فهرست
عنوان صفحه
مقدمه 7
فصـل اول 15
عوامل مؤثر در خصوصی‌سازی ورزش 15
اثرات اقتصادی ورزش 16
منابع حمایتی ورزش‌های حرفه‌ای و ورزش‌های همگانی 18
تحليل اقتصاد صنعت ورزش ايران 20
محبوبیت علم نوپای «اقتصاد ورزش» 26
ورزش اقتصادي، نيازمند فهم اقتصاد ورزش است 29
خصوصی‌سازی ورزش 30
وضع قوانین جدید به نفع بخش خصوصی 34
مسائل امنیتی و عدم خصوصی‌سازی 35
فصل دوم 37
تاریخچه 37
فصل سوم 43
درآمدزایی ورزشی 43
روش‌های کسب درآمد باشگاه‌های ورزشی 44
فصل چهارم 49
نقش خصوصی‌سازی در ورزش و باشگاه‌های ورزشی 49
الزامات کنفدراسیون فوتبال آسیا (AFC) مبنی بر خصوصی‌سازی باشگاههای ورزشی 52
راهکارهای خصوصی‌سازی باشگاه‌های ورزشی در ایران 52
پرداخت وام بلندمدت و با بهره کم 53
فصـل پنجم 55
مزایای خصوصی‌سازی ورزشی 55
فصل ششم 69
راهکارهای اقتصادی کردن ورزش و باشگاه‌های ورزشی 69
فصل هفتم 75
تأثیر عوامل اقتصادی بر موفقیت ورزشی 75
فصل هشتم 93
عوامل رشد اقتصادی در ورزش 93
فصل نهم 105
عوامل مؤثر در اقتصادی کردن ورزش 105
فصل دهم 113
معضلات خصوصی‌سازی ورزشی 113
فصل یازدهم 117
ورزش یک صنعت پرسود 117
فصل دوازدهم 121
خصوصی‌سازی در ورزش با تأکید بر ورزش قهرمانی 121
فصل سیزدهم 125
خصوصیسازی، تمرکززدایی و انتقال وظایف ورزش قهرمانی به کمیته ملی المپیک 125
شرح وظایف کمیته ملی المپیک 126
نقش افزایش بودجه در توسعه ورزش همگانی و کمک به معلولین نخاعی 132
هزینه‌ها در بخش خصوصی 133
مهم‌ترین موانع مشاركت بخش خصوصي در ورزش بخصوص معلولین نخاعی 138
شهرداری‌ها و نقش مشاركت بخش خصوصي 140
منـابع و مآخـذ 143

درآمدزایی ورزشی

باشگاه مهم‌ترین، م‍ؤثرترین و بنیادی‌ترین نهاد ورزش کشور است؛ زیرا ورزشکار و مربی به عنوان مهم‌ترین و کلیدی‌ترین عناصر ورزش در درون باشگاه تربیت‌شده و به بالندگی می‌رسند؛ بنابراین برای سامان‌دهی ورزشکاران در دو بُعد سلامت محور و رقابت محور ورزش که جنبه سلامت محور، عمومی‌تر و آماتور گونه می‌باشد و جنبه رقابت محور بیشتر جنبه حرفه‌ای گری دارد، ایجاد و راه‌اندازی باشگاه‌های عمومی و باشگاه‌های حرفه‌ای و نظام‌مند کردن آنها بسیار حائز اهمیت است.

