی می‌کند و در تعامل است. سازگاری اجتماعی انعکاسی از تعامل فرد با دیگران و رضایت از نقش‌هاست که تحت تاثیر شخصیّت، فرهنگ و انتظارات خانواده قرار دارد. افراد دارای لکنت به دلیل ناتوانی در برقراری ارتباط موثر با خانواده، از ناسازگاری در خانه رنج می برند. سازگاری درخانه مکانیسم‌هایی هستند که فرد در محیط خانواده و در پی تعامل با اعضای خانواده  به امنیّت دست می‌یابد. در جریان تعامل با خانواده، فرد نیازهای خود را رفع می کند و در ارتباطی اَمن و مؤثر به حس اعتماد می‌رسد. افراد دارای لکنت به دلیل ناتوانی در گفتار نمی توانند ارتباط مؤثری با اعضای خانواده برقرار کنند و از گفتگو اجتناب می ورزند. به دنبال دوری از ارتباط، تعامل میان اعضا شکل نمی گیرد بنابراین نیازهای فرد برآورده نمی شود و احساس غالب عدم امنیت در خانه است که در پی آن ناسازگاری در خانه ایجاد می گردد. امّا در صورت درمان و پیشرفت روند درمانی و با کم شدن علایم و داشتن گفتاری طبیعی، فرد با خانواده ارتباط مؤثری برقرار می‌نمایند و خانواده نیز با درک بهتر به نیاز فرد دارای لکنت پاسخ می‌دهد و احساس امنیت و سازگاری به وجود می آید.

یکی از عوامل مؤثر درایجاد ناسازگاری، عوامل پزشکی همچون محرومیّت‌ها، نقص عضو، تغذیه نامناسب و … است. نواقص، ایرادات و صدمات بدنی، منجر به ایجاد تصوّرات ناخوشایند و منفی در خودپنداره فرد می‌گردد و رفتار فرد را تحت تأثیر قرار می دهد.

با نگاهی به آنچه ذکر شد؛ لکنت زبان اختلالی است که پیامدهای نامطلوب فردی و اجتماعی فراوانی دارد و می‌تواند در همه ابعاد و جنبه­ها، زندگی فرد دارای لکنت را تحت الشعاع قرار دهد. لکنت زبان بر موقعیت­های اجتماعی اثر می‌گذارد و در پی آن اجتناب از موقعیت­ها را به دنبال دارد (آلم^[2]، ۲۰۱۵). از سویی دیگر انزوای اجتماعی حاصل از لکنت زبان،  انواع ناراحتی‌های روانی را ایجاد می‌نماید و سبب آسیب های فردی و اجتماعی می‌گردد که گویای آثار نامطلوب لکنت بر جنبه های مختلف زندگی فرد است. از این رو نویسنده کتاب حاضر، تلاش در جهت درمان، عدم برگشت پذیری لکنت، پیشگیری و کاهش مشکلاتِ همراه با آن مانند ناسازگاری ‌را ضروری می داند.

 

 

درمان لکنت زبان در شبیه­سازی ذهن

در درمان اختلال لکنت زبان از روش­ها و رویکردهای مختلفی مانند هیپنوتیزم، خواب درمانی، گفتار درمانی، درمان شناختی رفتاری و درمان های دیگر استفاده می‌شود. شبیه­سازی ذهن نیز یکی از روش­های درمانی است که می‌تواند به درمانگران و مبتلایان لکنت کمک کند.

گفتار مناسب نیازمند چهارچوب و مهارت‌ها است. کلمات، تلفّظ کلمات، تنفس، مکث و جمله‌بندی چهارچوب گفتارهستند  و کودکان تا سن ۵ سالگی آن را فرا می‌گیرند.  مهارت گفتار عبارت است از نحوه به کارگیری و اجرای چهارچوب نظیر؛ زمان شروع،  توقف گام، حالت و کشیدگی صدا، زمان و مقدار تنفس.

در مکالمات شرایط و موانع مختلفی وجود دارد. هر موقعیتی شرایط و حالات روانی خاصّی ایجاد می‌کند که نحوه گفتار ما نیز متناسب با آن شرایط تغییر می‌کند. افراد عادی که  مهارت گفتاری طبیعی دارند به راحتی از موانع عبور می‌‌نمایند و در شرایط  مختلف گفتگویی متناسب با موقعیت دارند.

