کتاب آموزش جامع نگارش مقالات علمی

امروزه ایجاد و ارائه مقالات در دنیا آکادمیک از اهمیت بالایی برخوردار است. به‌طوری که هر دانشجو و پژوهشگری در طی دوران تحصیل و مطالعات خود بارها و بارها به مقالات مختلف رجوع کرده و یا نتایج آموخته‌ها و تجربیات خود را بصورت یک مقاله به رشته تدوین در می‌آورد. نویسنده یک مقاله با نوشتن یک مقاله ممکن است اهداف و دلایل گوناگونی را دنبال کند. مهم‌ترین دلیل نگارش مقاله نشر علم و ایده‌های جدید در حوزه‌ها و رشته¬های مختلف علمی است.
قطعاً یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های نویسنده مقاله مطرح شدن در حوزه علمی رشته خود است، بطوری که پژوهشگری که تعداد مقالات بیشتری داشته باشد اعتبار و ارزش علمی بالاتری را به دست خواهد آورد. انگیزه بعدی برای نگارش مقالات، ارتقا رتبه علمی در دانشگاه‌ها برای اساتید است. اساتیدی که در طول فعالیت و تدریس خود مایل به ارتقا رتبه به استادیاری، دانشیاری و استاد تمامی هستند، بر اساس چهارچوب‌های تعریف‌شده و مقررات بایستی نتایج پژوهش‌های خود را در قالب مقالات علمی مدون سازند.
امروزه در مقاطع مختلف تحصیلات تکمیلی و بر اساس آیین‌نامه‌های مصوب، بخشی از نمره پروژه پایانی برای ارائه مقالات در نظر گرفته‌شده و یا دفاع از پایان‌نامه کارشناسی ارشد و یا دکتری الزاماً با داشتن یک یا چند مقاله علمی مرتبط با موضوع پایان‌نامه امکان‌پذیر است. هدف بعدی در نوشتن مقالات، انگیزه دانشجویان برای ادامه تحصیل است بطوری که دانشجویانی که در طول تحصیل در یک مقطع مقالات علمی مرتبط با رشته خود ارائه داده باشند، قطعاً برای پذیرش در مقاطع بالاتر خصوصاً در مصاحبه علمی دارای امتیاز ویژه‌ای خواهند بود. همچنین برای گرفتن بورسیه تحصیلی و حتی مهاجرت به کشورهای دیگر داشتن مقالات علمی از امتیاز ویژه‌ای برخوردار است.
اهمیت و ضرورت پژوهش
هنگامی‌که از اهمیت تحقیق صحبت می‌کنیم منظور این است که اصولاً پژوهشی انجام‌شده و نتایجی که از آن به دست خواهد آمد در چه ابعاد و از چه نظرهایی برای جامعه علمی اهمیت دارد. در این راه از دو منظر باید این اهمیت را بیان کنیم. یکی از منظر تئوری و دیگری از منظر عملی. ازلحاظ تئوری محقق باید بتواند با استفاده از داده‌ها و نظریه‌های علمی موجود دلایل مهم بودن دست آوردها و نتایج تحقیق را بیان کند. از نگاه عملی نیز محقق باید بتواند که اهمیت داشتن تحقیق خود را در ابعاد عملیاتی آن نشان دهد. اینکه نتایج تحقیق چقدر به درد جامعه می خود و می‌تواند چه مشکلی را از آن حل کند می‌تواند از نمونه روش‌های بیان اهمیت تحقیق از دیدگاه عملی باشد. به عبارت بهتر تحقیق و اهمیت آن را ازلحاظ کاربردی بررسی خواهد کرد.
اما ضرورت تحقیق تعریف متفاوتی دارد و در قالب زمان و مکان بیان خواهد شد. بسیار هستند که موضوعاتی مهم بوده ولی ضروری نیستند. این نکته را مدنظر قرار دهید که برای یک تحقیق و فرآیند انجام آن هزاران موضوع مهم و بالقوه وجود دارد ولی در میان آن‌ها موضوعات محدودی ضرورت دارند. می‌توان برای بیان ضرورت تحقیق در پروپوزال از نوشته‌ها و گفتارهای افراد متخصص و آگاه که موضوع مورد تحقیق شما را ضروری می‌دانند استفاده نمود. می‌توان با ارائه آمار و ارقام مختلف از رویدادهای مربوط به تحقیق و موضوع آن و نوشتن نظر صاحب‌نظران در این رابطه، نشان داد که موضوع تحقیق از ضرورت خاصی برخوردار است.