ازسوی دیگر، قریب به دو دهه است که ورزش ایران در برخی از رشته‌ها به سمت حرفه‌ای شدن پیش رفته، ولی با توجه به مشاهدات و بررسی‌ها به نظر می‌رسد تا حرفه‌ای شدن واقعی و ساختارمند فاصله زیادی دارد، چرا که طبق تبصره «2» ماده (94) قانون برنامه ششم توسعه، پرداخت هرگونه وجهی از محل بودجه کل کشور به هر شکل و به هر نحو به ورزش حرفه‌ای ممنوع است و در حکم تصرف غیرقانونی در وجوه و اموال دولتی است. این حکم از زمان تصویب در برنامه پنجم توسعه اجرایی گردیده و با توجه به تصویب مجدد آن در برنامه ششم باز هم ملاک عمل در کمک به ورزش حرفه‌ای است. بر اساس این حکم، وزارت ورزش و جوانان هیچ‌گونه کمکی از محل بودجه عمومی کل کشور به ورزش انجام نداده است. این در حالی است که غالب باشگاه‌های فعال در ورزش کشور به نحوی زیرمجموعه دولت، شرکت‌های دولتی و شبه‌دولتی قلمداد می‌شوند و قطعاً از کمک مالی دولت بی‌بهره نیستند؛ بنابراین راهکار اصلی برای برون رفت از وضعیت کنونی، واگذاری باشگاه‌هاست که با مهیا نمودن بسترها و زیرساخت‌های واگذاری که همان شیوه‌های درآمدزایی باشگاه‌هاست، محقق خواهد شد.

شیوه‌های درآمدزایی باشگاه‌های حرفه‌ای ورزش ایران با تأکید بر رشته فوتبال عبارت‌اند از: برند و فعالیت‌های تجاری، حامیان مالی، حق پخش تلویزیونی، تبلیغات، درآمد روز مسابقه، هواداران، کمک‌های دولت، کمک‌های اشخاص حقیقی و حقوقی و کمک‌های فدراسیون‌ها و سازمان‌های بین‌المللی ازجمله فیفا، AFC و… به عنوان سایر منابع درآمدزایی، صعود تیم‌های فوتبال باشگاه‌های ایران به لیگ قهرمانان فوتبال آسیا نیز یکی دیگر از منابع مهم درآمدزایی باشگاه‌ها می‌تواند باشد که صعود به مراحل بالاتر، عایدی بیشتری برای باشگاه خواهد داشت.

فقدان نظام مدون ساختاری و سازوکاری برای تحقق این موارد مانع اصلی درآمدزایی و موجب عدم شفافیت در عواید حاصله و منابع و مصارف مربوط و نارضایتی از وضع موجود شده است که لازم است از سوی وزارت ورزش و جوانان به عنوان متولی اصلی ورزش کشور تا حصول نتیجه مطلوب پیگیری شود.

روش‌های کسب درآمد باشگاه‌های ورزشی

معمولاً ” باشگاه‌های ورزشی برای بقا و توسعه خود راه‌هایی را برای کسب درآمد خود انتخاب و مشخص می‌کنند. البته این راه‌ها معمولاً ” از قبل مشخص‌شده‌اند و قوانینی نیز وجود دارند تا این راه‌ها در چهارچوب این قوانین پیش می‌روند.

این راه‌ها چه هستند، در چهارچوب چه قوانینی حرکت می‌کنند و آیا باشگاه‌های ورزشی ایران با آنها آشنایند را تا حدی در این مقاله بررسی می‌کنیم. توجه داشته باشید که روش‌های اشاره‌شده تنها چند روش اصلی کسب درآمد هستند و مطمِعنا ” روش‌های دیگر متفاوتی نیز وجود دارند.

قوانین کلی

بر اساس قوانین کلی فدراسیون‌ها، کنفدراسیونها، انجمن‌ها و سازمان‌های / وزرات خانه های ورزشی، راه های کسب درآمد یک باشگاه ورزشی می‌بایست در چهارچوب ورزش و مسائل فرهنگی پیگیری شوند. این روش‌های تجاری به غیر از اینکه نباید قوانین کشورها و مناطق را زیر پا گذارند، همچنین نباید از محدوده فرهنگ و ورزش نیز خارج شوند.

