کتاب ایمنی ‏در ‏کارگاه ‏های ‏صنعتی

فهرست
عنوان صفحه
مقدمه 17
حادثه چیست؟ 19
شرايط ناايمن محيط كار 19
اعمال ناايمن 20
خسارت ناشي از حوادث كار 22
خسارت مستقيم 22
خسارت غير مستقيم 22
روش هاي مقايسه حوادث 22
ميزان فراواني حادثه ( ( rate Frequency 22
ميزان شدت حادثه ((rate severity 23
ميزان شيوع حادثه (rate incidence) 23
کارگاه های صنعتی 25
حوادث در کارگاه های صنعتی 26
برآورد حوادث ناشی از کار در جهان 26
برآورد حوادث ساختمانی در ایران 28
لزوم پیشگیری از حوادث در کارگاه های صنعتی 31
علل بررسی حوادث 33
بررسی روش های طبقه بندی اطلاعات 33
طبقه بندی بر اساس انواع فعالیت اقتصادی 33
طبقه بندی بر اساس نوع حادثه 33
طبقه بندی بر اساس عامل (مادی) حادثه 36
سایر عوامل 37
طبقه بندی حادثه براساس ماهیت آسیب دیدگی 37
طبقه بندی بر اساس محل آسیب دیدگی در بدن 38
طبقه بندی بر اساس میزان از کارافتادگی 38
سایر ضوابط طبقه بندی 38
سير تحول ايمني در كارگاههاي صنعتی 38
تاريخچه مديريت ايمني و استانداردهاي مربوطه در گذر زمان 38
پرداخت غرامت، اولين كنترل 39
انقلاب صنعتي 40
پيدايش و رشد مقررات ايمني و سلامت 41
سير تحول در ساير كشورها 43
HSE چیست؟ 44
بهداشت (Health) 46
ایمنی (Safety) 46
محیط‌زیست (Environment) 46
حذف خطرات محیط کار 48
جایگزین کردن مخاطرات 48
محدود کردن خطرات 48
اقدامات مهندسی 48
اقدامات مدیریتی 48
استفاده از تجهیزات حفاظت فردی 48
فعالیت های حوزه HSE 49
فعاليت هاي بهداشت محيط 49
فعاليت هاي بهداشت تغذيه کارکنان 49
فعاليت هاي بهداشت حرفه اي 50
HSE-MS چیست؟ 51
بهداشت شغلی و ایمنی شغلی چه تفاوتی با هم دارند؟ 53
مقررات مربوط به ایمنی در کارگاه های صنعتی 54
قانون گذاري، جرايم يا استانداردها 54
پيدايش بيمه جبراني كارگران 55
ظهور معيارهاي عملكرد 57
مخاطرات عمده كارگاههاي صنعتی 59
حفاري 61
مخاطرات 61
عوامل بوجود آورنده حوادث 61
داربست 63
رعایت ایمنی کار بر روی داربست 63
كارهاي فولادي 64
برنامه‎ريزي در مرحله طراحي 64
آماده سازي براي كار 65
راه هاي دسترسي به محل هاي كار 65
فضاهاي محبوس 66
اقدامات احتياطي ايمني 66
تجهيزات ايمني و نجات 67
وسايل نقليه 69
اقدامات ايمني 69
نگهداري ماشين آلات 69
واژگوني 70
بارگيري 70
بالابرها و جرثقيلها 71
نشانگر بار ايمن 71
بازرسي و نگهداري 71
جرثقيلهاي متحرك 71
برجهاي بالابر (تاوركرين) 73
آسانسورهاي كارگاهي 74
حصار ورودي 74
عملكرد 74
موقعيت هاي كاري، ابزارها و تجهيزات 76
تناسب كار با افراد 76
حالت كار 76
ابزارهاي دستي 77
انتخاب، استفاده و نگهداري ابزارها 77
محيط كار 79
مواد شيميايي 79
خطرات مواد شيميايي 79
اقدامات پيشگيرانه 79
كنترل سر و صدا 81
تامين روشنايي 81
تجهيزات حفاظت فردي 82
حفا ظت سر 82
حفاظت پا 82
حفاظت دست و پوست 83
حفاظت تنفسي 83
انتخاب نوع مناسب ماسك تنفسي 84
ارزيابي ايمني 85
فعاليتهاي مهندسي 87
فرآيند ايمني سيستم 88
معيارهاي ايمني سيستم 88
شدت خطر 88
احتمال خطر 90
اولويتها در ايمني سيستم 92
طراحي ايمن 92
تعبيه و اتخاذ تدابير ايمني 92
تهيه تدابير هشدار دهنده 93
گسترش و بهبود دستورالعملهاي عملياتي و آموزشي 93
پذيرش ريسك 93
تعهدات مديريت 93
چرخه عمر سيستم 95
فاز ايده و تفكر 95
فاز طراحي اوليه 95
طراحي جزء به جزء 95
ساخت 96
راه اندازي آزمايشي 96
راه اندازي 96
اختتام 96
سخن آخر 97
منـابع و مآخـذ 99

