کتاب برنامه‌ريزي استراتژيك فن‌آوری اطلاعات و مديريت منابع انساني

فهرست
عنوان صفحه
فصل 1 9
مقدمه 9
فصل 2 13
فن‌آوری اطلاعات 13
تاريخچه فن‌آوری اطلاعات 13
تاريخچه فن‌آوری اطلاعات در ايران 15
تعاريف فن‌آوری اطلاعات 17
به‌کارگيري فن‌آوری اطلاعات 20
پياده‌سازي فن‌آوری اطلاعات در سازمان‌ها 21
کاربردهاي فن‌آوری اطلاعات در سازمان‌ها 23
تأثيرات فن‌آوری اطلاعات بر سازمان‌ها 27
سيستم‌هاي اطلاعاتي 30
فن‌آوری اطلاعات و سيستم‌هاي اطلاعاتي 36
انواع سيستم‌هاي اطلاعات 37
برنامه‌ريزي و مديريت استراتژيک 39
ويژگي‌هاي يک برنامه‌ريزي خوب 43
ماهيت و ارزش برنامه‌ريزي و مديريت استراتژيک 43
تعريف مديريت استراتژيک 46
اهميت استراتژي و فوايد آن براي سازمان 48
مزاياي مديريت و برنامه‌ريزي استراتژيک 49
خطرهاي مديريت و برنامه‌ريزي استراتژيک 50
نظرات مديران اجرايي درباره مديريت استراتژيک 51
مديريت استراتژيک در ايران 52
سيستم اطلاعات مديريت منابع انساني 54
سيستم اطلاعات منابع انساني 55
ابعاد سيستم اطلاعات منابع انساني 57
مراحل اصلي تهيه سيستم اطلاعات منابع انساني 58
ويژگيهاي سيستم اطلاعات منابع انساني 64
مزاياي سيستم اطلاعات منابع انساني 64
مطالعات 72
فصل 3 83
روش مطالعه 83
فصل 4 103
نتیجه¬گیری 103
منابع 109

واژه فن‌آوری اطلاعات اولين بار از سوي لويت و وايزلر در سال 1958 به‌منظور بيان نقش رايانه در پشتيباني از تصميم‌گيري‌ها و پردازش اطلاعات در سازمان به‌کار گرفته شد از فن‌آوری اطلاعات برداشت‌هاي مختلفي وجود دارد و همين برداشت‌ها موجب گرديده تا تصاوير متفاوتي از آن در مجامع مختلف ارائه شود‌‌.
در مفهوم رايج فن‌آوری به مجموعه‌اي از سخت‌افزار و تجهيزات دلالت دارد‌‌. بسياري از محققان آن را نه‌تنها سخت‌افزاري که در انجام کارها مورد استفاده قرار مي‌گيرد، بلکه مهارت و دانش کارکنان و حتي ويژگي‌هايي اشيايي که کاربر روي آن انجام مي‌شود مي‌دانند‌‌. فن‌آوری اطلاعات که از اين ابزارها ناشي مي‌شود تعريف کرد‌‌. فن‌آوری اطلاعات نه‌تنها به انجام پردازش‌هاي دقيق و صحيح به رشد اتوماسيون کمک مي‌کند بلکه از طريق ارائه اطلاعات در زمينه‌هاي مختلف فعاليت سازمان ثروت جديدي را براي سازمان بهمراه مي‌آورد و اين امر وجه تمايز فن‌آوری اطلاعات با ساير فن‌آوري‌هاي مورد بهره‌برداري در سازمان است‌‌. فن‌آوری اطلاعات نه‌تنها به توانايي‌هاي پردازش داده‌ها توسط رايانه به مهارت‌هاي انساني و مديريتي در بهره‌برداري از آن‌ها دلالت دارد‌‌. بنابر اين فن‌آوری اطلاعات نه‌تنها شامل رايانه و ديگر تجهيزات بلکه توانايي‌ها و اقدامات در نحوه انجام کار مي‌شود (صرافي‌زاده، 1389: 16) بنا به نگرشي ديگر واژه فن‌آوری اطلاعات نه‌تنها به انجام پردازش‌هاي دقيق و صحيح به رشد اتوماسيون کمک مي‌کند بلکه از طريق ارائه اطلاعات در زمينه‌هاي مختلف فعاليت سازمان ثروت جديدي را براي سازمان به‌همراه مي‌آورد و اين امر وجه تمايز فن‌آوری اطلاعات با ساير فن‌آوري‌هاي مورد بهره‌برداري در سازمان است‌‌. فن‌آوری اطلاعات نه‌تنها به توانايي‌هاي پردازش داده‌ها توسط رايانه بلکه به مهارت‌هاي انساني و مديريتي در بهره‌برداري از آن‌ها دلالت دارد‌‌. بنابراين فن‌آوری اطلاحات نه‌تنها شامل رايانه و ديگر تجهيزات بلکه توانايي‌ها و اقدامات در نحوه انجام کار مي‌شود.