البته باشگاه‌هایی که به شرکت‌های سهامی تبدیل‌شده‌اند و یا به بازار بورس کشورشان یا بازار بورس بین‌المللی راه پیداکرده‌اند، در چهارچوب فعالیت خود می‌توانند تجارت‌هایی دیگر را نیز انجام دهند.

جذب حامی و اسپانسر

یکی از متداول‌ترین راه های کسب درآمد و پوشش دهی هزینه‌ها توسط باشگاه یا کلوبهای ورزشی، کسب حامی و اسپانسرهای مالی می‌باشد. باشگاه‌ها با جذب حامی مالی، موقعیت‌های تبلیغاتی بوجود آمده توسط خود را به شرکت‌ها و تاجران بزرگ ارائه می‌دهند تا در عوض منبعی برای پوشش هزینه‌های خود فراهم سازند.

یک باشگاه ورزشی می‌تواند به تعداد دلخواه حامی و اسپانسر جذب کند؛ اما معمولاً ” باشگاه‌ها یک حامی اصلی و چند حامی جز دارند. برای مثال باشگاه بایرن مونیخ آلمان دارای یک حامی اصلی (شرکت مخابرات آلمان Deutsche Telekom)، دو حامی به‌اصطلاح تجهیزاتی (شرکت آدیداس) و هفده حامی دیگر (شامل شرکت‌های Allianz، آودی، کوکاکولا، لوفت هانزا، زیمنس و …) می‌باشد.

حامیان مالی معمولاً ” هزینه‌های اصلی و تجهیزاتی باشگاه‌ها را به عهده می‌گیرند. البته روش معامله حامی و باشگاه می‌تواند بسیار متفاوت و توافقی باشد که در کشورهای پیشرفته و صاحب فوتبال قوانینی برای این نوع معاملات وجود دارد. برخی از حامیان برای مثال متعهد می‌گردند که استادیومی را برای باشگاه فراهم سازند. برخی دیگر با ارائه مبلغی بالا برای مدتی مشخص به باشگاه از نظر مالی کمک می‌کنند. برخی دیگر نیز تجهیزات و امکانات ورزشی و رفاهی را به باشگاه ارایه می‌دهند؛ که البته همانظور که اشاره شد روش معامله می‌تواند کاملاً ” توافقی باشد.

در ایران در سالهای اخیر و پس از حرفه‌ای شدن لیگها و تورنتمت­های ملی، خوشبختانه کمی جدیتر به این مسیله توجه شد. امروزه اکثر باشگاه‌های حرفه‌ای و قوی در کشور – گرچه با وجود مشکلات – دارای حامیان مالی هستند. شرکت‌ها، تجار و صنایع بزرگ نیز به این تفهیم رسیده‌اند که با سرمایه‌گذاری در بخش ورزش می‌توانند هم به ورزش و سلامت کشور کمک کند و هم از موقعیت‌های تجاری بوجود آمده بهره گیرند.

فروش بلیت و مجوز پخش رسانه‌ای

یکی دیگر از منابع کسب درآمد توسط تیم‌ها و باشگاه‌های ورزشی، فروش بلیت دیدارها است. این روش یکی از کلاسیک‌ترین روش‌هاست که البته نسبت به روش‌های دیگر ممکن است سودی آن‌چنانی نداشته باشد.

معمولاً ” با وجود حامی مالی، باشگاه‌ها بدون آنکه مبلغی پرداخت کنند دارای استادیوم می‌شوند. درآمد حاصل از فروش بلیت بسته به نوع شراکت باشگاه و حامی، بین تیم‌ها و حامیان تقسیم می‌شود.

روشی دیگر از نحوه کسب درآمد، فروش مجوز پخش دیدار به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به شبکه‌های و تلویزیون‌ها است. از آنجایی که دیگر بازی‌های رقابت‌های مهم مثل بازی‌های لیگ‌های کشورهای صاحب فوتبال و پیشرفته بر روی شبکه و تلویزیون‌های رایگان پخش نمی‌شود، تلویزیون یا شبکه‌ای که قصد پخش این دیدارها را دارد می‌بایست به باشگاه‌ها و سازمان‌های وابسته مبلغی را پرداخت کند.