حوادث در کارگاه های صنعتی

به صورت کلی حوادث و بیماری های ناشی از کار 4 درصد از تولیدات ناخالص داخلی را به خود اختصاص می‌دهد. با این حال سالیانه ۲۷۰ میلیون حادثه در محیط های کاری رخ می‌دهد و ۱۶۰ میلیون بیماری شغلی گزارش می‌شود. آمارها نشان می‌دهد ۸۰ درصد حوادث شغلی، ناشی از خطاها و رفتارهای انسانی است. بر اساس استانداردهای بین المللی هر حادثه منجر به فوت باعث از بین رفتن ۷۵۰۰ روز کاری می‌شود و طبق آمارهای بین المللی هر ساله 60 هزار حادثه منجر به فوت در کارگاه های ساختمان سازی کشورها رخ می‌دهد. با این حال، آمار مربوط به حوادث ناشی از کار در ساختمان سازی های ایران نسبت به متوسط جهانی بسیار بالاتر است که نشان دهنده لزوم تدوین برنامه‌های پیشگیرانه، صرف هزینه از سوی دولت و آموزش به کارفرمایان در اینگونه پروژه ها است. هر ساله ۱۷ درصد حادثه مرگبار در کارگاه های ساختمانی جهان اتفاق می افتد که در ایران این میزان بالغ بر 46 درصد است که بیانگر فاصله معنادار وقوع حوادث ناشی از کار ساختمانی در ایران نسبت به کشورهای دیگر است که در این بین با توجه به اینکه استان اردبیل جدیدالتأسیس و در حال توسعه می‌باشد، صنعت ساختمان سازی در این منطقه از صنایع رایج بوده و کمتر کوچه و خیابانی را در آن میتوان یافت که حداقل یک پروژه ساختمانی در آن در حال اجرا نباشد. و کمتر کسی می توان یافت که از دوستان آشنایان و بستگانش دچار حادثه ساختمانی نشده باشد.

برآورد حوادث ناشی از کار در جهان

یکی از تبعات سوء رشد تکنولوژی در جوامع بشری بروز حوادث گوناگون منجمله حوادث ناشی از کار و بیماری های شغلی می‌باشد که هر ساله تعداد بیشماری از انسان ها را در واحدهای صنعتی، تولیدی، دچار مصائب و رنج های فراوانی می سازد به طوری که هزینه های مستقیم و غیر مستقیم حوادث ناشی از کار و بیماری های شغلی به صورت وسیعی مورد تحقیق قرار گرفته و در سال های اخیر به صورت مکتوب جمع آوری شده است که این امر به روشنی ثابت می نماید که بار اقتصادی ناشی از چنین حوادث و بیماری ها، بر روی افراد، شرکت ها، خانواده و حتی بر جامعه به طور کلی چشمگیر می‌باشد حوادث جدی مربوط به بیماری های شغلی و حوادث ناشی از کار، طبق برآورد سازمان بین المللی کار بالغ بر 34/2 میلیون نفر در سال می‌باشد و همچنین هزینه ای بالغ بر 4 درصد تولید ناخالص جهان را شامل می‌شود.

