کتاب تجزیه ‌و تحلیل، ارائه‌ی راهکارهایی جهت کاهش هزینه‌های پایدار و افزایش درآمدهای پایدار شهرداری ‌ها

فهرست
عنوان صفحه
پیشگقتار 7
فصـل اول 15
مفاهیم نظری درآمدهای شهرداری 15
وظایف شهرداری‌های ایران در وضعیت کنونی 15
ساختار درآمدی شهرداری‌ها از آغاز تاکنون 15
مفاهیم نظری درآمدهای شهرداری 16
وظایف شهرداری‌های ایران در وضعیت کنونی 17
ساختار درآمدی شهرداری‌ها از آغاز تاکنون 19
مفاهیم درآمد پایدار و ناپایدار 23
تاثیرمشکلات مالی شهرداری‌ها برشهر و شهروندان 24
بررسی منابع درآمدی در شهرهای بزرگ کشورهای پیشرفته 25
مدیر موفق، مدیر مؤثر، مدیر کارا 28
مدیر شهری حرفه‌ای باشیم 29
مصادیق کارهای غیرحرفه‌ای 29
فصـل دوم 33
کاهش استراتژیک هزینه‌ها با فرآیند «از دغدغه تا بهبود» 33
تجارب مدیریتی در کاهش هزینه‌ها 33
روش‌های کاهش هزینه‌ها 33
کاهش استراتژیک هزینه‌ها با فرآیند«از دغدغه تا بهبود 34
روش‌های کاهش هزینه 35
فصـل سوم 41
پیش‌نیازهای ایجاد درآمد پایدار 41
تجزیه‌وتحلیل درآمدهای در یکی از شهرداری‌های استان فارس 41
طبقه‌بندی منابع شهرداری‌ها 41
بررسی ریز کدهای شهرداری‌ها 41
درآمدهای مستمر و وصولی توسط سایر مؤسسات 41
عوارض بر ساختمان‌ها و اراضی 41
عوارض بر حمل‌ونقل و ارتباطات 41
عوارض بر پروانه‌های کسب و فروش 41
درآمدهای اختصاصی و وصولی توسط شهرداری‌ها و سایر مؤسسات 41
سهمیه از عوارض وصولی متمرکز 41
درآمدهای حاصل از وجوه و اموال شهرداری 41
کمک‌های اعطایی دولت و سازمان‌های وابسته 41
علل کاهش درآمد شهرداری 41
پیش‌نیازهای ایجاد درآمدهای پایدار 42
طبقه‌بندی منابع شهرداری‌ها 43
بررسی ریز کدهای درآمدی شهرداری 46
عوارض وصولی توسط سایر مؤسسات 46
عوارض بر ساختمان‌ها و اراضی 48
عوارض بر حمل‌ونقل و ارتباطات 49
علل كاهش درآمدهای شهرداري 58
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی 59
ارائه‌ی پیشنهادات جهت کاهش هزینه در شهرداری استان فارس 60
فصـل چهارم 62
تجزیه‌وتحلیل هزینه‌ها در شهرداری (استان فارس) 62
بررسی هزینه‌های شهرداری‌ها بر اساس بودجه برنامه‌ای 62
طبقه‌بندی هزینه‌ها 62
هزینه‌های اداری 62
هزینه‌های پرسنلی 62
ارائه پیشنهادانی جهت کاهش هزینه‌ها در شهرداری 62
پرداخت‌های انتقالی 62
بررسی افزایش هزینه‌ها در شهرداری 62
هزینه‌های سرمایه‌ای 62
تحلیل و بررسی کاهش هزینه‌ها و اثرات آنها در تداوم و توسعه شهرداری استان فارس 63
بررسی هزینه‌های شهرداری‌ها بر اساس بودجه برنامه‌ای 63
طبقه‌بندی هزینه‌های شهرداری‌ها 64
طبقه‌بندی هزینه‌های شهرداری استان فارس 66