بنا به نگرشي ديگر واژه فن‌آوری اطلاعات در اواخر دهه 1970 ميلادي براي اشاره به استفاده از فن‌آوری کامپيوتر براي کار با اطلاعات ابداع شده است‌‌. براي فن‌آوری اطلاعات تعريفهاي گوناگوني ارائه شده‌اند که با کنکاش دقيق و عميق، ناسازگاري‌هايي نيز بين آن‌ها آشکار مي‌شوند.
در اواخر دهه 1990 اقتصاد جهاني با دو تغيير بنيادي و ساختاري ناشي از جهاني‌شدن و انقلاب ICT روبرو شد‌‌. برخي تحليلگران اقتصادي برآيند و پيامد اين دو پديده را اقتصاد نوين نام نهادند‌‌. انقلاب ICT همانند ساير تحولات پيشين، صنايع و خدمات جديدي بوجود مي‌آورد و مهمتر از آن، بنگاه‌هاي اقتصادي با به‌کارگيري ICT متفاوت‌تر و البته کاراتر فعاليت مي‌کنند‌‌. برخي کارشناسان بر اين عقيده‌اند که دوره کنوني از مراحل اوليه فرآيند به‌کار گيري ICT است‌‌. آن‌ها براي اثبات ادعاي خود عنوان مي‌کنند که ضريب نفوذ ICT در کشورهاي پيشرفته بر حسب تعداد رايانه شخصي به ازاي هر صد نفر، برابر 50 است‌‌. آمريکا در به‌کارگيري ICT و تجارت الکترونيکي فاصله قابل توجهي با اروپاي غربي و کشورهاي آسيا و اقيانوسيه دارد‌‌. اين گروه نيز فاصله قابل توجهي با کشورهاي ديگر دارند‌‌. شکاف ديجيتال بين کشورهاي توسعه‌يافته و در حال توسعه نيز زياد است‌‌. کشورهاي در حال توسعه در مقايسه با کشورهاي پيشرفته هنوز نتوانسته‌اند از تمامي مزاياي ICT و تجارت الکترونيکي بهره‌مند شوند در حال حاضر ميلياردها نفر در جهان وجود دارند که هنوز امکان دسترسي به اينترنت و مهارت‌هاي لازم جهت استفاده از آن را ندارند‌‌. همچنين در داخل کشور‌هاي در حال توسعه، شکاف ديجيتال بين جمعيت شهري و روستايي، زنان و مردان وضعيت را پيچيده‌تر کرده است.
از ديگر ويژگي‌هاي بارز صحنه اقتصاد در سال‌هاي اخير کاهش هزينه صنايع توليدي در بسياري از کشورهاي صنعتي بوده است‌‌. از طرف ديگر با توجه به توليد و توزيع اطلاعات و موقعيتي که اطلاعات در خلال 30 سال گذشته پيدا کرده است، بخش خدمات نيز از اهميت زيادي برخوردار گرديده است‌‌. اين اطلاعات به شکل متن يا گزارش مي‌باشد که چاپ مي‌شود و بخش عمده‌اي از آن در چرخه حيات خود در ادارات وارد مي‌شود‌. لذا بين حجم اطلاعاتي که در ادارات ذخيره مي‌شود و اطلاعاتي که به‌عنوان بخشي از سيستم‌هاي متداول رايانه‌اي پردازش داده‌ها ذخيره مي‌گردد‌‌. تفاوت زيادي وجود دارد‌‌. به همين دليل سيستم‌هاي مکانيزه دفتري بوجود آمده‌اند تا اطلاعاتي را که اين فاصله را تشکيل مي‌دهند با کارايي بيشتري اداره کنند.