در اغلب کشورها، حوادث ناشی از کار، مرگ و میر و بیماری ها، به طور کامل گزارش ثبت نمی گردند بنابراین ارقام اعلام شده جهانی می توانند به صورت بر آوردی در نظر گرفته شود و کمتر از مقادیر واقعی فرض شوند . برآورد می‌شود که 34/2 میلیون نفر در سال ۲۰۰۸ میلادی از حوادث و بیماری های ناشی از کار فوت نموده اند که 02/2 میلین نفر توسط بیماری های مختلف و ۳۲۱۰۰۰ نفر به واسطه حوادث ناشی از کار در گذشته اند. بنابراین به طور متوسط بیش از ۱۳۰۰ مرگ به واسطه کار در هر روز در جهان مرده اند. نکته قابل توجه در این آمار کاهش نرخ حوادث مرگبار طی دهه گذشته است که می تواند ناشی از رشد اقتصادی کشورها طی سال های منتهی به سال ۲۰۰۸ میلادی باشد.

اقتصاد غیر رسمی بخش عظیمی از کارگران کشورهای در حال توسعه شامل می گردد که متاسفانه قوانین ایمنی و بهداشت کار در این کارگاهها اعمال نمی گردد و با الزام برای کنترل آنها وجود ندارد. کارگران مهاجر علی رغم نقش مؤثر در اقتصاد کشورهایی که با مشکلات اساسی عوامل زیان آور محیط کار مواجه هستند. این افراد به دلیل ضعف پوشش های قانونی در برخی کشورها در مشاغل غیررسمی و در شرایط نامطلوب کاری شامل کار کثیف، خطرناک و پست ۳D معروف است، به کار گرفته می‌شوند که آمار غیر رسمی حاکی از آمار بالای حوادث و بیماری شغلی در میان این قبیل کارگران در مقایسه با کارگران بومی یا داخلی است. برای مثال، حدود ۱۰ درصد از کارگران اسپانیایی زبان در بخش ساختمانی ایالت متحده فعالیت می‌کنند در حالی که 5/23 درصد حوادث منجر به فوت در این قشر کارگران رخ می‌دهد که 84/1 برابر سایر کارگران این کشور را شامل می‌شود.

بر اساس گزارش سازمان بین المللی کار (ILO )  ۹۸ ٪ حوادث ناشی از کار قابل پیشگیری است. آمار حوادث ناشی از کار طی ۲۰ سال گذشته در کشورهای ژاپن و سوئد ۲۰٪ و در فنلاند ۹۲ ٪ کاهش را نشان می‌دهد که این آمار بسیار قابل توجه است که عامل عمده این کاهش تغییر شرایط محیط کار از وضعیت ناایمن به ایمن بوده است.

بر اساس اظهارات وزیر کار و تامین اجتماعی کشور ترکیه، روزانه ۱۷۹ حادثه کاری در کارگاه های کاری این کشور رخ می‌دهد که در نتیجه منجر به فوت ۳ کارگر و معلولیت ۵ کارگر دیگر می گردد، وی همچنین اعلام کرد که در سال ۲۰۰۹ میلادی در این کشور ۹۶۳۱۹ حادثه کاری رخ داده است که منجر به مرگ ۱۱۷۱ کارگر در سال گردیده است. لازم به ذکر است در این آمار تنها کارگران ثبت شده در سیستم تامین اجتماعی ترکیه در نظر گرفته شده است که این تعداد حدود ۹ میلیون نفر می باشند و در مقایسه با رقم حقیقی کارگران آن کشور که در حدود ۲۱ میلیون نفر است تفاوت عمده ای دارد و نشان از آمار تلفاتی به مراتب بیشتر از رقم اعلام شده توسط وزیر کار و تامین اجتماعی این کشور دارد. براساس اطلاعات ارائه شده از سوی اتحادیه کارگری این کشور، آمار حوادث ناشی از کار در طی سال های اخیر در این کشور افزایش یافته است که بیشتر ناشی از خصوصی سازی، برون سپاری خدمات و عقد قراردادهای موقت کار می‌باشد. در این کشور حدود ٪60 حوادث کاری در کارگاه های با کمتر از ۵۰ نفر کارگر رخ داده است.

برآورد حوادث ساختمانی در ایران

بیشترین حوادث ناشی از کار مربوط به بخش ساختمان و حدود ۶۸ درصد است، که در استان هرمزگان بالا و ۷۸ درصد است که در بررسی این مسایل، ۹۰ درصد به دلیل نبود آموزش های لازم رخ داده است. در جهت ایمن سازی محیط های کاری به ازای یک واحد هزینه در آموزش های ایمنی 48/4 واحد منابع و به ازای یک واحد هزینه در خصوص تأمین تجهیزات حفاظت فردی 37/3 بازگشت سرمایه را در پی خواهد داشت.