هزینه‌های اداری 67
هزینه‌های سرمایه‌ای 69
هزینه‌های انتقالی 69
بررسی افزایش هزینه‌ها در شهرداری استان فارس 75
اقدامات شهرداری استان فارس در ارتباط با کاهش هزینه‌ها در سالهای اخیر 77
ارائه‌ی پیشنهادات جهت کاهش هزینه در شهرداری استان فارس 78
فصل پنجم 82
پیشنهادانی جهت راه‌اندازی درآمدهای پایدار در شهرداری‌ها 82
استخر شنا و شهر آبی 82
شهربازی سرپوشیده 82
پارکینگ ماشین‌های باری و کشاورزی 82
تولید چمن مصنوعی 82
باشگاه ورزشی فوتبال و والیبال 82
طرح کاشت درختان دارای سوددهی بالا 82
طرح تابلوهای ترافیکی 82
طرح تلویزیون شهری 82
بیلبوردهای تبلیغاتی 82
ایجاد انواع بازارچه‌ها 82
تولید سبزی‌های خشک 82
جایگاه سوخت و سی ان جی 82
کارگاه تولید المان شهری و روستایی 82
تولید ادوات ورزش‌های عمومی پارکی 82
طرح راه‌اندازی اقامتگاه ارزان 82
استخر شنا و شهر آ بی 83
شهربازی سرپوشیده 83
پارکینگ ماشین‌های باری و کشاورزی 84
پارکینگ ماشین‌های باری و ماشین‌های کشاورزی در حاشیه شهرها 84
تولید چمن مصنوعی 85
باشگاه ورزشی فوتبال و والیبال 85
طرح کاشت درختان دارای سوددهی بالا 86
طرح تابلوهای ترافیکی 86
طرح تلویزیون شهری 87
بیلبوردهای تبلیغاتی 88
ایجاد انواع بازارچه‌ها 88
تولید سبزی‌های خشک 89
جایگاه سوخت و سی ان جی 89
کارگاه تولید المان شهری و روستایی 90
تولید ادوات ورزش‌های عمومی پارکی 90
طرح راه‌اندازی اقامتگاه ارزان 91
منـابع و مأخذ 92
منابع فارسی 92

مدیریت راهبردی هزینه نیز رويکردي است باهدف مدیریت و افزایش اثربخشی در استفاده از منابعی که در اختیار سازمان است، به‌نحوی‌که حداکثر منافع حاصل شود. در این راستا، هزینه‌ها و مخارج فعالیت‌هایی که برای سازمان ارزش‌آفرین هستند (هزینه‌های مثبت)، کاهش نمی‌یابند.
مدیریت هزینه به معنای اداره کردن هزینه است. مدیریت راهبردی هزینه بهینه کردن هزینه در راستای فعالیت‌های اصلی و قابلیت‌های کلیدی سازمان‌هاست.
هرچند کاهش اصولی هزینه‌ها در هر شرایطی منجر به افزایش سود سازمان‌ها می‌شود، ولی سازمان‌ها اکثراً در هنگام بحران و مواقعی که با مشکلات هزینه ایی مواجه می‌شوند به سراغ «مدیریت بر هزینه» می‌روند.
جستجو کرد:
1- وجود فعالیت‌ها، واحدها یا فرآیندهایی که دارای ارزش‌افزوده نیستند.
2- خواب موجودی و سرمایه و هم‌چنین تعدد و حجم بالای انبارها.
3- مشخص نبودن سیاست خرید، ساخت، تهاتر، مشارکت، واگذاری (برون‌سپاری یا پیمان‌سپاری) و اجرای امانی.
برای حل مسئله هزینه از ابزارهای مختلفی استفاده می‌شود. یکی از این ابزارها، خرد استراتژیک است.