تاريخچه فن‌آوری اطلاعات در ايران
بخش عمومي در ايران سال‌هاست که کاربرد فن‌آوری اطلاعات را آغاز کرده است اما در سال‌ها اخير، نرخ سرمايه‌گذاري در اين زمينه و توجه به اين فن‌آوری افزايش بسياري يافته است‌‌. هر چند شرکت «آي‌‌. بي‌‌. ام» ايران به‌عنوان شعبه‌اي از شرکت «آبي‌‌. ام» جهاني در سال 1335 در ايران شروع به‌کار کرد، اما بانک ملي ايران و شرکت ملي نفت نخستين سازمان‌هايي بودند که در سال 1341 اولين کامپيوترها را به مفهوم امروزي آن‌ها به‌کار گرفتند‌‌. با افزايش بهاي نفت در اوايل دهه 1350 ورود کامپيوترها نيز به کشور شدت يافت‌‌. در سال 1356 هزينه‌هاي انفور ماتيک در سازمان‌هاي دولتي کشور با افزايشي 65 درصدي نسبت به سال پيش از آن، به سال پيش از آن، به 2 ميليارد ريال بالغ مي‌شود‌. در اين دو سال بيش از 7 ميليارد ريال هزينه تهيه و توليد نرم‌افزار در اين بخش بوده است‌‌. در خردادماه سال 1358 با تصويب شوراي انقلاب، کميسيوني با نام «کميسيون ملي انفورماتيک» تشکيل شد و مأموريت يافت مسائل مربوط به اين حوزه را در سطح کشور بررسي کند‌‌. اين کميسيون نشان مي‌دهد که در سال 1358 در کل کشور 131 کامپيوتر خريداري شده به بهاي روز پنج ميليون ريال و 134 کامپيوتر اجاره‌اي به اجاره‌بهاي ماهانه 240 ميليون وجود داشته‌اند (دبيرخانه شوراي عالي انفورماتيک کشور 1373) نگاه برنامه‌ريزي شده به کاربرد فن‌آوری اطلاعات در کشور به 10 سال پس از آغاز کاربرد کامپيوتر‌ها باز مي‌گردد‌‌. در سال 1351 و در برنامه پنجم عمراني اعتباري حدود 471 ميليون ريال به بخش انفورماتيک اختصاص داده شد‌‌. علاوه بر اين، تمهيدات ديگري نيز براي اين بخش در قالب برنامه ششم عمراني کشور (61 ‌ـ1351) پيش‌بيني شده بود که با وقوع انقلاب اسلامي به اجرا در نيامد پس از انقلاب تا آغاز برنامه سوم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي کشور (83‌ ـ 1379)، موضوع فن‌آوری اطلاعات جايگاه چنداني در برنامه‌ريزي‌ها نداشت‌‌. در اين برنامه به فن‌آوری اطلاعات و اهميت آن توجه شد و از سال 1377 براي پيشنهاد سياست‌ها و برنامه‌هاي لازم در اين زمينه آغاز به‌کار شد (دبير خانه شوراي عالي انفورماتيک کشور 1373)‌. اين تلاش‌ها باعث شدند که هشت ماده از برنامه سوم مستقيماً به فن‌آوری اطلاعات و کاربردهاي آن در کشور اختصاص يابند (سازمان برنامه و بودجه 1379)‌. در برنامه چهارم توسعه توجه بيشتري به فن‌آوری اطلاعات شد‌‌. در اين برنامه در 21 ماده به‌صورت مستقيم به فن‌آوری اطلاعات و کاربردهاي آن اشاره شده است (سازمان مديريت و برنامه‌ريزي کشور 1383)‌. بدين ترتيب همزمان با توسعه روزافزون فن‌آوری اطلاعات در جهان، در برنامه‌ريزيهاي ملي نيز به اين فن‌آوری توجه بيشتري شده است‌‌. از نگاه سازماندهي نيز در سال 1377 و همزمان با اين پيشرفت‌ها در حوزه برنامه‌ريزي فن‌آوری اطلاعات، شوراي عالي انقلاب فرهنگي اقدام به تشکيل شورايي بنام شوراي عالي اطلاع‌رساني کرد‌‌. هدف اصلي از تشکيل اين شورا، سياست‌گذاري در امر اطلاع‌رساني و هدايت شبکه‌ها و مراکز اطلاعاتي و هماهنگي فعاليت آن‌ها و تدوين برنامه‌هاي ميان‌مدت و بلند‌مدت در زمينه تحقيقات بنيادي، توسعه‌اي و کاربردي