در ایران شاید یکی از مهم‌ترین کسب درآمد همین فروش بلیت‌ها باشد. امتیاز پخش دیدارها نیز در انحصار صداوسیما است که البته به نظر نمی‌رسد که بابت این موضوع به باشگاه‌ها به‌طور مستقیم مبلغی پرداخت کند.

فروش محصولات به هواداران

این روش امروزه برای باشگاه‌های بزرگ یکی از به یکی از بهترین روش‌ها تبدیل‌شده است. برای مثال فروش پیراهن‌های ورزشی باشگاه‌ها به طرفداران. ویا فروش وسایل مصرفی و ورزشی که با علامت و طراحی آن باشگاه همراه است؛ مثلا ” باشگاه بایرن مونیخ دارای فروشگاه‌های زنجیره‌ای در کشور آلمان است که لوازم مصرفی، ورزشی و … (پیراهن / لباس‌های ورزشی، کیف، ساعت، جامدادی و …) ای که انحصاراً ” برای طرفداران بایرن تولید می‌شود را بفروش می‌رسانند.

بسته به نوع تولیدکننده محصول، آن محصول قیمت‌گذاری می‌شود. برای مثال یک پیراهن بایرن که در فصل جاری توسط تیم استفاده می‌شود، چیزی حدود هفتاد هزار تومان قیمت دارد. این موضوع به دو دلیل است: یکی اینکه این پیراهن آدیداس است و دیگر اینکه با خرید این پیراهن هوادار به باشگاهش کمک می‌کند.

در ایران این موضوع تابه‌حال خیلی جدی گرفته نشده است. شاید یکی از دلایل این مسیله نبود قوانین پیرامون انحصار و تولیدکنندگان خوب محصولات و تجهیزات ورزشی است. برای مثال پیراهن‌های دو تیم محبوب ایران یعنی پرسپولیس و استقلال را شاید چندین تولیدکننده پوشاک باکیفیت‌های نه‌چندان خوب برای فروش به هواداران تولید و به عرضه می‌رسانند. شاید خود این دو باشگاه نیز نتوانند از روش قانونی با تولید و فروش این محصولات مبارزه کنند در حالی که از فروش این محصولات آنها هیچ بهره‌ای نمی‌برند.

راه‌اندازی مدارس و آموزشگاه‌ها

باشگاه‌های بزرگ و دارای هوادار زیاد معمولاً ” دارای مدارس و آموزشگاه‌های ورزشی هستند. معمولاً ” هزینه‌های ورود به این مدارس و آموزشگاه‌ها زیاد است. البته این موضوع به نام و اعتبار باشگاه نیز بستگی دارد.

در ایران نیز باشگاه‌های پرسپولیس و استقلال دارای مدارس و آموزشگاه‌های مرتبط هستند.

روش‌های دیگر

راه و روش‌های دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند بسیار متفاوت باشند. مشارکت در طرح‌های بزرگ، همکاری با شرکت‌ها، سازمان‌ها، شبکه‌ها برای اجرای طرح‌های مختلف و …

برخی از باشگاه‌ها – که در ایران تعداد آنها اندک نیست – در اصل باشگاه‌های ورزشی شرکت یا صنایعی خاص هستند. در این حالت معمولاً ” شرکت یا سازمان مربوطه پاسخگوی هزینه‌های آن باشگاه است.

برخی از باشگاه‌های ورزشی نیز با عمده‌ترین راه کسب درآمد را فروش بازیکنان می‌دانند. این نوع باشگاه‌ها که معمولاً ” باشگاه‌های کوچک هستند، با پرورش بازیکنان آنها را به بازیکنانی بزرگ تبدیل می‌کنند و آنها را باقیمتی خوب به تیم‌های بزرگ می‌فروشند.