خرد استراتژیک (راهبردی) یکی از خردهای شش‌گانه مدیریت (استراتژیک، مالی، سیاسی، بازاریابی، منابع انسانی و فنی) است. اجزای اصلی خرد استراتژیک در یک حوزه‌ی کاهش هزینه عبارتنداز:
1- تغییر نگرش مدیریت
2- شناخت ریسک و بازده
3- شناخت دارایی‌های قابلیت ساز و استفاده از آن در راستای مأموریت سازمان
4- مدیریت هزینه‌یعنی اداره کردن هزینه، بهینه کردن هزینه در راستای فعالیت‌های اصلی و قابلیت‌های کلیدی سازمان‌ها به این معناست که هزینه کردن در راستای نیل به اهداف و برنامه‌ها معنی دارد.
5- شناخت محیط درونی هم چون ریسک پول، امکانات، تجهیزات و نیروی انسانی و هم‌چنین درک محیط بیرونی که مواردی قبیل تورم، نوسانات نرخ ارز، قوانین و مقررات، حوادث غیرمترقبه، شرایط سیاسی و…را شامل می‌شود.
6- ارزش‌آفرین کردن هزینه‌های سرمایه‌گذاری
7- استفاده ازبهترین فرصت‌های جذب منابع
روش‌های کاهش هزینه
با گسترش روزافزون شهرها و به طبع آن نیاز به امکانات و زیرساخت‌های جدید شهري، وظایف و مسئولیت‌های شهرداری‌ها به‌طور فزاینده‌ای گسترش‌یافته است شهر به‌عنوان یک کالبد و بستر پیچیده با کاربرهاي مختلف نیاز به مراقبت لحظه‌به‌لحظه دارد و در این میان ساکنان شهرها نیز انتظارات و نیازهاي مختلفی دارد شهرداری‌ها از بدو تولد تا لحظه پایان عمر شهروندان با آنان در ارتباط هستند و این مطلب مؤید وظایف بسیار گسترده و متنوع شهرداری‌هاست.
بدین‌جهت شهرداری‌ها باید نیازهاي عدیده‌ای را رفع نمایند و مرتفع نمودن نیازها باوجود منابع امکان‌پذیر خواهد بود و طبق اصل اقتصادي، نیازهاي نامحدود در مقابل منابع محدود نمایان می‌گردد چون منابع شهرداري محدود است.
علی ایحال جهت رفع نیازهاي بیشتر باید در پی افزایش منابع باشیم و ضمناً فعالیت‌های بدون ارزش‌افزوده و زائد را حذف کرده تا از این طریق نیز منابع به سمت وظایف و نیازهاي مفیدتر سوق داده شود.
نوشته حاضر سعی دارد به‌صورت کاملاً کاربردي و علمی روش‌هایی را براي کاهش هزینه و افزایش درآمد در شهرداری‌های استان پیشنهاد نماید البته کاربرد این پیشنهادها با توجه به‌اندازه و موقعیت هر شهرداري می‌تواند متمایز باشد.
1- تغییر و اصلاح فرآیند (ترکیب چند فعالیت، عملیات، فرآیند، واحد، سازمان یا اداره) چنانچه منجر به کاهش هزینه‌یا افزایش بازده شود.

الف) طراحی سیستم اسناد دریافتنی یکپارچه و متمرکز و پیگیری وصول مطالبات
ب) بررسی و مطالعه امکان‌سنجی در خصوص ترکیب فعالیت دو سازمان یا برون‌سپاری وظایف به‌طور کاملاً علمی و با لحاظ کردن استراتژی سازمانی و اهداف خدماتی شهرداری‌های استان.
2- استفاده از فن‌آوری‌های جدید و دولت الکترونیک در ارائه خدمات به شهروندان که موجب کاهش هزینه نیروي انسانی و نیز موجب کاهش سوءاستفاده برخی از افراد در برخورد مستقیم با مردم می‌شود.
– راه‌اندازی کارت‌خوان‌های بانک‌های مختلف در کلیه قسمت‌ها و واحدهایی همچون واحد درآمد، قسمت درآمد مناطق شهرداري و …
راه‌اندازی سامانه‌های مختلف الکترونیکی خدمات‌رسانی ازجمله سامانه درخواست پروانه ساختمانی، سامانه پرداخت عوارض نوسازي و.