اغلب پژوهش‌گران در مطالعات خود، متوجه جای خالی موضوعی می‌شوند و تحقیق مزبور باید این کمبود را جبران کند. اگر تحقیق در زمینه‌ای است که تئوری، سیر تکاملی خود را پیموده است، در آن صورت، تحقیق می‌تواند آزمون مهمی از تئوری آن باشد و یا امکان دارد پژوهش‌گر از مفاهیم یا اصولی استفاده کند که پژوهش‌گران قبلی استفاده کرده‌اند و پرسش‌های خود را همانند پرسش‌هایی که آنها در تحقیقات پیشین به کار گرفته‌اند، تنظیم کند؛ ولی داده‌ها از گروه‌های متفاوت جامعه، زمان دیگری جمع‌آوری می‌شود. از این رو، نتایج حاصل از تحقیق، می‌تواند موجب گسترش تئوری پیشین گردد.
اهداف پژوهش
هدف پژوهش خلاصه آنچه را که بایستی با انجام مطالعه به آن دست یافت را بازگو می‌کند. هدف مقاله باید ارتباط مستقیمی با مسئله اصلی پژوهش داشته باشد. هدف اصلی معمولاً به صورت یک جمله شبیه به عنوان مقاله، انتخاب و در آخر مقدمه یا در بخشی جداگانه پس از مقدمه آورده می‌شود. هیچ‌گاه نباید از کلماتی نظیر مطالعه و بررسی و غیره در هدف استفاده کرد، هدف باید با کلماتی نظیر شناسایی، تعیین شروع شود.
به صورت کلی سه نوع هدف پژوهشی وجود دارد: هدف کلی، اهداف جزئی یا ویژه و اهداف کاربردی.
در ادامه با هر یک از این سه هدف پژوهش بیشتر آشنا خواهید شد و مثال‌هایی در این زمینه ارائه خواهد شد.
هدف کلی
آنچه را که پژوهش به صورت کلی به آن دست خواهد یافت را بازگو می‌کند.
مثال: تعیین شیوع ریسک فاکتورهای سکته قلبی در جامعه ایرانی
اهداف جزئی یا ویژه
تجزیه هدف کلی به اهداف کوچک‌تر و جزئی‌تر است. فرضیه‌ها یا سؤالات پژوهش طبق اهداف جزئی تدوین می‌شوند و اگر این اهداف جزئی و دقیق نباشند قابل آزمون نخواهند بود.
مثال:
هدف جزئی ۱: تعیین شیوع استفاده از نوشابه و سایر نوشیدنی‌های شیرین در جامعه ایرانی
هدف جزئی ۲: تعیین شیوع مصرف سیگار در جامعه ایرانی
هدف جزئی ۳: تعیین شیوع فشارخون بالا در جامعه ایرانی

هدف یا اهداف کاربردی
این هدف، کاربرد عملی طرح پژوهشی انجام‌شده را در سطح جامعه نشان می‌دهد. در هدف کاربردی باید شرح دهیم که این پژوهش چه کاربردهایی دارد که ارزش صرف زمان و هزینه را دارا می‌باشد.
مثال: در صورت بالا بودن میزان ریسک فاکتورهای سکته قلبی در جامعه، می‌توان از آن در ارائه آموزش به افراد، تنظیم سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی و همچنین ارائه مداخلات پیشگیرانه بیشتر استفاده کرد.
در هنگام نگارش اهداف پژوهش باید به نکات زیر توجه شود:
1) جمله‌بندی اهداف پژوهش باید واضع، شفاف و گویا باشد.
2) اهداف پژوهش باید واقع بینانه باشند.
3) در بیان اهداف پژوهش باید قابلیت عملی بودن و آزمودن آن از طریق پژوهش در نظر گرفته شود.
4) متغیرهایی که در اهداف پژوهش آمده‌اند باید قابل‌سنجش باشند.
5) در بیان اهداف پژوهش از کلماتی که عمل را نشان می‌دهند استفاده شود مانند تعیین، مقایسه، محاسبه و …
6) در نگارش اهداف پژوهش از زبان علمی استفاده شود.