افراد دچار لکنت زبان به علّت عدم مهارت گفتاری، در شرایط متفاوت از پس موانع بر نمی‌آیند و دچار بی‌نظمی و وقفه در تکلّم می‌شوند و ترس و استرس‌شان بیشتر می‌شود(بیگدلی، ۱۳۹۶). آن­ها در تعاملات خود از موقعیت‌هایی که نیازمند گفتار است اجتناب می‌کنند و نشانه‌های ترس و دستپاچگی از گفتار در آنان بروز می‌کند و شدّت لکنت شان تحت تاثیر عواطفی مانند خجالت، نا‌امیدی و ترس از ارزیابی اجتماعی منفی بیشتر می‌شود. آن ها در موقعیت‌های اجتماعی  اضطراب فراوانی را تجربه می کنند.

افراد دارای لکنت با نگاه کردن به افراد عادی مهارت گفتاری را نمی‌آموزند.  درمان‌های موجود هم با تأکیدی که بر جنبه فیزیکی و مکانیکی گفتار دارند به آنها کمکی نمی‌کنند زیرا مهارت‌های گفتاری، خودکار و طبیعی ایجاد و اجرا می‌شوند. پس باید فرایند شکل‌گیری مهارت‌ها را به صورت طبیعی بازسازی و به عبارت دیگر شبیه­سازی کرد.  در شبیه­سازی با ایجاد محیطی واقعی اطلاعات به شکل طبیعی به وسیله ذهن دریافت می‌شوند.  ذهن فرد بعضی از اطلاعات مورد نیاز را می‌پذیرد و مهارت مورد نظر را بر اساس آ اطلاعات کسب می‌کند.  با فراگیری مهارت، مدارهای نورونی جدیدی در مغز ایجاد و در ذهن حفظ می‌گردد. مهارتی که به این شکل ایجاد شده فراموش نمی‌شود و به شکلی پایدار در رفتار مشاهده می‌گردد.

برنامه شبیه­سازی بر اساس هدایت ذهن عمل می‌کند. یعنی مسیر کارکرد ذهن به شکل طبیعی تغییر می‌یابد.  به این منظور موانع هدفمندی در مسیر کارکرد ذهن قرار می‌گیرند. ذهن به شکل طبیعی برای عبور از موانع تغییر مسیر می‌دهد و مسیرجدیدی را انتخاب می‌کند که حاصل آن ایجاد مدارهای نورونی جدید است. بدین ترتیب ذهن عملکرد  را درک می‌کند  و برای شرایط مختلف کارکردهای متناسبی ایجاد می‌کند. با گذشت زمان، این کارکردها و ادراکات آگاهانه به ذهن منتقل می‌شوند.

شبیه‌سازی ذهن لکنت را محصول الگوی گفتار غلطی می‌داند که فرد با تکرار آن در ذهن پرورانده و عملکرد مغز را در مسیر اشتباهی تغییر داده است و درسبک گفتاری خود به جای کنترل و بهره از حنجره در تلاشی بی ثمر برای تکلّم روان، سعی در به کارگیری اندام‌های دیگر مثل حلق و فک  دارد و این چنین لکنت عارض می‌گردد.

شبیه­سازی ذهن یک درمان جدید برای لکنت زبان است. لکنت زبان يک اختلال در ريتم و مکانيسم گفتار ذهنی است و همچنين اختلالی درهماهنگ کردن ذهن است. با شبيه سازی ذهن و برنامه ريزی زبان ذهن، درمان لکنت زبان امکان پذيرمی گردد. به کمک اين دانش می توان به اطلاعات ذهن دسترسی پيدا کرد و اکثر تغییرات را به سرعت و در زمان کوتاهی در ذهن ایجاد نمود.