3- استفاده از تکنیک مهندسی ارزش در کاهش هزینه‌ها
الف) باید منابع را به‌جایی تخصیص داد که بیشترین ارزش را ایجاد کنند.
ب ) مهندسی ارزش، تغییر تفکر سنتی افراد به تفکر علمی و سیستمی و گروهی است
ج) رویکرد مهندسی ارزش، ازجمله رویکردهاي جامعی است که به بحث‌هایی همچون کار آیی،
اثربخشی، بهره‌وری، نوآوري و خلاقیت توجه دارد.
د ) مهندسی ارزش ازجمله تکنیک‌های موفق در زمینه تخصیص بهینه بودجه و صرفه‌جویی در هزینه طرح‌ها و پروژه‌ها است. این روش تکنیکی براي افزایش ارزش پروژه‌ها با حداقل هزینه و حفظ کیفیت و در کوتاه‌ترین زمان ممکن محسوب می‌شود.

4- حساسیت به موضوعات و مسائلی که هزینه‌هاي پنهان سنگینی را متوجه شهرداري می‌کند. این مسائل موجب خروج منابع چه مالی و چه منابع فیزیکی (همچون زمین) از شهرداری‌های استان می‌گردد.
الف) عدم پرداخت به‌موقع کسورات قانونی همچون بیمه و مالیات که موجب اعمال جرائم سنگین از طرف سازمان‌های ذی‌ربط می‌گردد و شهرداري براي پرداخت فقط جرائم مربوطه نسبت به واگذاري منابع مالی و فیزیکی (زمین) مبادرت می‌کند. پس باید حتماً پرداخت کسورات قانونی در اولویت پرداخت‌ها باشد تا هزینه‌هاي زائد به شهرداري تحمیل نگردد.
ب ) عدم توجه دقیق و به‌موقع در خصوص دعاوي حقوقی و عدم شفافیت در خصوص این دعاوي موجب می‌گردد که هزینه‌هاي بسیار سنگینی متوجه سازمان شهرداري گردد.
پیشنهاد می‌گردد: اولا سیستم شهرداري نسبت به ایجاد تعهدات و دعاوي حقوقی حساسیت داشته باشد و مدیران را در خصوص ایجاد چنین تعهداتی الزام به پاسخگویی کند.
ثانیاً: دایره حقوقی نسبت به گردآوري اطلاعات در خصوص تعهدات و دعاوي از کل مجموعه شهرداري اقدام کند و نسبت به شفاف‌سازی با کمک طراحی نرم‌افزاری ساده (مثلاً در محیط (Excel) عمل نماید تا بتواند نسبت به اولویت زمانی و کاري و … دعاوي یا تعهد واکنش مناسب صورت گیرد تا شاهد پرداخت هزینه‌هاي اضافی در این خصوص نباشیم.
5- در شهرداری‌های استان در برگزاري مناقصات چه در خرید و چه در پروژه‌هاي عمرانی بیشتر از مناقصه یک مرحله‌ای (بدون ارزیابی فنی و بازرگانی) استفاده می‌شود؛ و در بیشتر مناقصات کمترین قیمت به‌عنوان برنده شناسایی می‌گردد درحالی‌که باید مناسب‌ترین پیشنهاد به‌عنوان برنده شناسایی شود و در این مناقصات اعضاي کمیسیون‌ها و عوامل اجرایی ازنظر روانشناسی دچار خطای هاله‌ای هستند یعنی تصور می‌کنند که شرکتی که سال قبل پروژه یا خدمت موردنظر را انجام داده است پس بهترین گزینه است، لذا جهت کاهش هزینه باید:
الف ) برآوردهاي اولیه جهت اجراي پروژه‌ها و ارائه خدمات بر اساس مطالعات دقیق توجیهی ازنظر فنی و مالی اقتصادي صورت گیرد.