پیشینه پژوهش
در ادامه مقدمه به ذکر منابع اطلاعاتی یا تحقیقاتی موجود در زمینه موضوع موردنظر پرداخته می‌شود؛ بنابراین پیشینه پژوهش یا مرور ادبیات یعنی نقد و بررسی، خلاصه¬سازی و طبقه¬بندی منابع اطلاعاتی موجود که با موضوع موردمطالعه ما در ارتباط هستند. قسمت اعظم حجم مقدمه به بیان مرور ادبیات و پیشینه تحقیق اختصاص می‌یابد زیرا این مرور ادبیات است که زمینه نظری و تجربی را برای تحقیق فراهم می‌کند. از سوی دیگر اطلاعات کافی را در اختیار مخاطب مقاله شما می‌گذارد تا متقاعد شود که تحقیق شما دارای اهمیت است و فرض‌های شما معقول می‌باشند ضمن آن که ارتباط بین کار شما و کارهای قبلی مشخص می‌شود. شما با سازماندهی مناسب مرور ادبیات می‌توانید خواننده را نسبت به شکاف موجود در تحقیقات قبلی آگاه کنید و سپس در بخش‌های بعدی مقدمه بگویید که برای برطرف کردن این شکاف چه کاری انجام داده‌اید یا به عبارت بهتر با کار تحقیقی خود چه سهمی در پر کردن این شکاف دارید. سعی کنید در قسمت مرور ادبیات مقالاتی را نقد و بررسی کنید که مستقیماً با موضوع مقاله شما در ارتباط هستند. (دقت شود که تعداد زیاد مراجع لزوماً مناسب نیست). در صورتی که تعداد منابع مرور شده زیاد است نیاز به دسته-بندی موضوعی مقالات است، علاوه بر اینکه می‌توانید از جدول برای نمایش بهتر و جمع¬بندی قسمت مرور ادبیات نیز استفاده کنید.
جان دیوئی اعتقاد دارد مطالعه منابع، به محقق کمک می‌کند تا بینش عمیقی نسبت به جنبه‌های مختلف موضوع تحقیق پیدا کند. مطالعه منابع، باید هم از منابعی باشد که به طور مستقیم، در رابطه با موضوع تحقیق می‌باشند و هم از منابعی باشند که به صورت غیرمستقیم با آن موضوع، ارتباط دارند.
یک پژوهش‌گر، قبل از انجام تحقیق و بعد از انتخاب موضوع و تدوین عنوان و قبل از نگارش طرح تحقیق، نیاز دارد که با مراجعه به مدارک و اسناد، پیرامون موضوع و مسئله‌ای که برای تحقیق انتخاب کرده است، آگاهی خود را گسترش دهد؛ تا بتواند در پرتو اطلاعات به‌دست‌آمده، مسئله تحقیق و متغیرهای خود را دوباره تعریف و معین کند و کرانه‌های آنها را مشخص سازد. این امر به او کمک می‌کند تا تحقیقات خود را در راستای مجموعه پژوهش‌های هم‌خانواده قرار دهد و آن را با دستاوردهای تحقیقاتی دیگران هماهنگ کند. هدف از گنجاندن بخش پیشینه تحقیق، عبارت است از:
• برقراری ارتباط منطقی میان اطلاعات پژوهش‌های قبلی با مسئله تحقیق.
• دست‌یابی به چارچوب نظری و یا تجربی برای مسئله تحقیق.
• آشنایی با روش‌های تحقیق مورداستفاده در پژوهش‌های گذشته.
برای رسیدن به این اهداف، توجه به نکات زیر ضروری است:
• نقد و بررسی مطالعات پیشین به زبان نویسنده بیان شود.
• منابع اطلاعات مرتبط با مسئله تحقیق انتخاب شود.
• پیشینه پژوهش با یک مقدمه آغاز و با جمع‌بندی به پایان می‌رسد. ارائه مطالب از کل به جزء باشد
• نتایج مطالعات قبلی ارائه‌شده و با دید انتقادی نقاط ضعف و قوت و ارتباط و تفاوت‌های این منابع را با پژوهش حاضر موردبررسی قرار گیرد.
• به ذکر منابع استفاده‌شده توجه شده و اخلاق حرفه‌ای رعایت شود.
• در نقد و بررسی‌ها رابطه‌ هر کدام از آثار با سایر پژوهش‌های مرتبط بیان شود.
• از بیان مطالب به طور مجرد و بدون رابطه با یکدیگر اجتناب شود.
• ذکر منابع و مطالعات پیشین به طور سازماندهی شده، همراه با روند منطقی باشد تا از سردرگمی مخاطب جلوگیری شود.
• از منابع با کیفیت، جدید و به روز استفاده شود. الویت با مدارکی است که فرآیند داوری را پشت سر گذاشته اند.
• منبع قدیمی اما پر استناد و مهم ذکر شود.
• برای نگارش پیشینه پژوهش می‌توان از مقالات مروری باکیفیت و معتبر کمک گرفت.
• برای یافتن مقالات پایه از جستجو در پایگاه‌های اطلاعاتی و علمی معتبر استفاده شود.
بررسی پیشینه تحقیق، توانایی محقق را در انتخاب اطلاعات مهم و ارتباط آنها با یافته‌های تحقیق، نشان می‌دهد و چارچوبی برای اجرای تحقیق، فراهم می‌آورد. باید توجه کرد که در ادبیات موضوع، آخرین دستاوردهای علمی، پیرامون مسئله، بررسی می‌شوند و در پیشینه تحقیق، تحقیقات مشابه، مورد بررسی قرار می‌گیرند.