در مطالعه ای که در میان بیمه شدگان تأمین اجتماعی کشور در بین سال های ۸۰ تا 84 صورت گرفته، مشخص شده که حوادث کارگاهی در حال افزایش بوده و بالاترین علت حوادث، بی احتیاطی، بالاترین نوع حادثه، سقوط و الغزیدن و بیشترین عضو حادثه دیده مربوط به پاها بوده است.

همچنین در مطالعه ای که به بررسی وضعیت HSE در پروژه های عمرانی پرداخته است، ایمنی کار در فضای بسته، تجهیزات حفاظت فردی و ایمنی کار در ارتفاع نامطلوب ارزیابی شده است.

از طرفی پژوهشی در مورد حوادث ناشی از کار استان اردبیل طی سال های ۸۰ تا ۸۲ انجام شده است، نتیجه گیری شده که اکثریت این حوادث، حادثه در کارگاه های ساختمانی بوده و استفاده از افراد زیر ۱۸ سال در این کارگاهها، برون سپاری مشاغل به پیمانکاران فاقد صلاحیت، سوء نگرش به کاربرد بیمه، مهجور ماندن مبحث ۱۲ مقررات ملی ساختمان از سوی دستگاه نظارت و استفاده از کارگران فاقد مهارت و آموزش به عنوان عوامل اصلی بروز حادثه در کارگاه ها شناخته شده اند.

در مطالعات موردی انجام شده در کتاب ایمنی و بهداشت در ساختمان سازی، و منابع خارجی به شرح زیر به خطرات ناشی از فعالیت های موجود در کارگاه های ساختمانی یاد شده و اقدامات کنترلی جهت کنترل خطرات اشاره شده. در این مطالعه به نقش آموزش های فنی و آموزش های ایمنی و بهداشت شغلی در کاهش حوادث تأکید شده است.

همچنی در کتاب بررسی و تحلیل حوادث شغلی و صنعتی، به روش های مختلف تجزیه و تحلیل حوادث شغلی پرداخته شده و به شاخص ها و معیارهای سنجش و ارزیابی عملکرد ایمنی در کارگاه های صنعتی اشاره شده است.

در بررسی اپیدمیولوژی پنج ساله و برآورد حوادث در کارگران ساختمانی یزد براساس مدل سری های زمانی تا سال ۱۳۹۰ توسط دانشگاه علوم پزشکی کرمان انجام شد تعداد ۲۶۷ کارگر ساختمانی حادثه دیده مورد بررسی قرار گرفتند. بیشتر افراد حادثه دیده سابقه کاری کمتر از یک سال داشتند ( 8/34 درصد) و 55/12 درصد سابقه کاری بالای ۲۰ سال داشتند. فوت افراد بهره مند از بیمه نسبت به افراد بدون بیمه به طور معنی داری کمتر بود بیشترین نوع حادثه سقوط ( 48/54 درصد) و کمترین نوع حادثه خفگی (۲ درصد) بود. دست و پا با اختصاص 27/53 درصد به خود دارای بالاترین درصد فراوانی اعضای آسیب دیده بوده و پس از آن آسیب دیدگی سر 22/27 درصد بود.

در یک بررسی علمی توسط دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ارتباط جو ایمنی و رفتار ایمن در یک کارگاه ساختمانی ۶۰۰ واحدی با نرخ وقوع حوادث بررسی شد به طوری که معلوم شد که نگرش کارگران ساختمانی به ایمنی متاثر از نگرش آنها نسبت به ریسک، روش ها و قوانین ایمنی می‌باشد و رفتارهای ناایمن به مرور زمان در سطح کارگاه مبدل به یک الگوی رفتاری نامناسب می‌شود. شناخت فاکتورهای ایمنی و شناساندن رفتارهای ناایمن به کارگران و تغییر بینش آنها نسبت به الگوهای رفتاری نایمن می تواند در جلوگیری از وقوع حوادث مؤثر باشد.