ب) در پروژه‌هایی که ارقام ازنظر ریال بالا است از مناقصه دومرحله‌ای استفاده گردد و در ارزیابی پیمانکاران به مواردي همچون نیروي متخصص، امکانات مالی و فنی و … توجه شود.
6- راه‌اندازی و فعال نمودن معاونت برنامه‌ریزی در شهرداری‌های استان با رویکردي کاملاً علمی خود می‌تواند منجر به کاهش هزینه گردد.
در رویکرد جدید معاونت برنامه‌ریزی، پیشنهاد می‌گردد زیرمجموعه‌های زیر تعریف گردد:
الف) گروه تشکیلات و بهبود روش‌ها: این گروه بامطالعه و برگزاري جلسات می‌تواند موجب بهبود مستمر و حذف فعالیت‌های زائد و استانداردسازی عملیات و فرآیندها گردد.
این گروه با کمک کارگروه‌های تخصصی دیگر می‌تواند نقش بسزایی در اصلاح ساختارها و فرآیندهاي کاري کنونی شهرداري ایفا کند و مطمئناً با اصلاح ساختارها و حذف فعالیت‌های غیرضروری می‌توان در کاهش بسیاري از هزینه‌ها مؤثر باشد.
ب) مدیریت مطالعات و پژوهش: این قسمت می‌تواند حلقه گمشده علم و عمل باشد و با ایجاد ارتباط با مراکز پژوهشی و دانشگاه‌ها و دعوت از استادان و پژوهشگران در خصوص ارائه راه‌حل و پژوهش در مورد مسائل و دغدغه‌های سازمان شهرداري، می‌تواند مفید به‌فایده باشد.
ج) گروه برنامه‌وبودجه: بودجه سالانه شهرداري عبارت است از یک برنامه جامع مالی که در آن کلیه خدمات و فعالیت‌ها و اقداماتی که باید در طی سال مالی انجام شود همراه با برآورد مبلغ و میزان مخارج و درآمدهاي لازم براي تأمین هزینه انجام آن‌ها پیش‌بینی می‌شود متأسفانه باآنکه بودجه داراي اهمیت فوق‌العاده‌ای است اما به دلایل مختلف ازجمله ضعف سیستم مالی شهرداري، نبود نیروهاي متخصص و… کمتر به اهمیت و راهبري آن توجه گردیده است و هرساله در زمان بودجه‌نویسی در شهرداري، به سیستم بودجه برنامه‌ای کنونی درصدی (معمولاً 20 درصد) اضافه گردیده است.
پیشنهاد می‌گردد گروه برنامه‌وبودجه در رویکرد جدید فعالیتی در تمام طول سال داشته باشد و نه صرفاً در زمان ارائه بودجه و یا گزارش تفریغ بودجه.
در بازتعریف و بازنگري از بودجه موارد زیر باید رعایت گردد:

1- به‌جای توجه به عددهای ردیف‌های بودجه‌ای و پر کردن آنها به فعالیت‌ها و عملکردها توجه شود.
2- به‌جای اینکه بگوییم همه ردیف هزینه‌ها جذب گردیده است باید برجذب و تخصیص منابع بر فعالیت‌ها و عملیات داراي ارزش‌افزوده چه اقتصادي و چه خدماتی (اهداف و مأموریت سازمان) تأکید داشته باشیم.
3- گروه برنامه‌وبودجه بامطالعه و کار مستمر در خصوص بودجه سازمان‌ها و مناطق تابعه می‌تواند پیش‌بینی‌های صحیح و نزدیک به واقعیت را در بودجه سازمان‌ها و مناطق و مجموعه شهرداري انجام دهد.
7- اتخاذ سیاست‌های صحیح خرید، تهاتر، واگذاري (برون‌سپاری) یا اجراي امانی موجب کاهش هزینه می‌گردد.