شبيه سازی ذهن با کنترل افکار و عواطف، امکان کسب مهارت های مختلف را فراهم می نماید. شبیه سازی ذهن سبب کسب مهارت های ارتباطی، توانایی کنترل موقعيت های پيچيده، افزايش اعتماد به نفس، رضايت از زندگی و تقويت تفکرانتقادی می گردد و بر جنبه های مختلف زندگی از قبيل سازگاری شغلی و تحصيلی، اميد به زندگی، تاب آوری، خود تنظيمی هيجانی، کاهش استرس ادراك شده، رضايت از خود و رضايت از زندگي اثر می گذارد(بیگدلی،1396).

شبیه­سازی با تمرکز بر توانمند ساختن ذهن و ارایه تکنیک‌های گفتاری حرکتی و آوایی برنامه ذهن را تغییر می‌دهد و الگوی جدید و درستی از گفتار روان در ذهن ایجاد می‌کند و فرد مبتلا به طور فعال گفتار خویش را در جهت گفتاری طبیعی اصلاح می‌کند و لکنتش درمان می‌شود(بیگدلی، ۱۳۹۶).

شبیه­سازی با تمرکز بر رویدادهای ذهنی به احساسات، نگرش، انگیزه و تعاملات اجتماعی افراد مبتلا به لکنت نیز توجّه دارد و با آموزش تمرین‌های آوایی و حرکتی باعث یادگیری گفتاری روان و طبیعی می‌شود و گفتار طبیعی نیز باعث ایجاد مهارت در تکلّم می‌گردد وفرد به راحتی می‌تواند در گفتگوها شرکت کند و به دنبال آن عوارض فردی و اجتماعی لکنت نیز کاهش می‌یابد.

شبیه­سازی ذهن با تغییر نگرش و ایجاد احساسات مثبت، انگیزه  فعالیت را می افزاید؛ همچنین سبب ادراک  بهتر از مسؤلیت، اعتماد به نفس و کارآمدی می‌شود و با کمک به تفکر نقادانه­ای که شکل گرفته توان حلّ مسأله را بهبود می‌دهد. شبیه­سازی ذهن با تغییر الگوی کارکرد ذهن، انرژی فرد را متعادل کرده و با پاکسازی ذهن از تجربه‌ها و افکار منفی حاصل از لکنت، احساسات خوب را افزایش می‌ دهد و انگیزه را بالا می‌برد و تصویر دلچسبی از آینده در ذهن می‌سازد(بیگدلی، ۱۳۹۶).

همچنین شبیه­سازی ذهن درمسائل تحصیلی با خودکارآمدی و توان برنامه ریزی که ایجاد می‌کند منجر به عملکرد بهتر وموفّقیت تحصیلی می‌شود. شبیه­سازی ذهن با تکنیک های درمانی خود سبب کاهش لکنت، اضطراب، استرس و افسردگی می گردد(کمرزرین و همکاران،2021). این روش با درمان اختلال لکنت زبان افزایش سازگاری شغلی، بهبود سازگاری عاطفی، سازگاری فردی و اجتماعی  را به دنبال دارد.

امامی میبدی و همکاران (1395) نیز روش ذهن آگاهی را با تمرکز بر کاهش استرس؛ واکنش شناختی، عاطفی و رفتاری افراد دارای لکنت زبان مؤثر می دانند. شناخت درمانی براساس ذهن آگاهی باعث بهبود سازگاری و کاهش اضطراب اجتماعی می‌گردد(امینی چرمهینی، 1400). ذهن آگاهی روان رنجوری را کاهش می‌دهد و با افزایش برون‌گرایی سبب سازگاری زناشویی می‌شود(بنی اسدی، 1395).

 

بسته آموزشی- درمانی لکنت در شبیه­سازی ذهن

درمان لکنت با شبیه­سازی ذهن شامل بسته درمانی- آموزشی است که توسط بیگدلی (1384) ابداع شده است و در سال 1392 در وزارت ارشاد ثبت گردید. روش درمان شبیه سازی ذهن بر پایه ی استفاده از تکنيک های گفتاری است که اغلب آوایی، ریتميک و حرکتی هستند. این روش منطبق بر نظریه رفتارگرایی است. طبق نظریه رفتارگرایی بیماربا تمرین و اجرای تکنيک های درمانی شبیه سازی ذهن به گفتاری روان و طبيعی دست می یابد. دراین روش با بکارگیری مجموعه ای از تکنیک ها، بازسازی شناختی صورت می گیرد و در پی ایجاد شناخت های جدید مهارت گفتاری شکل می گیرد. با کسب مهارت گفتاری، فرد می تواند درموقعیت های مختلف بدون لکنت و کاملا طبیعی و روان صحبت کند.