در پژوهشی که در یکی از دانشگاه های مهندسی کشور انجام گرفته به طراحی و استقرار سیستم مدیریت ایمنی در پروژه های ساختمانی تأکید شده چراکه آئین نامه ها و قوانین کشور در زمینه ایمنی ساخت و ساز تا حدودی می تواند معضلات این بخش را حل کند، و عدم بهبود در این زمینه حاکی از فقدان یک سیستم مدیریت ایمنی می‌باشد. با اتکا به اصول مدیریت نوین و پایه ریزی یک سیستم مشخص و تبیین کلیه ابعاد و مسئولیت ها و با دیدگاه فرایندی به ابزارهای لازم دست یافت. برهمین اساس استقرار یک سیستم مدیریت ایمنی منطبق با استانداردهای جهانی در کنار سایر استانداردهای فنی کیفی می تواند تاثیری شگرف در بهبود فرایندها و کنترل حوادث باشد.

لزوم پیشگیری از حوادث در کارگاه های صنعتی

بر اساس آمار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، 46 درصد حوادث منجر به فوت کشور ما در کارگاه های ساختمان سازی اتفاق می افتد که البته گودبرداری و ریزش ساختمان؛ بیشترین سهم را در بروز حوادث به خود اختصاص داده اند عدم وجود ضمانت اجرایی کافی آیین نامه ها، ضعف در انجام بازرسی و کنترل های لازم و همچنین تمایل کارفرمایان به کسب بالاترین سود در کارگاه های ساختمانی و حذف هزینه های حیاتی ارتقای ایمنی در این کارگاه ها؛ باعث وقوع حوادث مرگبار برای نیروهای شاغل در این بخش می‌شود. عامل انسانی بیش از 85 درصد عوامل حوادث ناشی از کار را شامل می‌شود، و ۵۲ درصد حوادث نیز ناشی از عدم نظارت در محیط کار است که مسئولان ایمنی و کمیته های حفاظت فنی و بهداشت کار در کاهش این حوادث نقش تأثیرگذاری دارند ۱۳ هزار کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار با مشارکت کارگران و کارفرمایان به موجب ماده ۹۳ قانون کار در سراسر کشور جهت اعمال نگرش مهندسی ایمنی و نگرش تحلیلی با موضوع حوادث و نهایتا ارتقاء فرهنگ ایمنی و کاهش حوادث ناشی از کار فعالیت می‌کنند.

پیشگیری از حوادث در قانون دیده شده و بر رعایت قوانین کار در محیط های کاری توسط کارگر و کارفرما نیز تأكيد شده است. به جرات می توان، فراهم کردن شرایط ایمنی، آموزش و نظارت را سه رکن اصلی عنوان کرد که باید در کارگاهها ساختمانی رعایت شود و رعایت این سه ركن بمنزله کاهش حوادث ناشی از کار می‌باشد. بازرسی مستمر و استانداردسازی محیط کار و صیانت از نیروی انسانی و منابع مادی کشور، تدوین برنامه‌های راهبردی و عملیاتی جهت پیشگیری از حوادث ناشی از کار و صیانت از منابع مادی و انسانی جزو اقدامات اصلاحی کلان مدنظر دولت می‌باشد.

بر اساس آمار ارايه شده جهانی مي‌توان گفت سهم قابل توجهي از سوانح و حوادث شغلي در كشورهاي دنيا در بخش صنعت ساخت رخ مي دهد و بنابراين براي كاهش اين سهم برقراري ضوابط خاص ايمني در اين رشته كاري و دقت و  الزام در رعايت آنها در كارگاههاي كشور ضروري است . اين موضوع تقريباً در تمام كشورهاي جهان تجربه شده و ارايه مقررات خاص و ويژه همراه با بازرسي هاي سخت گيرانه ادواري و غيرمترقبه سبب شده است، گام به گام اين حرفه به صورت ايمن تر و قابل قبول تر درآيد .

شکل زیر ميز ان مرگ و مير را در برابر ميزان ايمني در كشورهاي مختلف نشان مي دهد . بر اين اساس هرچه شاخص ايمني كشوري بالاتر است، به همان نسبت وقوع جراحت و مرگ و مير نيز در فضاي كاري آن كشور كمتر است .همچنين بر اساس محاسبات اقتصادي اثبات گرديد بر خلاف آنچه به نظر مي رسد، ايج اد و برقراري ايمني در كارگاهها مي‌تواند كمك شاياني به صرفه جويي در هزينه هاي كاري پيمانكاران بنمايد . در عين حال كه در سلامت و بهبود وضعيت كاري سطح ملي نيز تاثير بسيار زيادي دارد.