الف) ایجاد یک واحد بازرگانی کارآمد براي خریدهای داخلی و خارجی: بامطالعه قراردادهای مختلف خرید مبالغ قابل‌توجهی تحت عنوان پورسانت یا حق‌العمل خرید و یا هر عنوان دیگر به شرکت‌ها و سازمان‌ها پرداخت گردیده است که با ایجاد یک واحد بازرگانی کارآمد صرفه‌جویی در هزینه‌ها صورت می‌گیرد.
8- حساسیت و تحلیل ارزش زمانی پول در کلیه خریدها، برنامه‌ها، پروژه‌ها و … که می‌تواند وسیله‌ای ارزشمند براي کاهش هزینه‌ها و مانعی براي خروج نقدینگی از شهرداري باشد.
9-استفاده از تکنیک موجودي بر مبناي صفر یا مدیریت موجودی‌ها بر مبناي حذف انبار
باید در شهرداری‌ها و سازمان‌ها و واحدها و مناطق تابعه مطالعه گردد که آیا وجود انبار نیاز است؟
هزینه‌هاي پرسنلی، اداري و تشکیلاتی، سربار ثابت و ده‌ها مورد هزینه دیگري که در خصوص انبار پرداخت می‌گردد آیا واقعاً ضروري است؟
10- استفاده از سیستم هزینه بر مبناي فعالیت موجب کاهش هزینه خواهد شد
– به‌کارگیری سیستم هزینه‌یابی بر مبناي فعالیت مدیریت را در شناسایی حلقه ارتباطی و رابطه علت و معلولی بین فعالیت‌های عمده و هزینه‌ها، کمک می‌کند.
– در سیستم هزینه‌یابی مبتنی بر فعالیت ابتدا هزینه‌ها به فعالیت‌ها تخصیص می‌یابد و سپس هزینه‌هاي تخصیص‌یافته به فعالیت‌ها، بر مبناي میزان برخورداري هریک از محصولات از فعالیت‌ها (خدمات) تخصیص داده می‌شود.

با توجه به شرایط فعلی اقتصادی و کم شدن کمک‌های دولتی به شهرداری‌ها برای چرخاندن امورات نیاز به درآمد پایدار در شهرداری‌ها است.
چگونگی تأمین درآمدهای موردنیاز شهرداری‌ها نزدیک به سه دهه است که به یکی از چالش‌های مهم نظام مدیریتی شهرهای کشور تبدیل‌شده و نبود این منابع درآمدی خسارات زیادی را در زیرساخت‌های شهری وارد کرده است
به گزارش خبرنگاری ایرنا، شهرداری به‌عنوان متولی اصلی شهر برای اداره شهر وظایفی را بر عهده دارد. این وظایف بسیار گسترده و متنوع است و در کنار آن‌ها هزینه‌های زیادی نیز بر دوش دارد که برای تأمین آن نیازمند کسب درآمدهای کلان است و ازآنجایی‌که شهرداری‌ها برخلاف سایر نهادهای فعال در امور شهر بودجه مصوب و مشخص دولتی ندارند برای تأمین هزینه‌های خود با معضل مواجه هستند.
این معضل در شهرهای بزرگ کشور بیشتر خودنمایی می‌کند زیرا فراهم آوردن بسترهایی متناسب و گستره فیزیکی شهر ازجمله تأمین زیرساخت‌های حمل‌ونقلی در کلان‌شهرها بسیار ضروری و در عین حال هزینه بر است بنابراین در صورتی که مدیریت شهر نتواند منابع درآمدی پایداری برای خود در نظر بگیرد، روند رشد و توسعه پایدار شهر نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
با توجه به اینکه تاکنون سازوکار قانونی برای تأمین هزینه‌های شهرداری فراهم نشده است این سازمان ناچار است برای تأمین درآمد موردنیاز خود به روش‌هایی متوسل شود که در بیشتر موارد نه‌تنها پایدار نبوده بلکه به زیرساخت‌های شهری نیز آسیب می‌زند.