این درمان ترکیبی از روش‌های آموزشی، گفتاری و ذهنی است که به صورت تمرینات خانگی و تمرین در کلینیک آموزش داده می‌شود و افراد بر حسب نوع و شد،ت لکنت، همچنین باورپذیری و تلاش خود طی 1 تا 15 جلسه درمان می‌شوند و بهبود می‌یابند. تعداد کمی از مبتلایان نیازمند 20 جلسه درمان بوده­اند. میزان و سرعت درمان بستگی مستقیم به باورپذیری و توجّه و ممارست و حرف شنوی بیمار دارد. تکنیک درمانی شبیه­سازی ذهن در درمان لکنت از سن 4 سالگی تا کهن سالگی قابل اجرا است.

اثر درمانی تکنیک شبیه­سازی در 5 سطح خیلی کم، کم، خوب، خیلی خوب و عالی قابل ارزیابی است و اکثر افرادی که تحت این روش درمانی قرار گرفته­اند تا 95 درصد به درمان در سطح خوب و عالی دست یافته­اند(بیگدلی، 1396).

روش درمانی شبیه سازی ذهن از تکنیک های گفتاری تشکیل شده است. بیش تر این تکنیک ها به صورت آوایی و حرکتی طراحی شده اند که با تمرین و اجرای این تکنیک ها فرد دارای لکنت، به گفتاری روان و طبیعی دست می یابد.

در این کتاب به نمونه ای از این تکنیک ها اشاره می شود:

 1- هماهنگی ذهن و بدن( هماهنگی تفکر و کلام): با انجام این تکنیک حرکات  دست، سر و بدن منظم می شوند.

 2- تکنیک ریتمیک: دراین تکنیک ریتم طبیعی گفتار آموزش داده می شود و فرد با ریتم طبیعی گفتار صحبت می کند.

 3- تکنیک کششی: در این تکنیک گفتار کششی آموزش داده می شود و فرد کشش طبیعی گفتار را می شناسد و با کشیده گویی در گفتار درمانی، متفاوت است.

4- تکنیک u : در این تکنیک گفتار منعطف و نرم آموزش داده می شود.

 5 – تکنیک چرخشی و دَوَرانی: در این تکنیک به فرد دارای لکنت، آموزش داده می شود تا با انجام حرکات چرخشی و هماهنگ، ضربه ها و تنش های گفتاری را به حالت دورانی و نرم تبدیل کند.

 6 – تکنیک هوی : در این تکنیک گفتارِ رها و بدون فشارآموزش داده می شود.

 7 – تکنیک خواب و رویا: با این تکنیک سطح استرس کاهش می یابد و گفتار ریلکس آموزش داده می شود.

 8 – تکنیک درد و ناله: در این تکنیک فرد تمرکز بر قسمت های مختلف بدن را می آموزد.

 9 – تکنیک تفکر: کنترل افکار در این تکنیک آموزش داده می شود.

10- تکنیک موجی: با این تکنیک ریتم های موجی برای افزایش مهارت های صوتی آموزش داده می شود.

11- تکنیک سخنرانی: در تکنیک سخنرانی فرد مهارت سخنرانی را می آموزد تا کلامی اثربخش داشته باشد.

12- تکنیک ضرب: در این تکنیک فرد دارای لکنت می آموزد ضرب های کلامی را کنترل کند.

13- تکنیک لبخند و شادی: در تکنیک لبخند و شادی؛ ایجاد حس مثبت در گفتار آموزش داده می شود.

14- تکنیک: تخلیه انرژی منفی: فرد یاد می گیرد هیجانات و انرژی منفی را تخلیه کند.

15- تکنیک آوازی: در این تکنیک صحبت کردن به شکل آوازی آموزش داده می شود یعنی فرد مانند آواز ولی به شکل طبیعی صحبت می کند.

16- تکنیک قوس: در این تکنیک یکی از مدل ها و حالت های گفتاری طبیعی آموزش داده می شود.