اطلاع‌رساني در قالب نظام اطلاع‌رساني جمهوري اسلامي ايران عنوان شده است (شوراي عالي انقلاب فرهنگي 1377)‌. در سال‌هاي اخير نرخ سرمايه‌گذاري در زمينه فن‌آوری اطلاعات در کشور نيز افزايش بسياري يافته است‌‌. بر اساس تبصره 13 قانون بودجه سال 1381 کل کشور به دولت اجازه داده شده است که براي گسترش کاربرد فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات کشور مبلغ 54 ميليارد تومان هزينه کند (قانون بودجه سال 1381، 42‌ـ44، 996)‌. اين مبلغ براي سال 1382 معادل 100 ميليارد تومان تعيين شده است (قانون بودجه سال 1382، 56‌ـ58، 1055) و براي سال 1383 معادل 100 ميليارد تومان تعيين شده است (قانون بودجه سال 1382، 56‌ـ58، 1055) و براي سال 1383 معادل 25 ميليارد تومان تعيين شده است (قانون بودجه سال 1383، 65‌ـ67، 998)‌. علاوه بر اين اعتبار متمرکز، ماده 4 «آيين‌نامه نحوه اجراي فعاليت‌هاي مشخص به‌منظور گسترش کاربرد فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات کشور» به دستگاه‌هاي اجرايي کشور اجازه داد است که در سال‌هاي 1381 و 1382 تا يک درصد از اعتبارات خود را در چارچوب برنامه توسعه کاربري فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات مصرف کنند (هيئت وزيران 1381 و 1382)‌. به‌عنوان نمونه يک درصد جمع کل اطلاعات و ارتباطات مصرف کنند (هيئت وزيران 1381 و 1382)‌. به‌عنوان نمونه يک درصد جمع کل اعتبارات سال 1381 دستگاه‌ها، رديف‌ها، متفرقه و استاني‌؛ منهاي مبلغ تعيين شده در تبصره 13، به بيش از 250 ميليارد تومان بالغ مي‌شود (قانون بودجه سال 1381، 958‌ـ 959)‌. بنابراين در مجموع براي سال 1381 مجوز صرف بيش از 300 ميليارد تومان در حوزه فن‌آوری اطلاعات به بخش عمومي ارائه شده است‌‌. اين مبلغ براي سال 1382 بالغ بر 350 ميليارد تومان مي‌شد‌‌. سرمايه‌گذاري جهاني در زمينه کاربرد فن‌آوری اطلاعات در بخش عمومي نيز بيش از 500 ميليارد دلار در سال تخمين زده مي‌شود‌‌. هر چند اطلاع دقيقي از ثمربخشي اين حجم از سرمايه‌گذاري در دست نيست، اما مطالعات نشان مي‌دهند که ناکامي در اين سرمايه‌گذاري‌ها نسبت به توفيق در آن‌ها، رايج‌تر بوده است‌‌.
با اين حال در اواخر دهه 1990 ميلادي، در مطالعاتي که به انجام رسيدند، شواهدي از بازده مثبت در سرمايه‌گذاري‌هاي انجام شده در حوزه فن‌آوری اطلاعات مشاهده شدند‌‌.
تعاريف فن‌آوری اطلاعات
همانگونه که ملاحظه مي‌شود با توجه به عمر نسبتاً کوتاه فن‌آوری اطلاعات و رشد و گسترش رعدآساي آن تعاريف و برداشت‌هاي متفاوتي از آن وجود دارد‌‌. بررسي تعاريف ارائه شده نشان‌دهنده طيف گسترده‌اي از مفاهيم است که گاه به‌صورتي کاملاً محدود، در حد پردازش رايانه‌اي عمليات و در مواردي نيز به‌صورت گسترده به‌عنوان يک فن‌آوری تغيير از آن ياد شده است‌‌. اسکات موتون (1991) فن‌آوری اطلاعات را شامل انواع رايانه‌ها، سخت‌افزار، نرم‌افزار، شبکه‌هاي ارتباطي که دو رايانه را به يکديگر متصل مي‌کنند، شبکه‌هاي عمومي و خصوصي و ترکيب رايانه‌ها و فن‌آوری ارتباطات و سيستم‌هايي که رايانه‌هاي شخصي را به ابر رايانه‌ها متصل مي‌کند و شبکه گسترده جهاني که از يک سلسله رايانه‌هاي قدرتمند تشکيل شده است‌‌.
شيل (1997) در مطالعه‌اي که از انقلاب رايانه انجام داده است‌‌. نگرش محدودتري را در تعريف دارد‌‌. وي تأکيد بر تجهيزات رايانه‌اي دارد که در استقرار ادارات و بخش‌هاي مختلف کسب‌و‌کار، شامل رايانه‌هاي شخصي، ايستگاه‌هاي کاري، سرور‌ها، ابر رايانه‌ها و تجهيزات مرتبط به‌کار گرفته مي‌شود‌‌. فن‌آوری اطلاعات ابزار رايانه ـ محوري است که افراد به‌منظور کار با اطلاعات و پشتيباني اطلاعات و پردازش اطلاعات مورد نياز از آن استفاده مي‌کنند‌‌. اين ابزار شامل صفحه کليد، صفحه نمايش، پرينتر، نرم‌افزار است‌.
‌فن‌آوري اطلاعات به مفهوم مطالعه نظام يافته صنايع مرتبط با ارتباطات دانش است‌‌ (فرهنگ کوچک اکستورد).
‌فن‌آوري اطلاعات را مي‌توان مجموعه متون و ابزارهايي دانست که در جهت بهينه‌سازي و پشتيباني فعاليت‌هاي سازمان بر محور اطلاعات و دانش به‌کار گرفته مي‌شوند‌.
‌فن‌آوري اطلاعات رشته‌اي است که از صنايع الکترونيکي براي دستيابي به اطلاعات استفاده مي‌کند و اثر سيستم رايانه‌اي را بر افراد، سازمان‌ها و جامعه بررسي مي‌کند‌‌.
‌فن‌آوري اطلاعات به شما مي‌آموزد که چگونه به تغيير سازمان پرداخته، کسب‌و‌کار جديدي را آغاز کنيد و يا اصولاً چگونه در ارتباط با محيط و ساير سازمان‌ها کسب‌و‌کار مؤثرتري را برقرار کنيد‌.
‌فن‌آوري اطلاعات به اشکال مختلف فن‌آوری اطلاق مي‌شود که به پردازش، نگهداري و ارسال اطلاعات به شکل الکترونيکي مي‌پردازد‌‌. تجهيزات فيزيکي براي اين امر شامل رايانه، تجهيزات ارتباطي شبکه‌ها، تجهيزات انتقال داده، مانند فکس و يا حتي موبايل است.
«هيکسل» فن‌آوري‌هاي مربوط به کامپيوتر و ارتباطات از راه دور را که ابزار خودکار کار با اطلاعات را فراهم مي‌نمايند به‌عنوان فن‌آوری اطلاعات تعريف مي‌کند‌‌. تعريف او هم سخت‌افزار و هم نرم‌افزار را شامل مي‌شود.
«وارد و پپارد» فن‌آوری اطلاعات را اختصاصاً براي اشاره به سخت‌افزار، نرم‌افزار و شبکه‌هاي ارتباط از راه دور به‌کار مي‌برند‌‌. از نظر آن‌ها اين فن‌آوری هم داراي جنبه‌هاي ملموس مانند کامپيوترهاي شخصي، کابلهاي شبکه، سرورها و مانند آن‌هاست و هم شامل جنبه‌هاي غيرملموس يعني تمامي انواع نرم‌افزارها مي‌شود‌.
«شارها» و جاين نيز اين فن‌آوری را شامل فنوني تعريف مي‌کنند که به‌کار با اطلاعات مربوط مي‌شوند و استفاده از سيستم‌هاي ارتباطات از راه دور و کامپيوترها را در کار با داده‌ها و پردازش آن‌ها در بر دارند. بدين ترتيب، فن‌آوری اطلاعات علاوه بر سخت‌افزار و نرم‌افزار کامپيوتر، فن‌آوري‌هاي يکپارچه کامپيوتري و ارتباطي را نيز در بر مي‌گيرد.